Nedimeler
(Las Meninas)

Sanatçı	Diego Velázquez
Yıl	1656
Tür	Yağlı boya
Boyutlar	318  × 276  ([dönüştürme: birim adı gerekiyor] × [dönüştürme: birim adı gerekiyor])
Konum	Prado Müzesi, Madrid

Nedimeler (İspanyolca: Las Meninas), Geç Orta Çağ İspanyası'nın en önemli ressamı sayılan Diego Velazquez'in 1656 tarihli tablosudur.^[1] Velazquez'in 1656 yılında yaptığı bu tablo, İspanyol sanatının örneklerindendir. Ayrıca, sanat tarihinin de ilk üç boyutlu tablosu olarak kabul edilir. Madrid'deki Prado Müzesi'nde sergilenmekte olan tablo, sanat eleştirmenleri tarafından Velazquez'in başyapıtı olarak görülür.

İçeriği[değiştir | kaynağı değiştir]

Malzeme[değiştir | kaynağı değiştir]

Prado Müzesi 1981'de Nedimeler üzerinde pigment analizi de dahil olmak üzere ayrıntılı bir teknik inceleme yaptı. İnceleme sonucunda Velazquez'ın bu resim için beyaz kurşun, azurit, vermilyon ve okra kullandığı ortaya çıkmıştır.

Açıklama[değiştir | kaynağı değiştir]

Resmin sanat dünyasında bu derece etki yaratmasının en önemli sebepleri, resmin tüm kurallarının uygulanmış olması, diğer taraftan da geri plandaki aynaya yansıyan görüntü ile bir derinlik ve üç boyutlu bir yanılsama duygusu yaratmasıdır. Bu açıdan bakıldığında resmedildiği zamana göre oldukça ilerici bir bakışla tasarlanmıştır. Michel Foucault bu hususa Kelimeler ve Şeyler kitabında şöyle değinir:

Ayna, aynı anda hem tabloda temsil edilen mekânı hem de onun temsil biçiminin bir parçasını kesip alan görülebilirlik içindeki yer değiştirmeyi sağlamaktadır; tablodan bakıldığında, zorunlu olarak iki kere görünmez olanı, tablonun ortasında göstermektedir. Garip bir açıklama biçimi, ama tersine çevrildiğinde, yaşlı Pachero'nun Sevilla'da çalışan öğrencisine verdiği öğüt açığa çıkmaktadır: "Görüntü çerçeveden çıkmalıdır."^[2]

Silüetleri aynaya yansıyan iki kişi, dönemin İspanya Kralı IV. Felipe ve eşi Mariana'dır. Kral ve eşi portreleri yapılırken poz veriyorlar. Eserin en önemli odak noktalarından biri de bu yansımadır. Velázquez'in aynaya yansıma kısmını, Jan van Eyck'ın Arnolfini'nin Evlenmesi isimli tablosundan esinlenerek yaptığı düşünülmektedir.

Velazquez bu resmi Madrid'de Alcázar de Toledo sarayındaki atölyesinde veya saraydaki başka bir odada yapmıştır.^[3] Tabloda toplam 11 kişi betimlenmiştir. Figürlerin hareketliliğine bakılırsa da gerçek bir sahneyi canlandırmaktadır. Resim dönemin İspanya Kralı olan IV. Felipe'nin kızı Margaret Teresa'yı merkeze almıştır. Tabloda en ayrıntılı betimlenen figür de prensestir. Üzerinde beyaz bir elbise olan prenses, anne ve babasını izliyor. Daha sonra Kutsal Roma İmparatoriçesi olacak prenses, 22 yaşında hayatını kaybetmiştir.

Margaret'in etrafında köpeği, tabloya ismini veren nedimeleri Dona Isabel de Velasco (sağdaki) ve Dona María Agustina Sarmiento de Sotomayor (soldaki), saray soytarısı ve bakıcıları resmedilmiştir. Isabel de Velasco reverans pozisyonundayken, Agustina Sarmiento de Sotomayor prensese kırmızı fincanda içecek sunuyor.

Resmin sağ köşesinde, kapının önünde duran kişi José Nieto Velázquez'dır. Nieto'nun Velazquez'in akrabası olduğu düşünülmektedir. O sağ dizi bükük bir şekilde gösteriliyor ve öyle bir pozisyondadır ki, geldiği yoksa gittiği belli değil. Bir başka görüşe göre, Nieto kral ve kraliçe için kapıyı açmaktadır.

Resmin sol tarafında ise ressam Velazquez'in kendisini büyük boy bir tuval üzerinde çalışırken görüyoruz. Muhtemelen kral ve kraliçenin portresini yapıyor. Tarihte ise IV. Felipe ve eşinin bu boyutlarda bir portresinin olmadığı biliniyor. Kendi otoportresini çizen Velazquez'in kıyafetinde yer alan haç, ona verilen kraliyet emaresidir ve tabloya muhtemelen sonradan eklenmiştir.^[4] Arka duvarda asılı duran iki tabloların birinde Arakhne ile Athena, diğerinde ise Marsias ve Apollon, arasındaki bir yarışma sahnesi resmedilmiştir.

Yorumlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Fransız düşünür ve edebiyat eleştirmeni Michel Foucault 1966 tarihli Kelimeler ve Şeyler (Les mots et les choses) kitabına tablonun detaylı incelemesiyle başlar ve ilk bölümü buna ayırır:

Bir ressamın oradan itibaren bizi seyrettiği bir tabloya bakıyoruz. Bir karşı karşıya duruştan, birbirine bakan gözlerden, birbirine dik açıyla bakarken kesişen bakışlardan daha fazla bir şey değil. Fakat bu ince görülebilirlik hattı, dönüşte koskoca bir karmaşık belirsizlikler, alışverişler ve sıyrılmalar şebekesini kapsamaktadır. Ressam bakışlarını bize ancak, bizim onun modelinin yerinde bulunduğumuz ölçüde yöneltmektedir. Biz seyirciler fazlalığızdır.^[2]

Foucault, tablodaki olayı anlatmak için Velázquez'in seçtiği görsel anlatımı ve "dilin resimle olan bağlantısı"nı şöyle yorumluyor:

Gördüklerimizi ne kadar anlatırsak anlatalım, görünen hiçbir zaman kelimelerin içine sığmaz. Aynı şekilde sözle ifade bulan fikir ve duygularımız teşbih ve kıyasla “görsel” hâle getirilse bile, bunların mana ile buluştuğu yer göz değil lisandır ancak…^[5]

Eseri her yönüyle ele alan Foucault, Velázquez'in tabloda kullandığı ışık tekniği ve perspektifi yorumlarken, "Görülen miyiz, gören miyiz?" sorusu doğrultusunda şöyle der:

Ressamın gözleri, seyirciyi bakışlarının alanı içine yerleştirdiği anda, onu kavramakta, tablonun içine girmeye zorlamakta, ona hem ayrıcalıklı ve hem de zorunlu bir yer vermekte, onun aydınlık ve görünür yanını yok etmekte ve onu donuk tuvalin ulaşılamaz yüzeyine yansıtmaktadır. Seyirci ressam için görünür hâle gelmiş ve kendi için kesinlikle görünmez bir görüntü hâlinde yüzeye aktarılmış olan görünmezliğini görmektedir. Marjinal bir tuzak tarafından çoğaltılan ve daha da kaçınılmaz kılınan şaşkınlık.^[2]

Nedimeler'i yeni epistemenin bir örneği olarak gören Foucault şu sonuca varır:

Belki de Velazquez'in bu tablosunda, klasik temsilin temsili gibi bir şey ve açtığı mekânın tanımı vardır. Nitekim, bu mekânın tüm unsurları, imgeleri, kendini sunduğu bakışlar, görünür kıldığı çehreler, onu doğuran hareketleri bu tabloda temsil etmeye girişmektedir. Fakat, buraya getirdiği ve hepsini birden sergilediği bu dağınıklığın içinde, özel bir boşluk, her yandan emredici bir şekilde işaret edilmektedir; onu kuranın zorunlu olarak yok olması -benzediği kişinin ve gözünde benzerlikten ibaret olduğu kişinin- bu konumun kendisi - aynıdır - ortadan kaldırılmıştır. Ve sonunda, onu zincire vurmuş olan bu ilişkiden kurtulan temsil, kendini saf temsil olarak verebilir.^[6]

Küratör Dawson Carr'a göre bu eser "hayat'ın bir yanılsama olduğunu" göstermektedir. İspanyol Barok edebiyatının en tanınmış eseri Don Kişot’ta büyük ölçüde şekil bulan yanılsama ve gerçeklik ilişkisi, 17. yüzyıl boyunca İspanyol kültüründe temel bir konu idi. Bu açıdan Pedro Calderón de la Barca tabloyu, kendi yazdığı La vida es sueño (Hayat Bir Rüyadır) oyununun edebî eş değeri olarak düşündüğünü belirtmiştir:

Royal Academy of Arts Başkanı Sir Thomas Lawrence 1827’de ardılı İskoç Ressam Sir David Wilkie’ye yazdığı mektupta tabloyu "Gerçek sanat felsefesi" olarak yorumlamıştır.

Sanat Tarihçisi Kenneth Clark ise 1960 yılında, tablo hakkında şunları söylemiştir:^[8]

Odak noktaların her biri bize bir dizi yeni ilişki sunar ve Nedimeler gibi karmaşık bir grubu resmetmek için ressamın kafasının içinde resmin her tarafında uygulayabileceği tek bir tutarlı ilişkiye odaklanması gerek. Kendisine bunda yardımcı olacak her şeyi kullanabilir -ki perspektif bunlardan biridir- fakat önünde sonunda bütüncül bir görsel izlenim tek bir şeye bağlıdır, tonun gerçeğe uygunluğu. Çizim detaysız, renkler donuk olabilir ama eğer ton ilişkileri doğru ise resim tutacaktır.

Etkileri[değiştir | kaynağı değiştir]

İspanyol ressam Francisco Goya Nedimeler'den esinlenerek 1801 yılında tamamladığı IV. Carlos ve Ailesi tablosunu çizmiştir. Burada da Nedimeler'de olduğu gibi kral ailesi ressamı atölyesinde ziyaret ederken tasvir ediliyor.

1819 yılında İspanya kralı VII. Fernando kraliyet sanat eserleri koleksiyonunu halka açtı. Böylece birçok sanatçı Diego Velázquez eserlerini inceleme fırsatı buldu. Amerikalı ressam John Singer Sargent'da 1879'daki İspanya seyahati sırasında bu koleksiyonu ziyaret ederek sanatçının on üç eserini kopyaladı.^[9] Nedimeler de bunlardan biriydi. Sargent eserin temel yapısını, geometrik biçimini, ışık ayarını ve figürlerin yerleştirilişini kopyalayarak Velazquez'in Nedimeler'de kullandığı derinlik ve boşluğu esas almakla 1882'de Edward Darley Boit'in Kızları'nı yaptı.^[10] Bu tablo boyutlarına göre Nedimeler'den daha küçüktür ve daha az kişi betimlenmiştir. İlk tabloda esas figür Prenses Margarita, burada ise dört yaşlı Julia'dır. 2010 yılında Boston Güzel Sanatlar Müzesi tabloyu sergilenmesi için Prado Müzesi'ne ödünç verdi. Böylece Nedimeler ve Edward Darley Boit'in Kızları ilk kez birlikte sergilendi.^[11]

1957'de Pablo Picasso Nedimeler'in 58 ayrı versiyonundan oluşan koleksiyon yapmıştır. Koleksiyon şu anda Barselona'daki Picasso Müzesi'nde sergilenmektedir.^[12]

Amerikalı romancı David Foster Wallace'ın bu tablo hakkında yazdığı kısa öykü 1996 yılında Inifinity Jest (Sonsuz Jest) romanının "Wardine" bölümünde yayınlandı.

2004 yılında, yönetmen Eve Sussman Nedimeler'den esinlenerek 89 Seconds at Alcázar 2 Haziran 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Alcázar'deki 89 Saniye) isimli film çekmiştir.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Nedimeler (tablo) ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Las Meninas
• Web Gallery of Art'da Las Meninas 8 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Michel Foucault-Nedimeler: Las Meninas Üstüne 16 Şubat 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Las Meninas ya da IV. Felipe Ve Ailesi (Anlam, İdeoloji Ve Gerçek) Prof. Dr. Engin Beksaç 8 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Las Meninas Picasso Müzesi websitesi 20 Şubat 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.