Immanuel Wallerstein
Immanuel Maurice Wallerstein Sankt-Peterburg (24 Mayıs 2008)
Doğum	28 Eylül 1930(1930-09-28) New York, ABD
Ölüm	31 Ağustos 2019 (88 yaşında)
Meslek	Sosyolog
Vatandaşlık	Amerikan
Konu	Dünya-Sistemler teorisi, küreselleşme
Önemli ödülleri	N.D. Kondratieff Altın Madalya 2005 Sorokin Ödülü 1975
Etkilendikleri Karl Marx Fernand Braudel Karl Polanyi Franz Fanon Ilya Prigogine Sigmund Freud Joseph Schumpeter Nikolay Kondratyev
Resmî site
Websayfası

Immanuel Maurice Wallerstein (28 Eylül 1930, New York - 31 Ağustos 2019^[1]), Amerikalı sosyolog, tarihsel sosyoloji alanında bilim insanı ve dünya sistemler analisti.

Eğitimi ve akademik kariyeri[değiştir | kaynağı değiştir]

New York'ta doğan Wallerstein’ın dünya sorunlarına ilgisi henüz küçük yaşlarda başladı. Özellikle Hindistan'da sömürge karşıtı harekete merak duydu. Columbia Üniversitesi’nde eğitimini sürdüren Wallerstein, bu üniversiteden, 1951’de B.A., 1954’te M.A. ve 1959’da Ph.D. derecelerini aldı. 1971 yılında McGill Üniversitesi’nde sosyoloji profesörü oluncaya dek burada ders verdi. 1976’da Binghamton Üniversitesi’nde (SUNY) sosyoloji alanında önde gelen öğretim üyelerin biri olarak, 1999’daki emekliliğine kadar görev aldı, ayrıca 2005 yılında emekliliğine dek Fernand Braudel Merkezi’nin başkanlığını sürdürdü. Konuk profesör olarak dünya çapında çeşitli üniversitelerde görev alan Wallerstein çeşitli ödüllerle onurlandırıldı. Aralıklarla Directeur d’études associé titri ile Paris’te École des Hautes Études en Sciences Sociales'de görev aldı. 1994 ve 1998 yılları arasında Uluslararası Sosyoloji Birliği’ne başkanlık yaptı. 2000 yılında Yale Üniversitesi sosyoloji bölümüne kıdemli araştırmacı olarak katıldı. Ayrıca Social Evolution & History adlı derginin danışma kurulunda bulundu.

Wallerstein, Türkiye'nin güneydoğu illerinde süregelen sokağa çıkma yasaklarının ve şiddetin bir an önce son bulmasını talep eden akademisyen ve araştırmacılardan oluşan bir inisiyatif olan Barış İçin Akademisyenler inisiyatifinin bildirisine imza atan 1128 akademisyen arasındadır.^[2]

Teorileri[değiştir | kaynağı değiştir]

Wallerstein akademik kariyerine post-kolonyal Afrika uzmanı olarak başladı. Bu alanı, 1951'de gerçekleştirilen bir uluslararası gençlik konferansı sonrasında seçti ve 1970’lere kadar çalışmalarını sadece bu alanda gerçekleştirdi. Bu tarihten itibaren kendini bir tarihçi ve makro düzeyde küresel kapitalist ekonomi teorisyeni olarak tanımlamaya başladı. Küresel kapitalizme erken dönem eleştirileri ve "sistem karşıtı” hareketlere desteği son dönemde onun, küreselleşme karşıtı hareket içinde bulunan akademik ve diğer muhalif çevrelerde- Noam Chomsky ve Pierre Bourdieu ile birlikte- önemli bir yer edinmesini sağladı.

Dünya Sistemler Teorisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Wallerstein, “Üçüncü Dünya” teorilerini reddeder ve ekonomik değişim ilişkilerinin oluşturduğu komplex bir ağ ile birbirine bağlı tek bir dünya olduğunu savunur: içinde, kırılmaları açıklayan “sermaye ve emek dikotomisi” ve birbiri ile rekabet içinde olan (tarihsel olarak ulus devletleri kapsayan ama onunla sınırlı olmayan) ajanlarca gerçekleştirilen sonsuz “sermaye birikimi”nin bulunduğu bir “dünya ekonomi” veya “dünya-sistem”. Bu yaklaşım Dünya Sistemler Teorisi adı ile bilinmektedir.

Wallerstein, "Dünya sistem teorisi"ni 1974 yılında yayınladığı Modern Dünya Sistem kitabında dile getirdi. Kitabında dünyanın, 16. yüzyıldan beri uluslararası işbölümü ile karakterize edilen bir dünya sistemini yaşadığını savundu. “Modern dünya sistem”in kökeni olarak Wallerstein, 16. yüzyıl Batı Avrupası ve Amerikalar'ını gösterir. Sermaye birikiminde başlangıçta Fransa ve İngiltere’de görülen belirli politik olaylar, aşama aşama bir genişleme sürecini başlattı ve sonucunda bugün, sadece bir küresel değişim ağı kaldı. 19. yüzyılla birlikte yeryüzünün her köşesi kapitalist dünya ekonomiye entegre oldu.

Dünyanın her köşesine uzanan kapitalist dünya-sistem kültürel, siyasal ve ekonomik açıdan homojen olmaktan çok uzak bulunmaktadır- Aksine dünya-sistem medeniyetler arasında gelişme farklılıları ve politik gücün ve sermayenin artışındaki temel farklılıklarla karakterize edilir. Modernleşme ve kapitalizm teorilerinin iddiasının aksine , Wallerstein bu farklılıkları sistemin bir bütün olarak gelişmesi ile bertaraf edilebilecek sırf tortular veya düzensizlikler olarak görmez. Bunlar dünyanın merkez, yarı çevre ve çevre olarak bölünmesinde olduğu gibi dünya-sistem’in kalıtsal bir özelliğidir.

Merkez Çevre[değiştir | kaynağı değiştir]

Dünya sistem teorisi, dünyanın merkez ve çevre olarak bölündüğünü savunur ayrıca bunlar arasında yarı çevre olarak adlandırılan ve tanımını diğerleri ile ilişkisine göre kazanan bölgelerde bulunmaktadır. Bu ayrışmada, merkez ve çevre arasında yapısal ve kurumsallaşmış bir “işbölümü” bulunmaktadır: Merkez, yüksek düzeyde teknolojik ilerlemeye sahip ve ileri düzeyde ürünler üretirken; çevrenin rolü, merkezin temsilcilerine ham madde, tarımsal ürün ve ucuz işgücü sağlamaktır. Merkez ve çevre arasındaki değişim eşit olmayan şartlarda gerçekleşir: Çevre ürünlerini ucuz fiyatlardan satmak zorundadır fakat buna karşılık merkezin ürünlerini daha pahalı almak zorundadır. Ayrıca, yarı çevre adı ile adlandırılan merkeze göre çevre, çevreye göre merkez eğilimi gösteren bir bölge vardır. 20. yüzyılın sonlarında bu bölge Doğu Avrupa, Çin, Brezilya gibi alanları kapsayacaktır. Bazı durumlarda, çevre ve merkez bölgeler aynı coğrafi alanda çok yakın işbirliği içinde olabilir.

Dünya-sistemin başlangıcından itibaren sürekli genişlemesinin bir etkisi şeylerin sürekli metalaşmasıdır, buna insan emeği de dahildir. Doğal kaynaklar, toprak, emek ve insan ilişkileri aşama aşama kendi özgün değerinden soyutlanır ve ona bir değişim değeri belirleyen pazarda metaya dönüşür.

Wallerstein'a göre tarif ettiği dünya sistemin 1945'ten beri egemen gücü Amerika Birleşik Devletleri bu özelliğini kaybetmektedir. 11 Eylül ve ardından ortaya çıkan gelişmeler bunun en son ve en belirgin kanıtıdır.

Praksis[değiştir | kaynağı değiştir]

İçinde yaşadığımız dünya sisteminin hızla temel bir değişime doğru gittiğini ve tercih ve seçimlerimizle insan iradesine hiç olmadığı kadar açık hale geldiğini savunan Wallerstein ne yapabileceğimiz konusunda şunları söyler: "Hepimizin üçlü bir görevi olduğu yolundaki görüşüme bağlı kalıyorum: Gerçekliği eleştirel ve ayık bir kafayla analiz etmekle ilgili entelektüel görev; bugün öncelik vermemiz gereken değerlerin neler olduğuna karar vermekle ilgili ahlaki görev ve dünyanın, kapitalist dünya sistemimizin şu anki kaotik yapısal krizinden çıkıp, mevcut sistemden gözle görülür ölçüde daha kötü değil de, gözle görülür ölçüde daha iyi olacak farklı bir dünya sistemine geçmesi olasılığına hemen nasıl katkıda bulunabileceğimize karar vermekle ilgili siyasi görev."

Alıntılar[değiştir | kaynağı değiştir]

16. yüzyılda Avrupa, tepinen ehlileştirilmemiş bir ata benziyordu. Bazı grupların, özel bir işbölümüne dayalı dünya-sistem kurma, sistemin siyasi ve ekonomik garantörleri olarak merkez alanlarda ulus devletler yaratma, ve sadece 'kârın değil ayrıca sistemin sürdürülebilmesi için oluşan maliyetin işçiye kesilmesini sağlama çabalarının gerçekleşmesi kolay değildi. Bunu gerçekleştirme başarısını Avrupa gösterdi, 16. yüzyılın itici gücü olmasaydı, modern dünya doğmamış olacaktı ve tüm gaddarlığına karşı doğmuş olması, olmamasından daha iyidir.

Kaynak: "Modern Dünya-Sistem"

Tarihsel bir sistem olarak kapitalizmin, kendinden önceki tarihsel sistemleri yıkarak ve değiştirerek onların üstünde bir ilerlemeyi temsil ettiği düşüncesi açıkçası doğru değildir. Bunu yazdığım için dahi, tanrılara hakaret gibi bir duyguya eşlik eden bir rahatsızlık hissediyorum. Akranlarım gibi aynı ideolojik atölyede biçimlendirilmiş ve aynı tapınakta ibaded etmiş olmaktan dolayı tanrıların gazabından korkuyorum.

Kaynak: "Tarihsel Kapitalizm"

Eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkçeye çevirilen kitapları:

• Amerikan Gücünün Gerileyişi (2004) ISBN 975-342-440-X
• Bildiğimiz Dünyanın Sonu / Yirmi Birinci Yüzyıl İçin Sosyal Bilim (2000)
• Geçiş Çağı / Dünya Sisteminin Yörüngesi (1945-2025) (2001)
• Güncel Yorumlar (2001)
• Irk Ulus Sınıf / Belirsiz Kimlikler (Etienne Balibar ile, 1995)
• Jeopolitik ve Jeokültür (1993) ISBN 975-355-081-2
• Küreselleşme ve Terör / 2 Cilt Takım / Terör Kavramı ve Gerçeği / Terörizm, Saldırganlık, Savaş (2001) ISBN 975-8382-67-5
• Küreselleşme ve Terör / Terör Kavramı ve Gerçeği / 1. Kitap ISBN 9758382683
• Liberalizmden Sonra (1998) ISBN 975-342-199-0
• Modern Dünya-Sistemi / Kapitalist Tarım ve 16. Yüzyıl'da Avrupa Dünya-Ekonomisinin Kökenleri / 1. Cilt (2002) ISBN 9789756920183
• Modern Dünya-Sistemi / Modern Dünya-Sistemi Avrupa Dünya-Ekonomisinin Pekiştirilmesi ve Merkantilizm 1600/1750 / 2. Cilt (2005) ISBN 9789756920121
• Sistem Karşıtı Hareketler (1995) ISBN 975-342-070-6
• Sosyal Bilimleri Düşünmemek / 19. Yüzyıl Paradigmasının Sınırları (1999) ISBN 975-7112-42-9
• Tarihsel Kapitalizm (1992) ISBN 975-7650-90-0
• Ütopistik ya da 21. Yüzyılın Tarihsel Seçimleri (2001) ISBN 975-7112-86-0
• Yeni Bir Sosyal Bilim İçin (2003) ISBN 975-8242-64-4
• Sosyal Bilimleri Açın / Sosyal Bilimlerin Yeniden Yapılanması Üzerine Gulbenkian Komisyonu Raporu; Gulbenkian Komisyonu (Editör,1998) ISBN 975-342-099-4
• İki Kültürü Aşmak /Modern Dünya Sisteminde Fen Bilimleri İle Beşeri Blimler Ayrılığı (Richard E. Lee ile birlikte, koordinatör, 2007) ISBN 9789753425858
• Avrupa Evrenselciliği / Gücün Retoriği ISBN 9789756165416
• Güncel makaleleri sendika.org [1]4 Mart 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. tarafından düzenli olarak Türkçeye çevrilmekte ve yayınlanmaktadır.

İngilizce Eserleri:

• 1961: Africa, The Politics of Independence. New York: Vintage.
• 1964: The Road to Independence: Ghana and the Ivory Coast. Paris & The Hague: Mouton.
• 1967: Africa: The Politics of Unity. New York: Random House.
• 1969: University in Turmoil: The Politics of Change. New York:Atheneum.
• 1972 (with Evelyn Jones Rich): Africa: Tradition & Change. New York:Random House.
• 1974: The Modern World-System, vol. I: Capitalist Agriculture and the Origins of the European World-Economy in the Sixteenth Century. New York/London: Academic Press.
• 1979: The Capitalist World-Economy. Cambridge: Cambridge University Press.
• 1980: The Modern World-System, vol. II: Mercantilism and the Consolidation of the European World-Economy, 1600-1750. New York: Academic Press.
• 1982 (with Terence K. Hopkins et al.): World-Systems Analysis: Theory and Methodology. Beverly Hills: Sage.
• 1982 (with Samir Amin, Giovanni Arrighi and Andre Gunder Frank): Dynamics of Global Crisis. London: Macmillan.
• 1983: Historical Capitalism. London: Verso.
• 1984: The Politics of the World-Economy. The States, the Movements and the Civilizations. Cambridge: Cambridge University Press.
• 1986: Africa and the Modern World. Trenton, NJ: Africa World Press.
• 1989: The Modern World-System, vol. III: The Second Great Expansion of the Capitalist World-Economy, 1730-1840's. San Diego: Academic Press.
• 1989 (with Giovanni Arrighi and Terence K. Hopkins): Antisystemic Movements. London: Verso.
• 1990 (with Samir Amin, Giovanni Arrighi and Andre Gunder Frank): Transforming the Revolution: Social Movements and the World-System. New York: Monthly Review Press.
• 1991 (with Étienne Balibar): Race, Nation, Class: Ambiguous Identities. London: Verso.
• 1991: Geopolitics and Geoculture: Essays on the Changing World-System. Cambridge: Cambridge University Press
• 1991: Unthinking Social Science: The Limits of Nineteenth Century Paradigms. Cambridge: Polity.
• 1995: After Liberalism. New York: New Press.
• 1995: Historical Capitalism, with Capitalist Civilization. London: Verso.
• 1998: Utopistics: Or, Historical Choices of the Twenty-first Century. New York: New Press.
• 1999: The End of the World As We Know It: Social Science for the Twenty-first Century. Minneapolis: University of Minnesota Press.
• 2003: Decline of American Power: The U.S. in a Chaotic World. New York: New Press.
• 2004: The Uncertainties of Knowledge. Philadelphia: Temple University Press.
• 2004: World-Systems Analysis: An Introduction. Durham, North Carolina: Duke University Press.
• 2004: Alternatives: The U.S. Confronts the World. Boulder, Colorado: Paradigm Press.
• 2006: European Universalism: The Rhetoric of Power. New York: New Press.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar (İngilizce)[değiştir | kaynağı değiştir]

• Presentation of I. Wallersteins "Worldssystem Modell8 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi."
• Güncel gelişmeler hakkında onbeşgünde bir yayınlanan yorumları 16 Kasım 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Festschrift for Immanuel Wallerstein - Part I Journal of World-Systems Research, Vol. VI, Number 2, Summer/Fall 2000
• "Modern History Sourcebook: Summary of Wallerstein on World System Theory" 26 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Festschrift for Immanuel Wallerstein - Part II Journal of World-Systems Research, Vol. VI, Number 3, Fall/Winter 2000
• Kültürel globalizm üzerine söyleşi (1999) videolar, metin ve resimler2 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Introduction to Social Macrodynamics: Compact Macromodels of the World System Growth by Andrey Korotayev, Artemy Malkov, and Daria Khaltourina [2] 28 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• [3]8 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Wallersteins World-Systems Theory

Video[değiştir | kaynağı değiştir]

• Birleşik Devletler çöküş dönemi ile karşı karşıya Université de Montréal'de 2006 güz döneminde verilen konferans (Fransızca)
• Kültürel Globalizm üzerine söyleşi (1999) videolar, metin ve resimler2 Nisan 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Wikimedia Commons'ta Immanuel Wallerstein ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.