Laz kültür hareketi

Laz kültür hareketi, Lazlarda halk olma bilincinin kültürel ve siyasal eyleme yönlendirilmesini ifade eden süreçtir.^[1] Lazların, Türkler, Gürcüler ve diğer etnik gruplardan ayrı; müstakil bir millet olduğunu savunan bir akımdır. Günümüzde Lazların çoğunluğu kendilerini önce Türk, sonra Laz olarak kabul etmekte ve Laz milliyetçiliğini reddedip Türk milliyetçiliğine yönelmektedirler.^[2]^[3]

Arka planı[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkiye'deki Laz kültür hareketi, dolaylı olarak Laz kültürünü yasaklayan yasalara ve Lazları Gürcülerin alt etnik grubu olarak gösteren yayınlara tepki olarak ortaya çıktı. Lazca yer adlarının değiştirilmesi, kamusal alanda Lazca konuşmanın yasaklanması, Türk ırkından olmadıkları için hükümetin belirlediği yerlerde yaşamaya mecbur bırakılma^[4] gibi kanunlar Laz kültür hareketini başlatmasa da Lazlık bilincinin oluşmasına neden oldu. 1993 yılında Lazların Gürcü kökenli olduğunu iddia eden Lazların Tarihi isimli kitabın basılmasına tepki olarak Türkiye'de Laz kültür hareketi başladı.^[5]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Laz kimliği, dili, ulusal bilincine yönelik çalışmalar II. Abdülhamid döneminde başladı. Hopalı Faik Efendi isimli kişi ilk kez Lazca bir kitap bastı. Bu eser yakıldı ve Hopalı Faik Efendi hapisle cezalandırıldı.^[6] Mart 1919'da Ahmet Tevfik Yücesoy isimli Osmanlı Lazı Laz Tekamül-i Milli Cemiyeti'ni kurdu. Lazca eğitim talep etmeyen ve Osmanlı ayrılıkçısı olmayan cemiyet, bölgeci bir milliyetçilik anlayışına sahipti ve Lazlar arasında yardımlaşmalar olması için kurulmuştu.^[7]^[8] Cemiyet fazla uzun ömürlü olmadı ve Laz kültür hareketi Sovyetler Birliği'ndeki Lazlar tarafından devam ettirildi. İskender Chitaşi isimli Laz, Laz alfabesini geliştirdi ve ilk Lazca gazete olan Mçhita Murutsxi'yi çıkardı. Aynı zamanda günümüz Gürcistan sınırlarındaki Sarpi köyünde 1933-36 yılları arasında Lazca eğitim veren okulun ders kitaplarını hazırladı. 22 Haziran 1938'de Chitaşi'nin idam edilmesiyle Laz kültür hareketi zayıflayıp söndü.

1984'te Laz kültür hareketi Alman etnograf Wolfgang Feurstein'ın çabalarıyla birlikte tekrar canlandı. Fahri Kahraman ve Selma Koçiva gibi Lazlarla beraber Almanya'da çalışan Feurstein'ın önderliğindeki grup, Nananena [Anadil] kitabı ve iki dergiyle (Parpali [Kelebek] (1984), Lazuri Ambarepe [Lazca Haberler] (1992) dergileriyle o dönemdeki tek Lazca eserleri üretti. Wolfgang Feurstain, bazı Türk kaynaklarına göre "Kafkas Kültür Halkası" teorisi ile Lazları ayrıştırmaya çalışan bir Almanya Federal Haber Alma Servisi üyesidir.^[9]

1993 yılında Laz kültür hareketi en güçlü zamanlarını yaşamaya başladı. 1992 yılında Gürcistanlı Lazlar Muhammed Vanilişi ve Ali Tandilava'nın yazdığı kitap, Lazların Tarihi ismiyle Türkçeye çevrildi. Kitapta Lazların Gürcü kökenli olduğu tezine yer verilmesi, Lazlarda kitabın reddiyesi üzerine bir hareket başlattı. Kitaba karşı tez olarak 1993 yılında Ahmet Hulusi Kırım, Ali İhsan Aksamaz, İsmail Avcı Bucaklişi ve Mehmedali Barış Beşli'nin öncülüğünde Lazları tanıtma amacı güden Ogni dergisi yayınlandı. Derginin yazı işleri müdürü olan Beşli, bölücülük yaptığı gerekçesiyle yargılandı ve beraat etti. 1994 yılında Lazlar üzerine yayıncılık faaliyetleri yapmayı amaçlayan Çiviyazıları Yayınevi Özcan Sapan tarafından kuruldu. 1992 yılında Kâzım Koyuncu'nun da üyesi olduğu Zuğaşi Berepe isimli Lazca rock yapan müzik grubu kuruldu. Zuğaşi Berepe ile birlikte Laz kültür hareketi gençler tarafından fark edildi. 1997 yılında Birol Topaloğlu Heyamo isimli Lazca şarkılardan oluşan müzik albümünü çıkardı. Lazca albüm çıkardığı için bölücülük suçundan yargılandı ve beraat etti.^[10]

Laz kültür hareketinin devamı olarak 2008 yılında Laz Kültür Derneği, 2013 yılında Laz Enstitüsü kuruldu. Laz Enstitüsü'nün o dönemki başkanı Mehmet Bekaroğlu, enstitünün etnik milliyetçilik veya Lazcılık yapmadığını, sadece Lazcanın kaybolmasının engellendiğinin amaçlandığını belirtti ve enstitünün misyonunu "Lazcacılık" olarak ifade etti.^[11]

Günümüz[değiştir | kaynağı değiştir]

Günümüzde Lazların çok az bir kısmı Laz kültür hareketine katılmaktadır. Laz kültür hareketinde aktif olan Lazlar, Kürt siyasi hareketindeki problemlerin Laz kültür hareketinin daha yavaş gelişmesine neden olduğunu düşünmektedir.^[12] Günümüzde Lazların çoğunluğu kendilerini önce Türk, sonra Laz olarak kabul etmekte ve Türkiye'nin çıkarlarını önemsemektedir. Laz aydınlarının günümüzdeki başlıca talepleri Lazca yer adlarının iade edilmesi, Laz dili ve edebiyatı bölümününü açılması ve Lazca yayın yapan bir televizyon kanalıdır.^[3]^[13] Yazar Hale Yılmaz'a göre, Laz kültür hareketi, özellikle siyasi boyutu göz önüne alındığında, devletle açık bir çatışmaya dönüşme potansiyeline sahiptir.^[14]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "'Lazca eğitim istiyorum'". Milliyet. 13 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2022.
^ "Laz kimliği üzerine". 21 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ ^a ^b Zeki Sarıgil (Mart 2012). "Ethnic Groups at 'Critical Junctures': The Laz vs. Kurds" (PDF). yoksis.bilkent.edu.tr. 20 Mart 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2022.
^ "İskan Kanunu". Resmi Gazete. 21 Haziran 1934. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2022.
^ Zeki Sarıgil (Mart 2012). "Ethnic Groups at 'Critical Junctures': The Laz vs. Kurds" (PDF). yoksis.bilkent.edu.tr. 20 Mart 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2022.
^ Nikolay Marr, Lazistan'a Yolculuk (Çeviri: Yulva Muhurcişi), İstanbul, 2016, s. 102, ISBN 9786055753634.
^ Aksamaz, Ali İhsan (2000). Dil Tarih Kültür Gelenekleriyle Lazlar. İstanbul: Sorun Yayınları. s. 157. ISBN 975431098X.
^ Aydın, İsmail (2014). "Kürtlerin "Ana Dilinde Eğitim" Talebi ve Öğretmen Örgütlerinin Bu Talebe Yönelik Tutumları-1" (PDF). Eleştirel Pedagoji, 36. s. 100. 9 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Mayıs 2020.
^ Yalçın, Emruhan (2008). Atatürk Türkiye'sinde Ekümenik Ortodoks Patrikhanesi ve Bizans projesi. Siyasal Yayınevi. s. 149. Erişim tarihi: 30 Haziran 2020.
^ İsmail Güney Yılmaz (7 Ocak 2015). "90'lar: Laz Kültür ve Kimlik Hareketinin Doğuşu". bianet.org. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2022.
^ "'Lazcılık değil Lazcacılık'". sabah.com.tr. 18 Kasım 2013. 23 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2022.
^ "Abstract of Papers Delivered at the Twenty-Seventh Annual Meeting of the Middle East Studies Association Research Triangle, North Carolina, 1993". Turkish Studies Association Bulletin. 18 (1): 27-130. 1994. ISSN 0275-6048. 17 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2022.
^ Vercihan Ziflioğlu (17 Nisan 2014). "Üniversitede Lazca talebi". aljazeera.com.tr. 25 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2022.
^ Transcultural Localisms: Responding to Ethnicity in a Globalized World. Winter. 2006. s. 267. ISBN 9783825352264. 17 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2022.

[1] "'Lazca eğitim istiyorum'". Milliyet. 13 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2022.

[2] "Laz kimliği üzerine". 21 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[:0-3] Zeki Sarıgil (Mart 2012). "Ethnic Groups at 'Critical Junctures': The Laz vs. Kurds" (PDF). yoksis.bilkent.edu.tr. 20 Mart 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2022.

[4] "İskan Kanunu". Resmi Gazete. 21 Haziran 1934. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2022.

[5] Zeki Sarıgil (Mart 2012). "Ethnic Groups at 'Critical Junctures': The Laz vs. Kurds" (PDF). yoksis.bilkent.edu.tr. 20 Mart 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2022.

[6] Nikolay Marr, Lazistan'a Yolculuk (Çeviri: Yulva Muhurcişi), İstanbul, 2016, s. 102, ISBN 9786055753634.

[7] Aksamaz, Ali İhsan (2000). Dil Tarih Kültür Gelenekleriyle Lazlar. İstanbul: Sorun Yayınları. s. 157. ISBN 975431098X.

[8] Aydın, İsmail (2014). "Kürtlerin "Ana Dilinde Eğitim" Talebi ve Öğretmen Örgütlerinin Bu Talebe Yönelik Tutumları-1" (PDF). Eleştirel Pedagoji, 36. s. 100. 9 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Mayıs 2020.

[9] Yalçın, Emruhan (2008). Atatürk Türkiye'sinde Ekümenik Ortodoks Patrikhanesi ve Bizans projesi. Siyasal Yayınevi. s. 149. Erişim tarihi: 30 Haziran 2020.

[10] İsmail Güney Yılmaz (7 Ocak 2015). "90'lar: Laz Kültür ve Kimlik Hareketinin Doğuşu". bianet.org. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2022.

[11] "'Lazcılık değil Lazcacılık'". sabah.com.tr. 18 Kasım 2013. 23 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2022.

[12] "Abstract of Papers Delivered at the Twenty-Seventh Annual Meeting of the Middle East Studies Association Research Triangle, North Carolina, 1993". Turkish Studies Association Bulletin. 18 (1): 27-130. 1994. ISSN 0275-6048. 17 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2022.

[13] Vercihan Ziflioğlu (17 Nisan 2014). "Üniversitede Lazca talebi". aljazeera.com.tr. 25 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2022.

[14] Transcultural Localisms: Responding to Ethnicity in a Globalized World. Winter. 2006. s. 267. ISBN 9783825352264. 17 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2022.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

Laz kültür hareketi nedir?, Laz kültür hareketi anlamı nedir?, Laz kültür hareketi ne demektir?