Kanlı Noel

Kanlı Noel, 20 Aralık 1963'ü 21 Aralık'a bağlayan gece Kıbrıs adasında Kıbrıs Rumları'nın Kıbrıs Türkleri'ne karşı başlattığı çatışmalardır.^[1]^[2] Saldırılar Akritas Planı doğrultusunda gerçekleşti ve Türklerin adadan silinmesi hedeflendi.^[3] Olaylarda toplam 364 Kıbrıs Türk'ü ile 174 Kıbrıs Rum'u ölmüştür.^[4] 1963-64 yıllarındaki çatışmalar, çeşitli aralıklarla 10 Ağustos 1964 tarihine kadar devam etse de "Kanlı Noel" adıyla tasvir edilen ilk çatışmalar; 27 Aralık 1963 tarihinde imzalanan ateşkes ve 30 Aralık 1963 tarihinde imzalanan Yeşil Hat Anlaşması'yla sonuçlandı.^[5]

Arka plan[değiştir | kaynağı değiştir]

İsviçre'nin Zürih şehrinde Yunanistan, Türkiye ve Birleşik Krallık arasında yapılan görüşmelerde hazırlanan anayasa ile 16 Ağustos 1960 tarihinde Kıbrıs Cumhuriyeti bağımsız bir devlet olarak kuruldu.^[6] İki toplumdaki milliyetçi elitler, nihai amaçları olan enosis ve taksim amaçlarına yönelik olarak mücadele için gizli olarak silahlı yapılanma bulundurmaya devam ettiler. Bu doğrultuda Türk toplumunda Türk Mukavemet Teşkilatı gizli olarak faaliyetlerine devam ederken Rum toplumunda eski EOKA savaşçılarının bir bölümü İçişleri Bakanı Polikarpos Yorgacis'in liderliğindeki Akritas örgütünü oluşturdu.^[7] Kıbrıs Cumhuriyeti'nin ilk başkanı olarak seçilen III. Makarios, 1961 yılında mevcut anayasa ile Kıbrıs'ın yönetilemeyeceğini iddia etmeye başladı^[8] ve Kasım 1963'te anayasada on üç maddelik bir değişiklik yapılmasını önerdi.^[9]

Kıbrıs Türk Cemaatinin bu değişiklikleri kabul etmesi için Kıbrıs Rumu fanatikler^[10] Akritas Planı adı verilen prensipler çerçevesinde adada gerginliği artıran gazete yayınlarını^[11] aralık ayı boyunca sürdürdü.

Rum liderliği tarafından oluşturulan Akritas Planı'nın son aşaması Kıbrıslı Türklere silah kullanılarak anayasa değişiklik önerilerinin kabul ettirilmesiydi. Makarios, değişiklik önerilerini sunmadan birkaç gün önce Akritas örgütü ve Yunan alayı komutanıyla görüştü ve plan hazırlıklarının geldiği aşamayı sordu. 31 Aralık 1963 günü Yunan alayı değiştirilecek ve bu sırada Yunanistan'dan Akritas örgütü için silah takviyesi gerçekleşecekti. Bir noktada çatışma çıkacağı beklense de bu tarihin Rum liderliği tarafından 21 Aralık olarak saptandığına dair Niyazi Kızılyürek'e göre "şüpheler vardır". Makarios, önerilerin görüşmesinin alacağı vakit nedeniyle çatışmaların 1963 yılında başlamayacağını düşünmekteydi. Bir başka toplantıda, Yunan alayı başındaki General Çuvelekis, Türklerin tepkisine karşı hazır olacakları tarihi Mart 1964 olarak belirtmiş, yılbaşında silahların gelmesinin ardından dağıtımlarının ve örgüt militanlarının eğitimlerinin yapılması gerektiğini ifade etmişti. Bununla birlikte Makarios, toplantıda bu tarihin fazla geç olduğunu söylemişti. Rauf Denktaş'ın 1967 yılındaki bir söylemini ("Siz bütün adamlarınızı kontrol edebiliyor muydunuz? Kontrol yoktu, bilhassa biz.") de dayanak kullanan Kızılyürek, olayların 21 Aralık'ta patlak vermesinin planlanandan erken meydana gelebileceğini, bunun Akritas örgütü ve TMT'deki militanların kontrolden çıkmasıyla vuku bulmuş olabileceğini ifade etmektedir.^[12]

Olayların başlangıcı[değiştir | kaynağı değiştir]

20 Aralık 1963'ü 21 Aralık'a bağlayan gece, Lefkoşa'nın Tahtakale (Tahtagala) mahallesinde, Ermu Caddesi üzerinde Zeki Halil tarafından kullanılan taksinin önü Kıbrıslı Rum polisler tarafından kesildi. Bu günlerde Türk Mukavemet Teşkilatı (TMT), Rumların Akritas örgütünün nisan ayında Kıbrıslı Türklere saldırmayı planladığına dair istihabarat aldığından Zeki Halil TMT üyesi olsa da silahsızdı. Anayasaya göre Türkleri aramak için yanında Türk polis olması gerektiğinden polisin yetkisi olmadan taksideki kadınları aramaya çalışmasıyla tartışma başladı. Olay yerine mahalle halkından Kıbrıslı Türkler de toplanarak itiraz etti ve arbede yaşandı. Toplanan kalabalıktan çekinen Polis Argiros Theofanus, Baf Kapısı'ndaki karakolu aradı ve takviye güç istedi. Olay yerine gelen Komutan Mihalakis Pantelidis, Theofenus'la birlikte silahını çekerek Zeki Halil'i ve tartışmayı görüp olay yerine gelen Cemaliye Emirali'yi vurarak öldürdü. Bunun üzerine olay yerine intikal etmiş olan bir grup Türk polis, Rum polislerin arabasına ateş ederek bir kişiyi yaraladı.^[13]^[14]

Sabah 03.45'te Başkan Yardımcısı Fazıl Küçük, İçişleri Bakanı Polikarpos Yorgacis ve Savunma Bakanı Osman Örek, Baf Kapısı'na giderek olayları yatıştırmaya çalıştı ancak bu çabalar başarılı olamadı. Sabah saatlerinde devriye gezen Rum polis arabasına taş atan Türk lise öğrencilerine polisler ateş açtı. Bu olay üzerine farklı bölgelerde çatışmalar patlak verdi.^[15]

21 Aralık sabahı saat 11.00'de, Kıbrıs Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu son kez iki toplumlu ve eksiksiz olarak toplandı. Burada söz alan Makarios, iki toplumda da yeraltı örgütlerinin bulunduğunun herkesçe malum olduğunu, bunun toplumlarda bir güvensizlik ortamı yarattığını, kimi Kıbrıslı Rum çevrelerde olaya adadaki Türk alayının da karıştığına dair iddialar olup bu nedenle daha ciddi hadiselerle karşılaşmaktan korktuğunu ve hükûmetin tansiyonu düşürmek üzere çalışması gerektiğini söyledi. Makarios, aynı zamanda bu noktada Akritas örgütünün gayriresmî başkanlığını da yürütmekteydi ve anayasa değişikliği önerisiyle iki toplumlu devletin ortadan kaldırılmasına yönelik Akritas Planı'nın ilk adımını atmış bulunmaktaydı. Toplantıda bulunan Kıbrıslı Türk bakanlar, Türk alayının olaylara karıştığı iddiasını kesinlikle reddettiler. Toplantıdan Bakanlar Kurulunun halkı sükûnete davet ettiği bir bildiri çıktı, bu bildirinin herhangi bir etkisi olmadı.^[16]

23 Aralık sabahı Makarios ile Dr. Küçük Baf Kapısı'nda buluştu ve halka tekrar ateşkes çağrısında bulundular. Etkisiz kalan bu çağrıyı müteakiben, 23 Aralık günü boyunca çatışmalar Lefkoşa sokaklarında devam etti ve dokuz Kıbrıslı Türk ile bir Kıbrıslı Rum'un ölümüne, 7 Kıbrıslı Türk ile 13 Kıbrıslı Rum'un yaralanmasına sebebiyet verdi.^[17]^[18]

İlk başta 30 köy saldırılara maruz kalmıştır.^[19] Toplamda ise 103 köye saldırılar yapılmıştır.^[20]

Kanlıdere bölgesinde Türklere karşı saldırı düzenlendi.^[21] Larnaka ve Tuzla'da Türk evlerine ateş açılmış ve dokuz kişi öldürülmüştür. Bölgedeki 13 Türk köyünün sakinleri de 23 Aralık gününden itibaren daha büyük Türk köylerine göç etmiştir.^[22]

Küçük Kaymaklı çatışmaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Akritas örgütü tarafından başkent Lefkoşa'nın Türk kesiminin kuşatılarak teslim alınması planlanmıştı. Hem bu planın bir parçası olarak hem de Türk yerleşimleri arasında mahsur kalan bir miktar Rum'u kurtarmak üzere Küçük Kaymaklı semtine saldırı düzenlenmesi kararlaştırıldı. 24 Aralık günü Nikos Sampson 60 kişilik birliğiyle Küçük Kaymaklı'ya saldırdı. Sampson'un hedefi Küçük Kaymaklı'nın tamamen Türklerden arındırılmasıydı. Sampson, Türk mevzilerini düşürerek ilerlese de bu istediği hızda değildi. Bu nedenle Akritas örgütü dışında yer alan, Renos Kiriakidis komutasındaki silahlı grubun yardımını da alarak silah gücünü arttırıp tekrar saldırıya geçti ve Küçük Kaymaklı düştü. Saldırıda Akritas örgütünün militanları 17 Kıbrıslı Türk'ü öldürürken 500 Türk'ü esir aldı. Sampson, Küçük Kaymaklı sokaklarında elinde ele geçirdiği Türk bayrağıyla zafer yürüyüşü yaptı.^[23]

Ayvasıl katliamı[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayvasıl'da^[24] da Türklere saldırılar yapıldı. Bu saldırılar 21-22 Aralık günü gerçekleşti. Halil Sadrazam, köyde ilk önce 12 kişinin öldürüldüğünü belirtmektedir. Daha sonra öldürmeye devam ettiklerini söylemektedir.^[19]^[25] 3 Ocak 1964 tarihinde, 9 kişinin cesedi bulunup gömülmüştür.^[26] 13 Ocak 1964 tarihine kadar devam eden kazılarda toplam 21 kişinin cesedi bulunmuştur.^[19]^[27] Öldürülenler Lefkoşa Tekke Bahçesi'ne/Şehitliği'ne defnedilmiştir.^[19]^[26]

Kumsal Baskını[değiştir | kaynağı değiştir]

24 Aralık 1963'te Lefkoşa'nın Kumsal semtinde 11 kişi öldürülmüştür. Bunlardan 4'ü; Tabip Tuğgeneral rütbesiyle Türk Ordusu'ndan emekli olan, olay esnasındaysa 1960 anlaşmalarına göre Kıbrıs'ta görev yapan 650 kişilik^[28] Kıbrıs Türk Kuvvetleri Alay Komutanlığı'nda vazifeli Binbaşı Nihat İlhan'ın ailesiydi. İlhan'ın evinin banyo küvetinde eşi Mürüvet İlhan ile çocukları Murat, Kutsi ve Hakan; ölmüş vaziyette bulunmuştur.^[29] Baskının yapıldığı ev daha sonra Barbarlık Müzesi adıyla ziyarete açılmıştır.

Sonuçlar[değiştir | kaynağı değiştir]

364 Kıbrıs Türk'ü ile 174 Kıbrıs Rum'u hayatını kaybetmiş,^[4] 8.667 Kıbrıs Türk'ü yaşadığı 103 köyü terk etmiştir.^[28] 22 Aralık 1985 tarihli Milliyet gazetesinde ise göç etmek zorunda kalanların sayısı 25 bin olarak verilmekte,^[20] 23 Aralık 1993 tarihli gazetede ise sayının 30 bin olduğu belirtilmektedir.^[30] John Terence O'Neill ve Nicholas Rees de 30 bin Kıbrıs Türk'ünün göç etmek zorunda kaldığını belirtmiştir.^[31] 25 Aralık'ta Kıbrıs Türk Kuvvetleri Alayı mevzilere konuşlandırılmış ve Türk Hava Kuvvetleri'nin savaş uçakları Lefkoşa üzerinde uyarı uçuşlarına başlamışlardır.^[28] Olaylar üzerine 30 Aralık 1963 günü toplanan Birleşik Krallık, Türkiye ve Yunanistan hükûmetleri Yeşil Hat'tı belirleyen Yeşil Hat Antlaşması yapıldı.^[30]

1 Ocak 1964 günü Daily Herald olayları şöyle bildirmiştir:

Türk evlerine geldiğimde dehşete düştüm. Duvarlar dışında tamamen yok olmuşlardı. Bir napalm saldırısının bile bu kadar büyük bir yıkım yaratabileceğinden şüphe etmekteyim.^[32]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel

^ "CIA - The World Factbook - Cyprus" (İngilizce). Central Intelligence Agency. 26 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2010.
^ "Kıbrıs'ta Rumların gerçekleştirdiği 'Kanlı Noel' katliamının üzerinden 58 yıl geçti". www.aa.com.tr. 20 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2023.
^ "Kanlı Noel katliamı nedir?". www.haberturk.com. 8 Nisan 2021. 20 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2023.
^ ^a ^b Oberling, Pierre. The road to Bellapais (1982), Social Science Monographs, sf.120 7 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: "According to official records, 364 Turkish Cypriots and 174 Greek Cypriots were killed during the 1963-1964 crisis."
^ Kızılyürek 2016, s. 329.
^ Hasgüler, Mehmet (Şubat 2007). a.g.e, 231. sayfa.
^ Richter, Heinz A. (2010). A Concise History of Modern Cyprus. Harrassowitz Verlag. ISBN 978-3447062121, ss. 99-117.
^ Hasgüler, Mehmet. Kıbrıs'ta Enosis ve Taksim Politikalarının Sonu; 238. sayfa, Alfa Yayınları, Şubat 2007, ISBN 975-297-836-3.
^ Hasgüler, Mehmet (Şubat 2007). a.g.e, 239. sayfa.
^ İsmail, Sabahattin. 20 Temmuz Barış Harekatının nedenleri, gelişimi, sonuçları ; 105. sayfa, Kastaş A.Ş. Yayınları, 1988, ISBN 975-763-905-2.
^ Kürşad, Fikret; Haşim Altan, Mustafa; Egeli, Sabahattin. Belgelerle Kıbrısʼta Yunan emperyalizmi; 195. sayfa, Kutsun Yayınevi, 1978.
^ Kızılyürek 2016, ss. 322-323.
^ "Her şey buradan başladı". Havadis Poli. 21 Aralık 2014. 29 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2021.
^ Kızılyürek 2016, ss. 319-320.
^ Kızılyürek 2016, s. 320.
^ Kızılyürek 2016, ss. 321-322.
^ Kızılyürek 2016, s. 325.
^ Druşotis 2007, ss. 106-107.
^ ^a ^b ^c ^d Emircan, Mehmet Salih. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nde Tören, Bayram ve Anma Günleri. Kıbrıs Türk Mücahitler Derneği Yayınları. ss. sf. 180-183.
^ ^a ^b "Kıbrıs Türk'ü Kanlı Noel'i andı". Milliyet. 22 Aralık 1985. s. 5.
^ Belgelerle Türk tarihi; 25-29. sayfa, Menteş Kitabevi, 2001.
^ Emircan, Mehmet Salih. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nde Tören, Bayram ve Anma Günleri. Kıbrıs Türk Mücahitler Derneği Yayınları. ss. sf. 184-197.
^ Kızılyürek 2016, s. 326.
^ Türk dünyası araştırmaları; 176. sayfa, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 1989.
^ Sadrazam, Halil. Kıbrıs'ta Varoluş Mücadelemiz ve Anıtlarımız. ss. sf. 42.
^ ^a ^b Hacıarif, Mehmet. "Siyah beyaz düşler". Star Kıbrıs. 12 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2010.
^ 14 Ocak 1964 tarihli Halkın Sesi gazetesi
^ ^a ^b ^c "Kanlı Noel" den ders almalıyız (1)", 5 Ocak 2009 tarihli Önce Vatan gazetesi^{[ölü/kırık bağlantı]}
^ ""KKTC'de kumsal baskını şehitleri anıldı" 24 Aralık 2007 tarihli Milliyet gazetesi". 31 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2009.
^ ^a ^b "Kanlı Noel'in içyüzü". Milliyet. 23 Aralık 1993. s. 19.
^ John Terence O'Neill, Nicholas Rees. nited Nations peacekeeping in the post-Cold War era (2005), Taylor & Francis, sf.81 13 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ Stephen, Michael. The Cyprus question (1997), The British-Northern Cyprus Parliamentary Group, sf. 15

Genel

Ker-Lindsay, James (2004). Britain and the Cyprus Crisis, 1963-1964. Bibliopolis.
Kızılyürek, Niyazi (2016). Bir Hınç ve Şiddet Tarihi: Kıbrıs'ta Statü Kavgası ve Etnik Çatışma. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

[CIACyprus-1] "CIA - The World Factbook - Cyprus" (İngilizce). Central Intelligence Agency. 26 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2010.

[2] "Kıbrıs'ta Rumların gerçekleştirdiği 'Kanlı Noel' katliamının üzerinden 58 yıl geçti". www.aa.com.tr. 20 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2023.

[3] "Kanlı Noel katliamı nedir?". www.haberturk.com. 8 Nisan 2021. 20 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2023.

[oberling120-4] Oberling, Pierre. The road to Bellapais (1982), Social Science Monographs, sf.120 7 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: "According to official records, 364 Turkish Cypriots and 174 Greek Cypriots were killed during the 1963-1964 crisis."

[FOOTNOTEKızılyürek2016329-5] Kızılyürek 2016, s. 329.

[hasguler231-6] Hasgüler, Mehmet (Şubat 2007). a.g.e, 231. sayfa.

[7] Richter, Heinz A. (2010). A Concise History of Modern Cyprus. Harrassowitz Verlag. ISBN 978-3447062121, ss. 99-117.

[hasguler238-8] Hasgüler, Mehmet. Kıbrıs'ta Enosis ve Taksim Politikalarının Sonu; 238. sayfa, Alfa Yayınları, Şubat 2007, ISBN 975-297-836-3.

[hasguler239-9] Hasgüler, Mehmet (Şubat 2007). a.g.e, 239. sayfa.

[rumfanatik-10] İsmail, Sabahattin. 20 Temmuz Barış Harekatının nedenleri, gelişimi, sonuçları ; 105. sayfa, Kastaş A.Ş. Yayınları, 1988, ISBN 975-763-905-2.

[belgeler-11] Kürşad, Fikret; Haşim Altan, Mustafa; Egeli, Sabahattin. Belgelerle Kıbrısʼta Yunan emperyalizmi; 195. sayfa, Kutsun Yayınevi, 1978.

[FOOTNOTEKızılyürek2016322-323-12] Kızılyürek 2016, ss. 322-323.

[13] "Her şey buradan başladı". Havadis Poli. 21 Aralık 2014. 29 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2021.

[FOOTNOTEKızılyürek2016319-320-14] Kızılyürek 2016, ss. 319-320.

[FOOTNOTEKızılyürek2016320-15] Kızılyürek 2016, s. 320.

[FOOTNOTEKızılyürek2016321-322-16] Kızılyürek 2016, ss. 321-322.

[FOOTNOTEKızılyürek2016325-17] Kızılyürek 2016, s. 325.

[FOOTNOTEDruşotis2007106-107-18] Druşotis 2007, ss. 106-107.

[KTMD1-19] Emircan, Mehmet Salih. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nde Tören, Bayram ve Anma Günleri. Kıbrıs Türk Mücahitler Derneği Yayınları. ss. sf. 180-183.

[mil2-20] "Kıbrıs Türk'ü Kanlı Noel'i andı". Milliyet. 22 Aralık 1985. s. 5.

[kanlıdere-21] Belgelerle Türk tarihi; 25-29. sayfa, Menteş Kitabevi, 2001.

[KTMD2-22] Emircan, Mehmet Salih. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nde Tören, Bayram ve Anma Günleri. Kıbrıs Türk Mücahitler Derneği Yayınları. ss. sf. 184-197.

[FOOTNOTEKızılyürek2016326-23] Kızılyürek 2016, s. 326.

[ayvasıl1-24] Türk dünyası araştırmaları; 176. sayfa, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 1989.

[Sadrazam-25] Sadrazam, Halil. Kıbrıs'ta Varoluş Mücadelemiz ve Anıtlarımız. ss. sf. 42.

[HArif-26] Hacıarif, Mehmet. "Siyah beyaz düşler". Star Kıbrıs. 12 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2010.

[27] 14 Ocak 1964 tarihli Halkın Sesi gazetesi

[DERS_1-28] "Kanlı Noel" den ders almalıyız (1)", 5 Ocak 2009 tarihli Önce Vatan gazetesi^{[ölü/kırık bağlantı]}

[29] ""KKTC'de kumsal baskını şehitleri anıldı" 24 Aralık 2007 tarihli Milliyet gazetesi". 31 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2009.

[mil3-30] "Kanlı Noel'in içyüzü". Milliyet. 23 Aralık 1993. s. 19.

[31] John Terence O'Neill, Nicholas Rees. nited Nations peacekeeping in the post-Cold War era (2005), Taylor & Francis, sf.81 13 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[Stephen15-32] Stephen, Michael. The Cyprus question (1997), The British-Northern Cyprus Parliamentary Group, sf. 15

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

Kanlı Noel nedir?, Kanlı Noel anlamı nedir?, Kanlı Noel ne demektir?