Bu maddedeki bilgilerin doğrulanabilmesi için ek kaynaklar gerekli. Lütfen güvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin geliştirilmesine yardımcı olun. Kaynaksız içerik itiraz konusu olabilir ve kaldırılabilir. Kaynak ara: "Johannes Gutenberg" – haber · gazete · kitap · akademik · JSTOR (Şubat 2021) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin)

Johannes Gutenberg
Gutenberg'i betimleyen bir görsel
Doğum	1398 Mainz, Mainz Elektörlüğü, Kutsal Roma İmparatorluğu
Ölüm	3 Şubat 1468 (70 yaşında) Mainz, Mainz Elektörlüğü, Kutsal Roma İmparatorluğu
Meslek	Kuyumculuk , Matbaacılık

Johannes Gutenberg (Johannes Gensfleisch zur Laden zum Gutenberg) (1398 - 3 Şubat 1468), 1447 yılında hareketli parçalar ile yazı baskısını Avrupa'da başlatan Alman kuyumcu, matbaacı ve yayıncıdır.

Johann Gutenberg iletişim tarihinin en önemli gelişmelerinden biri sayılan tipo baskı yöntemini 1438'de Avrupa'ya getirerek uygulamalarını yaygınlaştırmıştır. Bu yöntem, önceleri tahtadan daha sonraları bir kurşun alaşımından yapılan dökme harflerin, baskıdan sonra başka bir yazıda kullanılmak üzere saklandığı bir basım yöntemidir. Bu, yüzyıllardır Çin ve Kore'de kullanılmaktaydı. Gutenberg, hız ve dayanıklılığı arttıran, karakterlerin metalden yapıldığı ve isteğe göre değiştirilebildiği bir sistem tasarlamıştır.^[1] Gutenberg'in buluşu modern dönemin en önemli olayı ve matbaa devriminin başlangıcı, kendisi de modern matbaacılığın babası kabul edilir.^[2] Buluşu Avrupa'da metinlerin ve bilgilerin yayılmasında belirleyici bir unsur olmuştur.

Gutenberg, Rönesans döneminin en önemli buluşlarından birini yapmasına rağmen yoksul bir hayat geçirmiştir. Yoksulluktan, kendisine 1465 yılında "sarayın beyefendisi" unvanını ve ömür boyu emekli maaşını veren Nassaulu Adolphe II sayesinde kurtulmuştur. Üç yıl sonra 1468 yılında öldüğü bilinmektedir. Ölüm günüyle ilgili kesin bir bilgi bulunmamakla beraber, ölüm yıldönümü 3 Şubat tarihinde anılmaktadır.

Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

1398 yılında soylu bir ailenin çocuğu olarak Kutsal Roma İmparatorluğu'nda yer alan Mainz Elektörlüğü'nün Mainz şehrinde, Friele Gensfleisch zur Laden ve Else Wirich çiftinin oğlu olarak dünyaya geldi.^[3] Doğum tarihi tam olarak bilinmemekle beraber 1394 ve 1404 yılları arasında bir tarihte doğduğu tahmin edilir. Mainz'da 1900 yılında Gutenberg'in beş yüzüncü doğum günü kutlanmış ve 1400 yılı sembolik olarak Gutenberg'in doğum yılı seçilmiştir. Tıpkı hayatının ilk yılları gibi eğitimi hakkında da oldukça az sayıda bilgi mevcuttur. O dönem bireylerin soyadı olarak yaşadıkları evlerin isimlerini kullanması kesin bilgilere ulaşmayı zorlaştırmaktadır. 1411 yılında, Mainz şehrinde esnafların aristokrat sınıfı şehirden ayrılmaya zorlamasıyla ailesiyle birlikte Eltville şehrine yerleştiler. Bu dönemde Gutenberg'in, Johannes Altavilla ismi ile Erfurt Üniversitesi'nde kuyumculuk eğitimi aldığı iddia edilir.^[4] Ailesiyle birlikte Strassburg'a (günümüzde Fransa'da Strazburg) taşındıktan sonra burada ayna yapımı, metaller ve değerli taşlar konularında zanaatkârlık yaptı ve basım teknikleriyle de ilgilenmeye başladı.

O dönemde kitaplar ya doğrudan elle yazılır ya da her sayfa için ayrı ayrı elle oyularak hazırlanan tahta bloklar kullanılarak kitaplar basılırdı. Gutenberg her kalıp için ayrı ayrı kalıplar hazırladı. Bu kalıplara sıcak metal sıvı dolduruluyor ve harflerin metal örnekleri çıkarılıyordu. Basımcı metal harfleri istediği gibi dizebiliyor, basımdan sonra saklayarak yeniden kullanabiliyordu. Aynı dönemde ortaklarıyla aralarında çıkan bir anlaşmazlık yüzünden açılan bir davada Gutenberg'in tipo basım yapabilen bir baskı makinesi yarattığı duyuldu. Ne var ki, o dönemden tipo basım örneği günümüze ulaşmamıştır.

Yaptığı çalışmalar ve basım deneyleri için para bulmak zorunda olan Gutenberg 1450'de, Mainzlı bir zengin olan Johannes Fust ile ortaklık kurdu. 1455'te bastıkları ilk kitap Kutsal Kitap'ın Latince Vulgata versiyonuydu^[5]. Bu kitap, Gutenberg Kutsal Kitabı, 42 satırlı Kutsal Kitap veya Mazarin Kutsal Kitabı olarak bilinmektedir.

1457'de Gutenberg borcunu ödeyemediği için Fust'la olan ortaklıkları bozuldu. Fust bütün araç ve gereçlerine el koydu. Daha sonra Konrad Humery adlı bir Alman memurun sağladığı para yardımıyla yeni bir baskı makinesi kuran Gutenberg bir dilbilgisi kitabı, bir sözlük ve başka bazı kitaplar bastı. Başarıyla yürüttüğü bu çalışmaları sırasında büyük zorluklara katlandı ve hiçbir zaman çok fazla para kazanamadı. Mainz Başpiskoposu olan Adolf von Nassau-Wiesbaden, son yıllarda gözleri giderek bozulan ve yoksulluğa düşen Gutenberg'i sarayına aldı ve geçimini üstlendi.

Guttenberg 3 Şubat 1468'de, Mainz'da hayatını kaybetti. Gutenberg, Franciscaine Kilisesi mezarlığına defnedildi. Kilise ve mezarlık İkinci Dünya Savaşı sırasında yok edildi, dolayısıyla Gutenberg'in mezarı da bu yıkım sonucu kaybolmuştur.^[6]

Gutenberg Matbaası[değiştir | kaynağı değiştir]

1439 senesinde Almanya’da İmparator Charlemagne’ye ait antikaların meraklısına sunulmak üzere düzenlenecek olan sergiye yoğun bir katılım bekleniyordu. ^{[kaynak belirtilmeli]} Gutenberg sergide satmak üzere çok sayıda cilalı metal ayna (o dönem aynaların dinî kalıntılardan kutsal ışığı toplayabildiğine dair yaygın bir inanç vardı) yaptı. Sergi, yaşanan şiddetli sel felaketinden ötürü bir yıl ertelendi. Yatırımcılar Gutenberg’ten ödedikleri sermayeyi iade etmesini istediler. Ancak Gutenberg aldığı tüm parayı aynaları yaparken harcamıştı. Çalışma hayatında kuyumculukta metal alaşımların yapımı ve dökümü üzerinde uzmanlaşan Gutenberg, metal alaşımı konusundaki ustalığı sayesinde, 1450 yılında kolay kolay yıpranmayan ve birbiriyle çok iyi uyum sağlayan ayrı metal harfler dökmeyi başardı. Bu harflerle hazırlanan baskı kalıbı dönemine göre çok kaliteli ve temiz kitap baskılarının yapılmasını sağladı.^{[7][daha iyi kaynak gerekli]}

1444’e kadar Strazburg’da yaşayan Gutenberg’in, 1440 yılında gizemli bir şekilde “Aventur und Kunst” (Girişim ve Sanat) adlı araştırmaya dayanarak tipo baskının sırrını geliştirip mükemmelleştirildiği söylenmektedir.^{[kaynak belirtilmeli]} Yaptığı çalışmaların ne olduğu kesin olarak bilinemiyor. Ancak modern matbaanın erken dönem çalışmalarını yaptığı söylenmektedir. Hareketli parçalarla yazı baskısı yapabilen modern matbaayı icat ettiği bilinmektedir. 1448 yılında Mainz’e dönerek kayınbiraderi Arnold Gelthus’tan çalışmalarını ilerletmek için borç almıştır. O dönem “tifdruk” adı verilen, matbaacılıkta temel basım tekniği olan çukur baskı tekniğini kullanarak “Master of Play Card” olarak tanınan sanatçının bakır gravürleri üzerinde çalışmıştır.^[8]

1450 yılında Gutenberg’in icadıyla “tipo” tipi matbaa tekniği geliştirilerek baskı makinesi faaliyete geçti ve ilk Alman şiiri basıldı.^[9] Bu dönem Gutenberg, basımevini kurarak matbaa devrimini başlatmak adına yatırımcı Johann Fust’u krediye ikna etmeye çalıştı. Fust’un damadı olan Peter Schöffer de girişime katıldı. Schöffer Paris’te katip olarak çalıştı. Bununla birlikte ilk yazı tiplerinden bazılarını tasarladığı söylenmektedir.

Gutenberg’in çalışma atölyesi Humbrechthof’ta, uzaktan bir akrabasına ait bir mülkte kuruldu. 1452 yılında Fust’tan bir kez daha ödünç maddi destek alarak icat ettiği “Gutenberg Matbaası” ile basılan ilk kitap olan Kutsal Kitap’ı basma çalışmalarına başladı. Kutsal Kitap’ın haricinde Latince dil bilgisi kitapları da basmaya başladı. Biri Kutsal Kitap’ı, diğeri ise eğitim kitaplarını basmak üzere temelde iki farklı baskı makinesi yapıldığına dair söylentiler vardır. Yeni matbaa ile 1454-1455 yılları arasında kilisede belgelenen binlerce kitap basılmıştır.^[10]

Gutenberg 1455 yılında “Gutenberg Kutsal Kitabı” olarak bilinen Kırk İki Satırlık Kutsal Kitap’ın basımını tamamladı. Çoğu kağıt üzerine, bazıları da parşömen üzerine olmak üzere toplamda yüz seksen kopya yazdırıldı.

Etkiler[değiştir | kaynağı değiştir]

Gutenberg'in buluşu hızla yayıldı. 15. yüzyılın sonlarına gelmeden Avrupa'da, 1000'den fazla baskı makinesi vardı. Bu basım yöntemiyle daha çok kitabın basılabilmesi kitap fiyatlarının düşmesini sağladı. Böylece daha çok kitap okunmaya başlandı. Kitabın ve kitap okumanın yaygınlaşması, özgür düşüncenin doğmasına, bilimsel çalışmaların gelişmesine ve bilginin daha geniş kesimlere ulaşmasına yardımcı oldu. Tüm bu nedenlerden dolayı Gutenberg'in bulduğu bu baskı yöntemi, özgür düşüncenin yayılmasına ivedilik kazandıran, bilim araştırmalarının gelişmesini sağlayan, reformların yapılmasını hızlandıran önemli olaylardan biri olarak kabul edilmektedir.

Gutenberg hayatı boyunca finansal olarak başarısız olmasına rağmen, baskı teknolojileri hızla yayıldı ve haberler ve kitaplar Avrupa'da eskisinden çok daha hızlı seyahat etmeye başladı. Bu gelişme büyüyen Rönesansı besledi ve bilimsel yayıncılığı büyük ölçüde kolaylaştırdığı için, daha sonraki bilimsel devrim için önemli bir katalizördü.

Basılmış Kitaplar

1450-1455 yılları arasında Gutenberg bazıları tanımlanamayan birkaç metin basmıştır. Ayrıca, bir papalık mektubu ve biri Mainz’da basılmış olan iki endüljans da dahil olmak üzere birçok kilise belgesi basılmıştır.^[11] Almus Donatus tarafından yazılan Ars Minor isimli Latince gramer üzerine olan bir okul kitabının bazı baskıları Gutenberg tarafından basılmış olabilir. Bu baskılar ya 1451-52 ya da 1455 tarihlidir.

1455 yılında Gutenberg, her sayfasında 42 satır olan güzelce hazırlanmış bir Kutsal Kitap’ın (Biblia Sacra) kopyalarını tamamlamıştır. Kopyaların her biri 30 florine (Hollanda’nın eski para birimi) satılmıştır ki bu ortalama bir memur için yaklaşık üç yıllık maaşa tekabül etmektedir.^[12] Bazı kopyalar basıldıktan sonra aynı Kutsal Kitap el yazmaları gibi elle süslenmiştir.

İngiltere Ulusal Kütüphanesi’nde bulunan ve çevrimiçi incelenip karşılaştırılabilen iki kopyası da dahil olmak üzere, büyük ölçüde tamamlanmış 48 kopyanın hayatta kaldığı bilinmektedir.^[13]

Kutsal Kitap’ın tarihi bilinmeyen 36 satırlık bir baskısı muhtemelen Bamberg’de Gutenberg tarafından 1458-60 yıllarında basılmıştır. Büyük bir bölümünün Gutenberg’in Kutsal Kitap’ının bir kopyasından alındığı görülmüştür.^[14]

Diğer Etkiler

Avrupa'daki baskının başkenti, Aldus Manutius gibi vizyoner yazıcıların büyük Yunan ve Latin metinlerinin yaygın olarak kullanılabilirliğini sağladığı Venedik'e taşındı. Hareketli tip için İtalyan kökenli iddialar, hareketli tip baskıda İtalya'nın bu hızlı yükselişine de odaklanmıştır. Bu belki de İtalya'nın kağıt ve baskı ticaretindeki önceki üstünlüğü ile açıklanabilir. Ayrıca, İtalya ekonomisi bu zamanda hızla büyüyordu, bu da okuma-yazmanın yayılmasına yardımcı oldu. Kristof Kolomb'un babası tarafından satın alınan hareketli tipte basılmış bir coğrafya kitabı vardı. Bu kitap Sevilla'daki Biblioteca Colombina adlı bir İspanyol Müzesinde bulunmaktadır. Son olarak, Mainz şehri 1462'de yağmalandı ve birçoğu (bir dizi yazıcı ve zımba kesici dahil) sürgüne gönderildi.

Baskı da Reformasyonda bir faktördü. Martin Luther'in Doksan Beş Tez'i basıldı ve yaygın olarak dağıtıldı; daha sonra hoşgörüsüzlük karşıtı konumunu özetleyen geniş sayfalar yayınladı (hoşgörü sertifikaları Gutenberg'in bastığı ilk öğelerden biriydi). Bu sayfalar geniş sayfa gazetenin gelişimine katkıda bulundu.

Gutenberg'den sonraki on yıllarda, birçok muhafazakar patron ucuz basılı kitaplara değersiz gözüyle baktı; elle üretilen kitaplar daha cazip kabul edildi.

Almanya'da, aynı adı taşıyan Johannes Gutenberg Üniversitesi Mainz ve Gutenberg erken Baskı Tarihi Müzesi'ne ev sahipliği yapan Mainz'deki Gutenbergplatz'daki bertel Thorvaldsen'in (1837) ünlü heykeli de dahil olmak üzere birçok Gutenberg heykeli bulunmaktadır. İkincisi, bu alandaki önde gelen periyodik yayın olan Gutenberg-Jahrbuch'u yayınlıyor. En eski dijital kütüphane olan Project Gutenberg,^[15] Gutenberg'in adını anıyor. Mainzer Johannisnacht, 1968'den beri memleketinde Johannes Gutenberg'i anıyor.

1952'de Amerika Birleşik Devletleri posta servisi, Johannes Gutenberg'in hareketli tip matbaanın icadını anmak için beş yüzüncü yıldönümü damgası yayınladı.

1961'de Kanadalı filozof ve bilim adamı Marshall McLuhan, baskı kültürü, kültürel çalışmalar ve medya ekolojisi, Gutenberg galaksisi: tipografik insanın yapımı alanlarında öncü çalışmasına hak kazandı. İnsanlık tarihinin en etkili insanlarından biri olarak kabul edilen Gutenberg, popüler imajda yükselen bir figür olmaya devam ediyor. Tarihin en etkili 100 Kişisini sıraladığını iddia eden bir tarihçinin 1978 tarihli bir kitabında Gutenberg, T'sai Lun'dan sonra ve Christopher Columbus'tan önce 8 numaraya geliyor.^[16] 1999 yılında, A&E ağı Gutenberg'i Hayır olarak sıraladı. "Milenyum biyografileri" geri sayımında ikinci binyılın en etkili 1 kişisi. 1997'de Time-Life Dergisi, Gutenberg'in icadını ikinci binyılın en önemlisi olarak seçti.^[17]

Uzayda Gutenberg, asteroit 777 Gutemberga adına anılır.

Gutenberg'e dayanan iki Opera, 2001'den beri Gavin Bryars'ın müziğiyle Gutenberg, eski Strasbourg ve Mainz'in usta yazıcısı olarak da bilinen Johannes Gensfleisch'in itirafı ve son vasiyeti olan G'dir;^[18] ve Philippe Manoury'nin müziğiyle La Nuit de Gutenberg, 2011'de Strasbourg'da prömiyeri yapıldı.^[19] 2018'de WordPress, yeni düzenleme sistemini Gutenberg olarak adlandırdı.^[20]

14 Nisan 2021'de Gutenberg bir Google Doodle'da kutlandı.^[21]

Görüntüler

• 
  Gutenberg Anısına; Alman ilim, bilim, mucit, araştırmacı ve düşünce adamlarının adlarını taşıyan kitaplardan oluşturulmuş anıt.
• 
  1960'lı Yıllara Ait Gutenberg Posta Pulu
• 
  Mainz'deki Gutenberg Heykeli

Notlar ve kaynaklar[değiştir | kaynağı değiştir]