Hasan Fuad Paşa

Hasan Fuad Paşa (Hacemıko) (Doğum: 1847, Bjeduğkale - Ölüm: Aralık 1911, İstanbul) Çerkes (Adige) asıllı Osmanlı askeri, matematikçi ve eğitimci.

Ailesi ve Doğumu[değiştir | kaynağı değiştir]

Çerkeslerin Bjeduğ Kabilesi'nin (Çerkesçe / Adigece: Бжъэдыгъу Rusça: Бжедуги) aristokrat ailesi Hacemıkoların (Çerkesçe / Adigece: Хьаджэмыкъу Rusça: Хаджемуков, Гаджемуков, Хаджемук Ayrıca: Hadjimoukoff, Hadjimoukov, Gadjimoukoff) prenslerindendir. Hacemıkolar, Bjeduğ Kabilesi'nin yönetici büyük prensleri (Пщышхо -Дословно с Черкесского "Князь Большой/Великий"-) olup, Batı Çerkesya'nın son hükümran aristokrat ailelerindendir.^[1]

Hasan Fuad Paşa, Bjeduğ Hımmışey (Xамышеевских) Prensi ve Süvari Alayı Komutanı Hacemıko Misost'un (Хаджимуков Мисост -Мысше-ост, Машауст-) oğlu olup, annesi tarafından da önemli tarihi kişiliği ile tanınan Çerkes liderlerinden Prens Zanıko (Zanekue) Sefer Bey'in (Zanoğlu Sefer Paşa'nın)^[2] torunudur.^[1]^[3]^[4]^[5]^[6]^[7] Hasan Fuad Paşa, 1847 yılında, Kafkasya’nın Bjeduğkale Eyaleti'nde (Çarlık dönemi adı; Yekaterinador, Şimdiki adı; Krasnodar'da) doğmuştur. 11 yaşında İstanbul'a gelmiştir.^[5]^[8]

Eğitim ve Kariyeri[değiştir | kaynağı değiştir]

Hasan Fuad Paşa, dayısı Zanıko İbrahim Paşa'nın vesilesiyle^[5]^[8] 1870 (1286)'da Mekteb-i Harbiye’ye (Harp Okulu) girmiştir. 1873 (1290)'da Mülâzım (Teğmen) rütbesiyle mezun oldu. 1875 (1292)'de de Mekteb-i Erkân-ı Harbiye'den mezun oldu.^[9]^[10] Çerkes kökenine uygun olarak ince uzun boylu bir fiziğe sahipti.^[9]

Mekteb-i Harbiye’den mezun olduktan sonra Redif Taburu’nda görev almış ve daha sonra da Bursa Mekteb-i Fünûn-ı İdadisi’nde (Askeri Lisesi’nde) Fransızca Öğretmenliği'ni yapmıştır.^[8]

Hasan Fuad Paşa, Mekteb-i Harbiye mezuniyetinden sonra, toplam kırk yıl kadar askeri ve mülki okullarda matematik eğitimciliği (riyaziye hocalığı) yapmıştır.^[3]^[4] Hasan Fuad Paşa, Mekteb-i Harbiye (Harp Okulu)'nda "Cebir", "Topoğrafya ve Hendese-i Resmiyye" dersleri vermiştir.^[8] Kaymakam (Yarbay) rütbesindeyken, ek görev olarak, Osman Hamdi Bey'in kurucusu ve müdürü olduğu 1883'te açılan ve öğretime başlayan Sanâyi-i Nefîse Mektebi lisi'nin ilk öğretim kadrosunda Riyaziye hocası olarak görev almış, 1883-1903 ylları arasında yaklaşık 20 yıl görev yapmıştır.^[6]^[7]^[11] Miralay (Albay) rütbesindeyken, ek görev olarak Mekteb-i Mülkiyye-i Şâhâne İ'dâdî Kısmı Hendese (Geometri) Muallimliğine de tayin edilmiş olup, "Müsellesat ve Hendese" dersleri vermiştir. On dokuz yıl bu görevde kaldıktan sonra, İ'dâdî Kısmı'nın Mercan'a nakledilmesi üzerine 1900'da Mülkiye'den ayrılmıştır.^[12] Sonraki döneminde de Kuleli Mekteb-i Fünûn-ı İdadisi’nde (Kuleli Askeri Lisesi’nde) derslere girmiş ve uzun zaman burada öğretmenlik ve 1893'ten itibaren Ders Nazırlığı (Öğretim Başkanlığı)^[13]^[14] yapmıştır. Mirliva Rütbesi’ni (Tuğgeneral) bu görevi esnasında kazanmıştır.^[5]^[8]^[9]

Sultan II.Abdülhamid dönemi Dersaâdet’in Şehremini (Belediye Başkanı ve Valisi) Rıdvan İsmail Paşa'nın kişisel husumet nedeniyle öldürülmesi (23 Mart 1906) hadisesinde, azmettirici olarak Mabeyn Mütercimi ve Şuray-i Devlet Azası Bedirhani Abdürrezzak Bey ile amcası Selimiye Kışlası Komutanı Ali Şamil Paşa'nın evleri aranmış, aramada Hasan Fuad Paşan'nın imzalı bir fotoğrafı bulunmuş,^[9]^[15]^[16] sorulduğunda Abdürrezzak Bey, Hasan Fuad Paşa hakkında “Necabetlü” (Temiz Soylu, Asil Soylu) ifadesini kullanması nedeniyle, konuyla hiçbir ilgisi olmadığı halde, 1906 yılında Rodos’a sürgün edilmiştir.^[15]^[16]^[17]^[18]^[19] Temmuz 1908 (1324)'de II.Meşrutiyet’in ilanı ile tekrar İstanbul’a dönmüştür.^[5]^[8] Ancak, sürgünün gerçek sebebinin bu talihsiz olay olup olmadığı şüphelidir. Sürgünün, Jön Türkler'in muhalefeti ile mücadele eden ve bu dönemde "Çerkes Tarihi" yazım fikrine canı sıkılan Sultan II.Abdülhamid'in uyguladığı baskıcı politikanın sonucu olarak gerçekleştiği de değerlendirilmektedir. Ahmed Bedevi Kuran'ın "İnkılâp Tarihimiz ve Jön Türkler" eserinde bu konuda Kuleli Mekteb-i Fünûn-ı İdadisi Ders Nazırı Çerkes Hasan Fuad Paşa"nın da adı verilerek bir değerlendirme yapılmıştır.^[20]

Hasan Fuad Paşa, yaşamı boyunca, hür fikirli, sağlam ahlaklı, saygın bir kişilik olarak tanınmıştır.^[3]^[4]

Eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Hasan Fuad Paşa, eğitimcilik yaptığı dönemde aynı zamanda matematik ve geometri üzerine önemli eserler vermiştir.^[3]^[4]^[5]^[8]^[21]

Hendese-i Musattıha,
Hendese-i Mücessime,
Hendese-i Resime,
Hendese-i Murakkama,
Ameli Hendese ve Resm-i Hattı.

Vefatı ve Mezarı[değiştir | kaynağı değiştir]

Hasan Fuad Paşa, Aralık 1911 (hicri 1329)^[3]^[4]^[5]^[8]^[21]^[22]^[23] yılında 65 yaşındayken İstanbul'da vefat etmiştir (Hicri: 29 Zilhicce 1329, Rumi:7 Kanûn-ı evvel 1327).^[9] Hasan Fuad Paşa'nın vefatına ilişkin haberler, yabancı gazete ve kroniklerlerde de yer almıştır;

“On annonce de Constantinople la mort du savant Hassan Fuad Pacha, qui s'était consacré depuis de longues années à la pédagogie” ^[22]
-Le Stéphanois Journal.

“Hassan Fuad Pacha, savant turc fort connu dans son pays ses travaux sur la pedagogie, mort e constantinople en decembre” ^[23]
-Polybiblion Revue Bibliographique Universelle.

Hasan Fuad Paşa'nın ebedi istirahatgâhı, Kılıç Ali Paşa Camii'nin haziresinde (Bahçe Mezar Bölümü'de) bulunmaktadır.^[9]

Kılıç Ali Paşa Camii'nin; Web Sayfası, Sokak Görünümü, Hazire (Bahçe Mezar Bölümü'nün) Fotoğrafları (1) 15 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., (2)15 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b Rusya'nın Adige (Çerkes) Asker ve İdarecileri XVI-XX. Yüzyıl- A.V.Kazakov, Sayfa: 265.
^ Kuzey Kafkasya’nın Uluslararası Lideri: Sefer Zaniko (Makale), Doç.Dr. Zübeyde Güneş Yağcı, Bilig: Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 2016, Sayı 76, Sayfa: 59-85.
^ ^a ^b ^c ^d ^e Osmanlı Müellifleri (Osmanlıca), Bursalı Tahir Efendi, 1925, III.Cild Sayfa: 263-264.
^ ^a ^b ^c ^d ^e Osmanlı Müellifleri (Transkripsiyon), Bursalı Tahir Efendi, Hazırlayan: İsmail Özen, İstanbul, 1975, III.Cild Sayfa: 269.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Ğuaze Gazetesi (Arapça Harflerle Çerkesce), 28 Aralık 1911, İstanbul, Sayı: 27, Sayfa: 7.
^ ^a ^b Sanatta Batıʼya Açılış ve Osman Hamdi, Mustafa Cezar, Osman Hamdi Bey, Türkiye İş Bankası, 1971, Sayfa: 553
^ ^a ^b Sanat Dünyası "Devlet Güzel Sanatlar Akademisi 85 Yaşında", Milliyet Gazetesi, 10.03.1960, Sayfa: 6
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h 1911-1914 Yılları Arasında İstanbul'da Yayınlanan Ğuaze (Rehber) Gazetesi Işığında Osmanlı Devleti'nde Yaşayan Çerkeslerin Siyasi ve Sosyo-Kültürel Faaliyetleri (Türkçe) Tez, Fatih Gide, Ağustos 1911, Nevşehir Üniversitesi, Sayfa: 62.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Sicill-i Osmanî Zeyli: Esad Dede-Galip Bey, Mehmet Zeki Pakalın, Türk Tarih Kurumu, 2008, Sayfa: 143.
^ Osmanlı Matematik Literatürü Tarihi, Ekmeleddin İhsanoğlu, İslâm Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi, 1999, Sayfa: 419.
^ Türkiyemiz, Cilt: 27, Sayı:80, Ak Yayınları, 1997, Sayfa: 36-38.
^ Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler "Mülkiye Şeref Kitabı", Ali Çankaya, S.B.F., 1969, Sayfa: 987 - 988.
^ Dünden Bugüne Kuleli Askeri Lisesi, Kuleli Askeri lisesi Matbaası, İstanbul-2007, Sayfa: 157.
^ Vatan Hizmetinde, Yusuf Kemal Tengirşenk, Kültür Bakanlığı, 1981, (ilgili bir hatıra) Sayfa: 34-45.
^ ^a ^b Sultan Abdülhamid ve Yıldız Kamarillası, Süleyman Kâni İrtem, Osman S. Kocahanoğlu, Temel, 2003 Cilt:2, Sayfa: 355.
^ ^a ^b Emir Bedirhan: 20. yüzyılın başlarında kürt milliyetçi söylemine bir örnek, Ahmed Ramiz, Ömer F. Kurhan, BGST Yayınları, 2007, Sayfa: 63.
^ Hayatım, Kâzım Karabekir, Faruk Özerengin, Emre Yayınları, 1995, Sayfa: 380.
^ Hayatım, Kâzım Karabekir, YKY, 2008, Sayfa: 212.
^ İttihat ve Terakki Cemiyeti, 1896-1909., Kâzım Karabekir, Emre Yayınları, 1993, Sayfa: 93.
^ İnkılâp Tarihimiz ve Jön Türkler, Ahmet Bedevi Kuran, Tan Matbaası, 1945, Sayfa: 47.
^ ^a ^b Ordumuzun Yetiştirdiği İlim Adamları - Haluk Y. Şehsuvaroğlu Cumhuriyet Gazetesi, Tarihi Bahisler, 14 Eylül 1960, Sayfa: 2.
^ ^a ^b Le Stéphanois Journal, 28 Aralık 1911, Saint-Etienne, Sayfa: 3.
^ ^a ^b Polybiblion - Revue Bibliographique Universelle, Société Bibliographique, Paris 1912, Cilt 124-125 (Chronique: Necrologie), Sayfa: 82.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kılıç Ali Paşa Camii Web Sayfası,
Kılıç Ali Paşa Camii Sokak Görünümü,
Kılıç Ali Paşa Camii Hazire (Bahçe Mezar Bölümü'nün) Fotoğrafları (1) 15 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., (2)15 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..

[Hasan_Fuad_Paşa_Kaynak_6-1] Rusya'nın Adige (Çerkes) Asker ve İdarecileri XVI-XX. Yüzyıl- A.V.Kazakov, Sayfa: 265.

[Hasan_Fuad_Paşa_Kaynak_23-2] Kuzey Kafkasya’nın Uluslararası Lideri: Sefer Zaniko (Makale), Doç.Dr. Zübeyde Güneş Yağcı, Bilig: Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 2016, Sayı 76, Sayfa: 59-85.

[Hasan_Fuad_Paşa_Kaynak_1-3] Osmanlı Müellifleri (Osmanlıca), Bursalı Tahir Efendi, 1925, III.Cild Sayfa: 263-264.

[Hasan_Fuad_Paşa_Kaynak_2-4] Osmanlı Müellifleri (Transkripsiyon), Bursalı Tahir Efendi, Hazırlayan: İsmail Özen, İstanbul, 1975, III.Cild Sayfa: 269.

[Hasan_Fuad_Paşa_Kaynak_3-5] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Ğuaze Gazetesi (Arapça Harflerle Çerkesce), 28 Aralık 1911, İstanbul, Sayı: 27, Sayfa: 7.

[Hasan_Fuad_Paşa_Kaynak_12-6] Sanatta Batıʼya Açılış ve Osman Hamdi, Mustafa Cezar, Osman Hamdi Bey, Türkiye İş Bankası, 1971, Sayfa: 553

[Hasan_Fuad_Paşa_Kaynak_13-7] Sanat Dünyası "Devlet Güzel Sanatlar Akademisi 85 Yaşında", Milliyet Gazetesi, 10.03.1960, Sayfa: 6

[Hasan_Fuad_Paşa_Kaynak_4-8] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h 1911-1914 Yılları Arasında İstanbul'da Yayınlanan Ğuaze (Rehber) Gazetesi Işığında Osmanlı Devleti'nde Yaşayan Çerkeslerin Siyasi ve Sosyo-Kültürel Faaliyetleri (Türkçe) Tez, Fatih Gide, Ağustos 1911, Nevşehir Üniversitesi, Sayfa: 62.

[Hasan_Fuad_Paşa_Kaynak_10-9] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Sicill-i Osmanî Zeyli: Esad Dede-Galip Bey, Mehmet Zeki Pakalın, Türk Tarih Kurumu, 2008, Sayfa: 143.

[Hasan_Fuad_Paşa_Kaynak_15-10] Osmanlı Matematik Literatürü Tarihi, Ekmeleddin İhsanoğlu, İslâm Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi, 1999, Sayfa: 419.

[Hasan_Fuad_Paşa_Kaynak_22-11] Türkiyemiz, Cilt: 27, Sayı:80, Ak Yayınları, 1997, Sayfa: 36-38.

[Hasan_Fuad_Paşa_Kaynak_11-12] Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler "Mülkiye Şeref Kitabı", Ali Çankaya, S.B.F., 1969, Sayfa: 987 - 988.

[Hasan_Fuad_Paşa_Kaynak_7-13] Dünden Bugüne Kuleli Askeri Lisesi, Kuleli Askeri lisesi Matbaası, İstanbul-2007, Sayfa: 157.

[Hasan_Fuad_Paşa_Kaynak_21-14] Vatan Hizmetinde, Yusuf Kemal Tengirşenk, Kültür Bakanlığı, 1981, (ilgili bir hatıra) Sayfa: 34-45.

[Hasan_Fuad_Paşa_Kaynak_16-15] Sultan Abdülhamid ve Yıldız Kamarillası, Süleyman Kâni İrtem, Osman S. Kocahanoğlu, Temel, 2003 Cilt:2, Sayfa: 355.

[Hasan_Fuad_Paşa_Kaynak_17-16] Emir Bedirhan: 20. yüzyılın başlarında kürt milliyetçi söylemine bir örnek, Ahmed Ramiz, Ömer F. Kurhan, BGST Yayınları, 2007, Sayfa: 63.

[Hasan_Fuad_Paşa_Kaynak_18-17] Hayatım, Kâzım Karabekir, Faruk Özerengin, Emre Yayınları, 1995, Sayfa: 380.

[Hasan_Fuad_Paşa_Kaynak_19-18] Hayatım, Kâzım Karabekir, YKY, 2008, Sayfa: 212.

[Hasan_Fuad_Paşa_Kaynak_20-19] İttihat ve Terakki Cemiyeti, 1896-1909., Kâzım Karabekir, Emre Yayınları, 1993, Sayfa: 93.

[Hasan_Fuad_Paşa_Kaynak_14-20] İnkılâp Tarihimiz ve Jön Türkler, Ahmet Bedevi Kuran, Tan Matbaası, 1945, Sayfa: 47.

[Hasan_Fuad_Paşa_Kaynak_5-21] Ordumuzun Yetiştirdiği İlim Adamları - Haluk Y. Şehsuvaroğlu Cumhuriyet Gazetesi, Tarihi Bahisler, 14 Eylül 1960, Sayfa: 2.

[Hasan_Fuad_Paşa_Kaynak_8-22] Le Stéphanois Journal, 28 Aralık 1911, Saint-Etienne, Sayfa: 3.

[Hasan_Fuad_Paşa_Kaynak_9-23] Polybiblion - Revue Bibliographique Universelle, Société Bibliographique, Paris 1912, Cilt 124-125 (Chronique: Necrologie), Sayfa: 82.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

Hasan Fuad Paşa nedir?, Hasan Fuad Paşa anlamı nedir?, Hasan Fuad Paşa ne demektir?