Kerek Kalesi
Kerek, Ürdün
Kerek Kalesi
Kerek Kalesi Kerek Kalesi (Jordan)
Koordinatlar	31°10′50″N 35°42′05″E / 31.180556°K 35.701389°D / 31.180556; 35.701389
Tip	Kale
Yapı bilgisi
Yapı sahibi	Oultrejordain; Eyyûbîler; Memlûk Devleti; Osmanlı İmparatorluğu
Yapı tarihçesi
İnşa	1142
Kullanım tarihi	1142 - 1917
Malzemeler	Taş
Muharebe/savaşlar	Kerek Kuşatması

Kerek Kalesi (Arapça: قلعة الكرك) Ürdün, Kerek'de yer alan büyük bir Haçlı kalesidir. Levant'ta bulunan en büyük Haçlı kalelerinden biridir. 1140'larda Pagan ve Kudüs kralı Foulques tarafından yapımına başlanmıştır. Halk arasında Çölün Kerek'i olarak adlandırılır.^[1]

Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

Pagan aynı zamanda Oultrejordain Lorduydu ve güneyde yer alan daha zayıf bir kale olan Montréal'in yerine, Kerek Kalesi gücünün merkezi oldu. Lut Gölü'nün doğusundaki yeri nedeniyle, Kerek Kalesi, bedevi çobanlarını ve Şam'dan Mısır ve Mekke'ye giden ticaret yollarını kontrol edebiliyordu. Ardılları olan yeğenleri Maurice ve Philippe de Milly, kuleler eklediler ve kuzey ile güney taraflarını iki derin kaya kesim hendekle korudular (güney hendek aynı zamanda bir sarnıç olarak da kullanılıyordu). Ayakta kalan en önemli Haçlı mimari özelliği, içine iki katlı büyük kemerli salonlar inşa edilen kuzey duvarıdır. Bunlar yaşam alanları ve ahırlar için kullanıldı, aynı zamanda kale yaklaşanlara bakan bir savaş galerisi olarak ve kuşatma makinelerinden atılanlara karşı barınak olarak kullanıldı

1176 yılında Renaud de Châtillon, Étiennette de Milly ile evlendikten sonra kalenin sahibi oldu. Kerek Kalesi'nden Renaud ticaret deve kervanlarını taciz etti ve hatta Mekke'nin kendisine saldırmaya çalıştı. 1183 yılında Selahaddin Eyyubi, Renaud'un saldırılarına tepki olarak kaleyi kuşattı. Kuşatma, IV. Onfroy de Toron ile I. İsabella'nin düğünleri sırasında gerçekleşti ve Selahaddin Eyyubi, bazı müzakerelerden sonra ve cömert bir niyetle, kuşatma makineleri kalenin geri kalanına saldırırken odalarını hedeflememeyi kabul etti. Kuşatma sonunda IV. Baudouin tarafından kaldırıldı.

Selahaddin Eyyubi, Kerek'i 1184'te tekrar kuşattı. Selahaddin, kuşatma makinelerinin kale duvarına girmesini engelleyen hendekleri doldurmaya çalıştı. Ancak, Kerek'ın ilk kuşatması gibi, Selahaddin ve askerleri bir haçlı ordusunun kalenin yardımına gelmesi ile ayrıldılar. Bu kuşatma sadece dört hafta sürdü.^[2]

12. yüzyılın son kuşatması, 1188'de Selahaddin'in yeğeni Sa'd Al-Din tarafından yönetildi. Müslüman kuşatma, önceki kuşatmanın aksine, haçlı takviyeleri tehdidi altında değildi. Bir önceki yıl Selahaddin, Hıttin Muharebesi'nde sayıca fazla olan bir haçlı ordusunu mağlup etmişti ve bu nedenle haçlılar Kerek'e destek için yeterli birlik toplayamadılar. Müslüman ordusu kaleye giden tedariki kesti ve Kerek birkaç ay sonra teslim oldu. Kale düştüğünde, bunun yiyecek eksikliğinden değil, silah eksikliğinden kaynaklandığına inanılmaktadır. Kerek düşünce, Montréal kalesi Kerek Lordluğunun merkezi oldu ancak orası da kısa bir süre sonra teslim oldu.^[2]

Eyyûbîler döneminde, Kerek Ürdün bölgesinin idari merkezi olarak hizmet etti. Selahaddin'in kardeşi I. Adil kalenin kontrolünü ele geçirdiğinde, onu hazinelerinden birinin yeri yaptı. Kerek, Eyyûbî Hanedanının geri kalan tarihinde kraliyet hazinesine ev sahipliği yapmaya devam etmiştir. 1230'lu ve 40'lı yıllarda Eyyûbî Hanedanı üyeleri arasındaki iç çatışmalar sırasında Kerek, bağımsız kalabilen üç emirlikten biriydi. Kale, 1249'da Mısır Sultanı es-Sâlih Eyyûb tarafından tekrar ele geçirildi.^[3] Kerak, Eyyûbîler için o kadar önemliydi ki, sadece Kerek ve Şam valilerinin resmi yazışmalarını kırmızı kağıda yazma izin verildiği kaydedilmiştir.

1263 yılında Kerek Memlûk Sultanı I. Baybars'ın hükümdarlığı altındaydı.^[3] Baybars, kaleyi büyüttü ve kuzeybatı köşesine bir kule inşa etti. Memlûk Devleti döneminde, Kerek, önemli bir idari erkez olarak kalmaya devam etti. İbn Abdüzzâhir, kalede dört bakanlığın olduğunu belirtir: ordu, maliye, Kerek bakanlıkları ve yüksek mahkeme. Kalenin önemi nedeniyle, el-Mughith yönetimi altında en az 700 atlı içeren önemli bir askerî gücü de korudu.^[3]

Kerek Kalesi, Filistin'de başgösteren köylü isyanının liderleri tarafından 1834 yılında kuşatıldı. 1840 yılında Kavalalı İbrahim Paşa kaleyi ele geçirip, tahkimatların çoğunu yıktırdı. 1844 yılında, etraflarını saran kırsal kesimi kontrol edemeyen birlikleri kuşatıldı ve nihayetinde çoğunluğu açlıktan öldü.^[4]

Osmanlı İmparatorluğu döneminde, Arap Yarımadası, Mısır ve Suriye arasındaki kavşaktaki stratejik konumu nedeniyle önemli bir rol oynamıştır. 1893'te Osmanlı makamları, Kerek Kalesi'nde ikamet eden bir mutasarrıf ile 200 süvari de dahil olmak üzere 1400 kişilik bir garnizon atayarak bölge üzerinde kontrolü yeniden kurdu.Kalenin bazı bölümleri yeniden kullanıldı. Kalenin bazı bölümleri yeniden kullanıldı. Yapıda meydana gelen yıkımlardan bazıları, barut yapımında kullanılan potasyum nitrat ("güherçile") içeren taşları çıkaran yerli halktan kaynaklanıyordu.^[5] Orta Çağ tarihçisi Paul Deschamps 1920'lerde Haçlı kalelerini inceledi. Deschamps tarafından yapılan önemli araştırmalar arasında, 1929'da mimar Francois Anus ile Kerak Kalesi'nin ilk doğru planlarını oluşturdular.^[6]

18 Aralık 2016'da kaleye bir terör saldırısı yapıldı. 14 kişi öldü, 34 kişi de yaralandı; çoğunluğu Ürdün güvenlik güçleri ve yerel sivillerdi. Kanadalı bir turist de öldürüldü.^[7]

Mimarisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Kerek Kalesi, müstahkem bir kule yapısı kullanan Franklar tarafından inşa edilen ilk kalelerden birine bir örnektir ve batı Avrupa, Bizans ve Arap tasarımlarının bir karışımı olan Haçlı mimarisinin önemli bir örneğidir. Kerek'den önceki birçok Frank kalesi, sadece haçlı seferlerinin ilk yıllarında haçlı devletlerinde inşa edilen kulelerdi. On ikinci yüzyılın ikinci yarısında, büyüyen Müslüman tehdidi, haçlıların kale tasarımlarını güncellemelerini ve savunma unsurlarına öncelik vermelerine neden oldu.^[8] Kerek Kalesi, üç yanı dik tepeler ile çevrili bir platonun güney ucunda inşa edildiği için doğal bir topoğrafyadan yararlanmak için bir dağın tepesine inşa edilmiş bir kale olup, mahmuz kalenin en iyi örneğidir. Bu, bir saldırıyı kalenin sadece bir tarafına yoğunlaştırma kuşatması sırasında avantajlıydı, böylece savunucular insan gücünün çoğunu oraya toplayabiliyorlardı.^[8] Mahmuz kaleler savunucuların saldırganları görmesini sağlayan eğimli bir tepe olan "glasi" mevcudiyetinden yararlandı.^[9] Kerek, etrafındaki sarp tepeler ile karakteristik bir "glasi" örneğidir.

Kalenin doğu tarafında, perde duvarın uzunluğu boyunca yaklaşık ortasında bir şapel inşa edilmiştir.^[10] Kalede ayrıca hendekler ve kalın taş duvarlar da dahil olmak üzere insan yapımı tahkimatlar da mevcuttur. Müslüman orduları Kuşatma makineleri gibi kuşatma silahlarıyla hareket etmeye başladığı için Frank kaleleri daha kalın ve daha sağlam duvarlar inşa ederek buna karşı koymaya başladılar.^[11] "Bizans hendeği", kuşatma makinelerini daha güvenli bir mesafede tutmak için bir hendek kalenin yakınında inşa edildi. Şehrin yakınında, kalenin batısında (günümüzde tamamı neredeyse doludur) çok daha derin ama daha az geniş olan başka bir hendek vardır.^[12] Haçlılar, kalenin çevresinde büyük duvarlar inşa etmek için kaba şekilli volkanik taşlar kullanmışlardır. Sa'd Al-Din, Kerek'i ele geçirdikten sonra, Müslümanlar kaleyi onarmak ve genişletmek için yakındaki taş ocaklarından kireçtaşı kullandılar.^[12] Hem Müslüman hem de Hristiyan taş işçiliği, kenarlarda pürüzsüz olan taş blokları ancak orta kısım kaba ve yüksek kalan duvarcılık işaretleri gösterir.^[13]

Kale duvarları, haçlıların inşa ettiği daha önceki kalelerden biri olduğuna gösteren dikdörtgen çıkıntılı kuleler ile güçlendirilmiştir, ancak daha sonra Haçlı Seferlerinde perde duvardaki yuvarlak kulelere geçiş, görünürlüğe yardımcı olması içindir. Kerek'te, kuleler teorik olarak görünürlük sorunlarına yardımcı olmak için diğer kalelerdeki kulelerden birbirlerine daha yakındırlar. Kuleler ayrıca duvar boyunca düzenli noktalara yerleştirilmiştir; Buna Bizans kule yapısı denir - Kerek'teki kare kuleler Bizans İmparatorluğu tarafından kullanılanlar ile aynıdır.^[12]

Kerek Kalesi büyük ve güçlü bir kale olsa da, tasarımı Krak des Chevaliers gibi iç içe haçlı kalelerinden daha az sofistike ve taş ustalığı nispeten kabadır. Savunma sistemlerinin çoğu Eyyûbîler; Memlûk Devleti tarafından fethi sırasında imha edilmiş ve yeniden inşa edilmiştir.^[6] Nasır Davud yönetiminde, Kerek'in savunmasının çoğu 1244-45'te genişletildi ve geliştirildi.^[3] 1227'de Şam Sultanı Muazzam bin Adil, kaleden şehre uzanan bir tüneli inşa ettirdi.

Günümüzde[değiştir | kaynağı değiştir]

Kerek Kalesi tarihsel olarak, Kudüs Latin Krallığı'ndaki haçlı devletlerinin varlıklarını korumak için kullanılmış olsa da, bugün işi çok daha sıradandır. Kerek Kalesi'ni çevreleyen şehir yaklaşık 170.000 kişiye ev sahipliği yapmaktadır ve "canlı bir turizm merkezidir".^[14] Eski Kral Yolu boyunca seyahat eden birçok kişi, diğer turistik yerlere giderken Kerek'te dururlar.^[14] Dünya Miras Komitesi, 1985 yılında "haçlı kalelerinin daha güzel örnekleri" olduğu için Kerek'i, UNESCO listesine almadı.^[15] Bu kısmen kalenin en iyi durumda olmaması ve Transürdün'de daha iyi onarım gören çok sayıda haçlı kalesi olması nedeniyledir.

Bugün popüler kültürde Kerek Kalesi'ne pek fazla atıf yoktur, ancak 2005 filmi Cennetin Krallığı'nda büyük bir rol oynamıştır.

Kalenin alt sarayında, yenileme çalışmaları sonrasında 2004 yılında açılan Kerek Arkeoloji Müzesi bulunmaktadır. Tarihöncesi dönemden İslami döneme kadar Moab ülkesi olan Kerek Kalesi çevresindeki bölgenin yerel tarihi ve arkeolojisini tanıtılmaktadır. Kerek Kalesi ve kasabasında Haçlıların ve Müslümanların tarihi ayrıntılı olarak tanıtılmaktadır.

Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]

• 
  Kerek Kalesi ve Kerek, Ürdün
• 
  Kerek Kalesi
• 
  Kerek Kalesi'nin içi
• 
  Kerek Kalesi, duvar süslemeleri
• 
  Kerek Kalesi'nin içi
• 
  Kerek Kalesi'nin içi
• 
  Kerek Kalesi'nin içi
• 
  Kerek Kalesi'nin içi
• 
  Kerek Kalesi'nin içi
• 
  Kerek Kalesi Batı kanadı
• 
  Kerek Kalesi Batı kanadı
• 
  Kerek Kalesi Doğu kanadı
• 
  Kerek Kalesi Panorama
• 
  Kerek Kalesi Doğu kanadının bir kısmı
• 
  Kerek Kalesi saray bölgesi
• 
  Kerek Kalesi Batı kanadı
• 
  Kerek Kalesi
• 
  Kerek Kalesi Moat
• 
  Aşağı saray
• 
  Yukarı saray
• 
  Memlûk Devleti hükümdarlığında eklenen kulenin girişinde yer alan I. Baybars'ın iki aslanlı mührü
• 
  Kalenin günümüzde gece görünümü

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel

Genel

Wikimedia Commons'ta Kerek Kalesi ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Kennedy, Hugh (1994). Crusader Castles (İngilizce). Cambridge University Press. ISBN 0-521-42068-7. 
• Rogers, Clifford J. (2010). The Oxford Encyclopedia of Medieval Warfare and Military Technology (İngilizce). Volume 1. Oxford: Oxford University Press. 
• "Glacis". English Oxford Dictionary. 
• Fedden, Robin; Thomson, John (1957). Crusader Castles (İngilizce). John Murray. 
• Hampe, Jordan (2009). The Impact of Crusader Castle Upon European Western Castles in the Middle Ages (BA thesis) (İngilizce). University of Wisconsin–La Crosse. hdl:1793/37568. 
• Jordan Tourism Board. "Karak" (İngilizce). 24 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2018. 
• World Heritage Committee (1985). "Convention Concerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage" (PDF) (İngilizce). Paris: United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization. 23 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Nisan 2018.