Kalkandelen

Kalkandelen
Tetovë
Тетово
Kalkandelen; Tetovë; Тетово
Şehir
	Kalkandelen Belediyesi; Komuna e Tetovës; Општина Тетово
	; Bayrak ; Arma
	Kalkandelen Kalkandelen’in Kuzey Makedonya'daki konumu
Ülke	Kuzey Makedonya
Bölge	Polog
Belediye	Kalkandelen
İdare
• Belediye başkanı	Bilal Kasami (BESA)
Yüzölçümü
• Toplam	1.080 km²
Rakım	468 m
Nüfus (2002)
• Toplam	86.680
Zaman dilimi	UTC+01.00 (OAS)
• Yaz (YSU)	UTC+02.00 (OAYS)
Alan kodu	(+389) 044
Plaka kodu	TE
	Resmî site; Kalkandelen Belediyesi

Kalkandelen veya iki dilli kullanımda Tetova (Arnavutça: Tetova / Tetovë; Makedonca: Tетово Tetovo), Kuzey Makedonya'nın kuzeybatısında bir şehirdir. Şar Dağları’nın eteklerine kurulu olup Pena Nehri kenarındadır.

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

Kuzey Makedonya’nın kuzeybatısında, Polog Bölgesi sınırları içinde yer alır. Başkent Üsküp ve Manastır'dan sonra ülkenin üçüncü büyük şehridir. Belediye yüzölçümü 1.080 kilometrekare olup denizden yüksekliği (rakım) 468 metredir.

İklim[değiştir | kaynağı değiştir]

Kalkandelen, yarı karasal bir iklime sahiptir. Bu iklim yapısında yaz ayları nispeten nemli ve sıcak; kış ayları soğuk ve kar yağışlıdır. İlkbahar ve sonbahar sık sık yağışlar görülür.

Kalkandelen iklimi
Aylar	Oca	Şub	Mar	Nis	May	Haz	Tem	Ağu	Eyl	Eki	Kas	Ara	Yıl
Ortalama en yüksek sıcaklık (°C)	3	7	13	17	22	27	30	30	26	19	10	5	17,41
Ortalama sıcaklık (°C)	0	3	7,5	11,5	16	20	22,5	22,5	18,5	13	5,5	1,5	11,79
Ortalama en düşük sıcaklık (°C)	−3	−1	2	6	10	13	15	15	11	7	1	−2	6,16
Kaynak: Kalkandelen Hava Durumu Zoover

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Erken Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Kalkandelen yakınlarında Baltepe muhitinde bazı arkeolojik buluntular elde edilmiştir.^[2]

Roma İmparatorluğu Dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Kalkandelen, MÖ 168 tarihinde Roma egemenliğine geçmiştir. Hunlar, Ostrogotlar, Keltler gibi kavimlerin Roma topraklarına yoğun saldırılar düzenlediği dönem olan 3. ve 4. yüzyıldan sonra şehir güçlendirilmiş surlar, kaleler, hisarlar, hâkim tepelerle donatılmıştır. Bu savunma çalışmaları Kalkandelen ve civarındaki birçok köyü kapsamıştır.^[3]

Osmanlı İmparatorluğu Dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

14. yüzyılda Kalkandelen, bölgedeki birçok şehir gibi, Osmanlı İmparatorluğu topraklarına katılmıştır. 1452 yılına ait ve “Kalkandelen Nahiyesi” adıyla belirtilen şehre dair ilk Osmanlı kayıtlarında şehirde 146 Hristiyan aile ve 60 Müslüman aile var olmuştur. 1545 yılında 99 Hristiyan aile ve 101 Müslüman aile; 1568 yılında 108 Hristiyan aile ve 329 Müslüman aile Kalkandelen’de yaşamıştır.^[4]

Türk egemenliğiyle beraber şehirde birçok açıdan değişiklikler, yenilikler görülmüştür. Ticaret açısından gelişmeye başlayan şehirde ticaretaileler artmış; yeni binalar, hamam gibi yapılar kurulmuştur. Bu dönem ayrıca, Kalkandelen’deki Müslüman ve Türk nüfusun da artıp baskın nüfus hâline gelmesini sağlamıştır. Söz konusu durumla bağlantılı olarak şehirde birçok cami, mescit, dinî yapı kurulmuştur. Bunlar içinde 1438 yılında yapılan Alaca Cami birçok yönüyle önemlidir.

Osmanlı İmparatorluğu döneminde Kalkandelen, önemli bir ticaret merkezi olduğu gibi, tarım, zanaat açısından da ön plana çıkmıştır. Bunların yanında şehir, askerî üs özelliği de taşımıştır.

Balkanlar’daki Bektaşi dergâhlarının en önemlilerinden olan Harabati Baba Tekkesi 1538 yılında kurulmuştur.

Yugoslavya Krallığı Dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Osmanlı İmparatorluğu dönemi sonrasında, küçüklü büyüklü birçok muharebe sonrasında Kalkandelen bölgesi, Sırp, Hırvat ve Sloven Krallığı egemenliğine girmiştir. 1918 sonrasında Yugoslavya Krallığı olarak 1943 yılına dek egemenlik sürmüştür.

Yugoslavya Dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

1943 yılı ile beraber Yugoslavya Krallığı ortadan kalkmış, yerine Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti kurulmuştur. Kalkandelen’in de dâhil olduğu bölge, bu kez de sosyalist Yugoslavya idaresine girmiştir.

Kuzey Makedonya Cumhuriyeti Dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

1991 yılında Kuzey Makedonya’nın Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti’nden bağımsızlığını ilan etmesiyle Kalkandelen, bağımsız Kuzey Makedonya Cumhuriyeti içinde bugününe gelmiştir.

Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]

2021 sayımlarına göre Kalkandelen Belediyesi’nin toplam nüfusu 63.176 kişidir. Bu nüfusun etnik dağılımı şu şekildedir: Arnavutlar 41.356 (%65,5); Makedonlar 14.116 (%22,3); Türkler 1.745 (%2,8); Romanlar 1.877 (%3,0) ve diğerleri.^[5]

Tarihî Durum[değiştir | kaynağı değiştir]

Yıl	Toplam	Makedonlar	Arnavutlar	Türkler	Sırplar	Romanlar	Boşnaklar
Tarih Boyunca Kalkandelen’in Nüfus Yapısı
1452^[4]	b.y.	146 aile¹	b.y.	60 aile²	b.y.	b.y.	b.y.
1545^[4]	b.y.	99 aile¹	b.y.	101 aile²	b.y.	b.y.	b.y.
1900^[6]	b.y.	8.500³	500	9.000	b.y.	1.200	b.y.
1931^[7]	70.983	24.884⁵	37.645	20.000⁶	b.y.	b.y.	b.y.
1948	17.259	5.992	9.975	302	384	48	1
1953	20.594	7.916	7.174	4.472	503	227	58
1961	25.357	11.631	6.435	b.y.	839	15	74
1971	35.745	14.415	15.388	b.y.	920	823	57
1981	46.523	21.741	17.817	b.y.	877	1.709	694
1994	50.344	19.439	25.128	2.073	830	2.260	b.y.
2002^[8]	52.915	28.897	18.555	1.878	587	2.352	156
2021^[9]	63.176	14.116	41.356	1.745	248	1.877	188
¹ Kayıtta “Hristiyan aile” olarak geçer. ² Kayıtta “Müslüman aile” olarak geçer. ³ ”Васил К'нчов, Македонија. Етнографија и статистика” adlı eserde “Hristiyan Bulgar” olarak kaydedilmiştir. ⁴ “Димитар Мишев, La Macédoine et sa Population Chrétienne” adlı eserde 6.688 kişi “Bulgar Egzarsistler” ve 1.720 kişi “Bulgar Patriyarkist Sırboman” olarak kaydedilmiştir. ⁵ Bütün Güney Slav halkları “Makedon” olarak kaydedilmiştir. ⁶ Arnavutlar dışındaki bütün Müslümanlar olarak alınmıştır.

Eğitim[değiştir | kaynağı değiştir]

Kalkandelen’de 12 ilköğretim okulu; 9 bölgesel okul; 1 ilköğretim devlet müzik okulu; 6 ortaöğretim okulu ve 2 üniversite vardır.

Üniversitelerden Kalkandelen Devlet Üniversitesi, gelişkin bir yükseköğretim kurumudur. Bu devlet üniversitesinde bugün 11 fakülte, 1 enstitü ve sağlık alanında kurumları destekleyen 2 enstitü bulunur. Üniversite, 12.000’den fazla öğrenciye; büyük sayıda da tam düzende olmayan öğrenciye sahiptir.^[10]

Diğer üniversite olan Güneydoğu Avrupa Üniversitesi, 2002 yılının Aralık ayında açılmıştır. Bu üniversitede 5 fakülte ve 2 eğitim birimi vardır.^[10]

Kardeş Şehirler[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ 2002 nüfus sayımı sonuçları 22 Eylül 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Makedonya Cumhuriyeti Devlet İstatistik Enstitüsü (Makedonca) (İngilizce)
^ Историски осврт 1 Mart 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Kalkandelen Belediyesi resmî sitesi (Makedonca)
^ Дарко Гавровски, Тетовски древности. Полог од Праисторијата до 7.век н.е., со посебен осврт на тетовскиот крај, Тетово 2009 (Antik Kalkandelen: Tarih Öncesinden 7. Yüzyıla Kadar Kalkandelen Bölgesi Özellikleriyle Polog Vadisi) (Makedonca)
^ ^a ^b ^c Chapter One: Colonisation and Islamicisation, s. 55-56. 8 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
^ "MakStat database". 25 Aralık 2022 tarihinde [makstat.stat.gov.mk/PXWeb/pxweb/en/MakStat/MakStat__Popisi__Popis2021__NaselenieVkupno__PodatociNaselenie/T1503P21.px/table/tableViewLayout2/?rxid=46ee0f64-2992-4b45-a2d9-cb4e5f7ec5ef kaynağından] |url= değerini kontrol edin (yardım) arşivlendi.
^ Васил Канчов, Македония. Етнография и статистика, София 1900 10 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Bulgarca)
^ Aşağı Polog Genel Nüfus Sayımı
^ Министерство за Локална Самоуправа. База на општински урбанистички планови 15 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Makedonca)
^ ""Total resident population of the Republic of North Macedonia by ethnic affiliation, by settlement, Census 2021". 29 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2023.
^ ^a ^b Образованието во тетово 1 Mart 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Kalkandelen resmî internet sitesi (Makedonca)
^ Тетово се збратимува со турскиот град Коња 12 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Утрински весник (Makedonca)

[Sayim-1] 2002 nüfus sayımı sonuçları 22 Eylül 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Makedonya Cumhuriyeti Devlet İstatistik Enstitüsü (Makedonca) (İngilizce)

[BldTII-2] Историски осврт 1 Mart 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Kalkandelen Belediyesi resmî sitesi (Makedonca)

[3] Дарко Гавровски, Тетовски древности. Полог од Праисторијата до 7.век н.е., со посебен осврт на тетовскиот крај, Тетово 2009 (Antik Kalkandelen: Tarih Öncesinden 7. Yüzyıla Kadar Kalkandelen Bölgesi Özellikleriyle Polog Vadisi) (Makedonca)

[NufusI-4] Chapter One: Colonisation and Islamicisation, s. 55-56. 8 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

[5] "MakStat database". 25 Aralık 2022 tarihinde [makstat.stat.gov.mk/PXWeb/pxweb/en/MakStat/MakStat__Popisi__Popis2021__NaselenieVkupno__PodatociNaselenie/T1503P21.px/table/tableViewLayout2/?rxid=46ee0f64-2992-4b45-a2d9-cb4e5f7ec5ef kaynağından] |url= değerini kontrol edin (yardım) arşivlendi.

[6] Васил Канчов, Македония. Етнография и статистика, София 1900 10 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Bulgarca)

[7] Aşağı Polog Genel Nüfus Sayımı

[8] Министерство за Локална Самоуправа. База на општински урбанистички планови 15 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Makedonca)

[9] ""Total resident population of the Republic of North Macedonia by ethnic affiliation, by settlement, Census 2021". 29 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2023.

[BldEgitim-10] Образованието во тетово 1 Mart 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Kalkandelen resmî internet sitesi (Makedonca)

[11] Тетово се збратимува со турскиот град Коња 12 Aralık 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Утрински весник (Makedonca)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

Kalkandelen nedir?, Kalkandelen anlamı nedir?, Kalkandelen ne demektir?