Kermes meşesi
Korunma durumu
Asgari endişe altında (IUCN 3.1)
Biyolojik sınıflandırma
lem: Plantae Şube: Spermatophyta Sınıf: Magnoliopsida Takım: Fagales Familya: Fagaceae Cins: Quercus Tür: Q. coccifera
İkili adlandırma
Quercus coccifera L., Sp. Pl. 2: 995 (1753). Vikitür'de Quercus coccifera ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur. Wikimedia Commons'ta Quercus coccifera ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
Dağılımı

Kermes meşesi (Quercus coccifera), kayıngiller (Fagaceae) familyasından Akdeniz'e özgü bir meşe türü.

Sık dallı 2–3 m boyunda her dem yeşil bir çalı ya da çok nadir olarak 10 m'ye boylanan ufak ağaç şeklindedir. Tomurcuklar 3–4 mm boyunda, pullu, çıplak ya da tüylüdür. Yapraklar deri gibi serttir; kenarlar dikensi dişli olup her iki yüzü de çıplaktır. Palamut 2 yılda olgunlaşır ve hemen hemen sapsızdır.

Akdeniz bölgesine özgü bir bitkidir. Türkiye'de Marmara, Ege bölgelerinde bulunur. Karadeniz bölgesinde; Zonguldak, Giresun ve Tokat'ta lokal olarak bulunur.^[1]

Kermes meşesi, Kermes cinsinden kabuklu bitlerin ana besini olup bu böceklerden tarihi önemi olan kırmız boyar maddesi elde edilir^[2]

Kermes meşesi çalı veya küçük bir ağaçtır. Kuzey Afrika'da bulunur ve batı Avrupa'da Portekiz'den batı Asya'da Ürdün'e kadar bulunur. Tür, tahmini yaygınlık derecesi (EOO) nedeniyle En Az Endişeli olarak değerlendirilmiştir ve hem Bulgaristan'da hem de Ürdün'de tehdit altında olarak listelenmesine rağmen, tür aralığının geri kalanında tehdit altında değildir. Türler ayrıca ex situ koleksiyonlarda da iyi temsil edilmektedir.

Kermes meşesi, Akdeniz'de doğal olarak dağılmıştır ve Batı Avrupa'da daha yaygın hale gelmektedir. Kermes meşesi, Portekiz'den Türkiye'ye kadar Güney Avrupa'da bulunur. Aynı zamanda Fas'tan Libya'ya kadar Kuzey Afrika'da ve ayrıca Ortadoğu ülkelerindeki Filistin, İsrail ve Libya'da da görülmektedir (WCSP 2016).

Genel olarak, Kermes meşesi popülasyonu istikrarlı, geniş ve yaygındır. Ancak Bulgaristan'da tür daha parçalıdır ve bitkisel kökenlidir (Peev ve ark. 2011). Yunanistan'da çeşitli alanlarda kapsamlı, tam gelişmiş meşçereler mevcuttur (AÇA 1999). Türkiye'de doğudan batıya doğru güney bölgelere ve ayrıca Ege bölgesinin kuzeybatısına yayılmıştır (Yılmaz ve ark. 2013).

Kermes meşesi büyük bir çalı türüdür ve daha seyrek olarak yaprak dökmeyen bir ağaç olarak yetişir (Petrova et al. 2009). Büyümesi 0,5 m ila 5 m arasında değişir, genellikle yoğun bir taç ile yuvarlak şekillidir. Kermes meşesi'nin yaprak dökmeyen yaprakları dikdörtgendir; baz kordattan yuvarlağa; kösele; keskin dişli. Erkek çiçekler, yaz başında 3–5 cm tüysüz kedicikler üzerinde çiçek açar. Meşe palamutları 2 cm uzunluğunda ila 1.5 cm genişliğindedir ve 1/2 ila 2/3 arasında bir fincanla çevrelenmiştir (Oaks of the World 2015). Bu tür yavaş büyür, ancak İspanya'da genellikle kalın meşcerelerde bulunduğu kreç de dahil olmak üzere herhangi bir toprakta büyüyebilir (Arbolapp 2016). Ayrıca kuraklığa dayanabilir, bu nedenle kuru bölgelerde toprak örtüsünün korunmasında önemli bir role sahiptir. Denize yakın yerlerde iyi yetişmez; biraz hassas ancak –15 °C'ye dayanıklıdır. Q. ilex, Juniperus spp., Olea europaea, Chamaerops humilis ve Ceratonia siliqua ile birlikte büyür. Ürdün içinde, yaprak dökmeyen ormanların baskın bir parçasıdır (Taifour ve diğerleri 2014).

Bu tür, Avrupa'nın bazı bölgelerinde insan faaliyetleri nedeniyle tehdit altındadır. Bulgaristan'da tarım ve yakacak odun üretimi tehdidi altındadır ve Ürdün'de benzer şekilde tehdit altındadır (Peev ve diğerleri 2011, Taifour ve diğerleri 2014).

Kermes meşesi, kuvvetli rüzgarları ve hava kirliliğini tolere edebildiği için parklarda ve rekreasyon alanlarında genellikle çit olarak kullanılan, yaygın olarak tercih edilen bir peyzaj bitkisidir. Derin kök özelliğinden dolayı sorunlu bölgelerde toprak erozyonunun kontrolünde de kullanılır. Tohumları yenilebilir ve pişirilerek veya kurutularak toz haline getirildikten sonra birçok gıdada koyulaştırıcı olarak kullanılır. Kahve yerine kavrulmuş tohumlar kullanılır. Tıbbi kullanımı vardır; ağaçta üretilen safralar güçlü bir şekilde büzücüdür. Kermes meşesi'nin boya, tanen ve ahşap gibi başka kullanımları da vardır.

Bu tür, Avrupa ve Avrupa dışındaki kaynaklardan 82 ex situ koleksiyonda (BGCI 2016) kaydedilmiştir. Bu tür Bulgaristan'da Tehlike Altında (Petrova 2009), Ürdün'de Hassas (Taifour 2014) ve Avrupa'da En Az Endişe Veren (Harvey-Brown 2016) olarak listelenmiştir.^[3]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]