Bu maddenin tarafsızlığı konusunda kuşkular bulunmaktadır. Konuya dair fikir alışverişi tartışma sayfasında bulunabilir. Şablonu kaldırmadan önce lütfen gerekli şartların oluştuğundan emin olun. (Mart 2023) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin)

Bu maddedeki bilgilerin doğrulanabilmesi için ek kaynaklar gerekli. Lütfen güvenilir kaynaklar ekleyerek maddenin geliştirilmesine yardımcı olun. Kaynaksız içerik itiraz konusu olabilir ve kaldırılabilir. Kaynak ara: "Halepçe Katliamı" – haber · gazete · kitap · akademik · JSTOR (Mart 2023) (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin)

Halepçe Katliamı

Saldırı sonrası hayatını kaybeden kişilerin mezarları
Bölge	Halepçe, Kürdistan Bölgesel Yönetimi, Irak
Tarih	16 Mart 1988 10:50 (GMT+3)
Hedef	Siviller, Peşmerge, İran Ordusu
Saldırı türü	Kimyasal silah
Silahlar	Hardal gazı, Sinir gazı
Ölü	3200-5000
Yaralı	7000-10.000
İşleyenler	Ali Hasan el-Mecid Saddam Hüseyin
Saldırganlar	Irak Ordusu
Sebep	İran-Irak Savaşı

Halepçe Katliamı veya Halepçe'ye zehirli gaz saldırısı, İran-Irak Savaşı esnasında Saddam Hüseyin'in, 1986-1988'de Irak'ın kuzeyinde Kürtlere karşı düzenlettiği El-Enfal Harekâtı adlı başkaldırıyı bastırma operasyonunun bir parçasıdır. Kanlı Cuma olarak da bilinen bu ağılı gaz saldırısı (Kürtçe: Kîmyabarana Helebce کیمیابارانی ھەڵەبجە) Kürt halkına yapılmış bir katliam olarak kabul edilir.^[1] Birleşmiş Milletlerce yürütülmüş tıbbi incelemeler sonucunda saldırıda hardal gazı ile türü tespit edilememiş bir sinir gazı çeşidinin kullanıldığı tespit edilmiştir.^[2]

Saldırıda 3.200 ile 5.000 arasında kişi öldü ve 10.000 ile 7.000 arası sivil yaralandı.^[3] Saldırıdan sonra komplikasyonlar, çeşitli sayrılıklar çıktı ve yapılan doğumlar sağlıklı neticelenemedi.^[4] Bu saldırı o bölgelerde Kürt halkına, sivil nüfusa karşı yapılmış en büyük kimyasal saldırı olarak bilinir.^[5] Irak Yüksek Ceza Mahkemesi 1 Mart 2010 tarihinde soykırım eylemi olarak Halepçe Katliamı'nı tanıdı. Saldırı bazı ülkelerde parlamentolar tarafından insanlığa karşı işlenmiş bir suç olarak tanımlanıp, kınandı. Ayrıca Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne bu katliamın tanınması için kanun teklifi verildi.^[6][7][8]

Kimyasal saldırı öncesindeki gelişmeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Saddam Hüseyin'in 23 Şubat-16 Eylül 1988 tarihleri arasında El-Enfal Harekâtı'nı şiddetlendirdiği dönemde Mart ayının ortasında İran ordusu Zafer-7 Harekâtı adlı genel taarruzu başlattı. Celal Talabani liderliğindeki Kürdistan Yurtseverler Birliği'ne bağlı Peşmergeler de İran ordusu ile işbirliği yaparak Halepçe kasabasına girdi ve isyan başlattı.

Kimyasal saldırı[değiştir | kaynağı değiştir]

Saddam Hüseyin İran ordusunun ilerleyişini durdurmak için Irak Ordusunun Kuzey Cephesi Komutanı olan Korgeneral Alî Hasan al-Majîd al-Tikritî'ye (batı medyası tarafından 'Kimyasal Ali' lakabı ile bilinir) zehirli gaz bombaları kullanmayı emretti.^{[kaynak belirtilmeli]}

16 Mart 1988'de zehirli gaz bombalarını taşıyan sekiz MiG-23 uçağı tarafından Halepçe kasabasına bombardıman düzenlendi. Halepçe sakinleri, İran askerleri ve Peşmergelerle birlikte 5.000'den^[9] fazla insanın öldüğü, 7.000'den fazla insanın da yaralandığı tahmin ediliyordu. Ancak Irak Savaşı'ndan sonra bölgeye giren yabancılar tarafından bu rakamın daha da büyük olduğu tespit edildi.^{[kaynak belirtilmeli]}

Sonuçları[değiştir | kaynağı değiştir]

19 Ağustos 1988'de Irak ve İran, ateşkes anlaşmasını imzaladılar. Irak ordusu ateşkesten 5 gün sonra Halepçe'yi geri aldı ve bu işgal esnasında 200 sakinin öldürüldüğü söylenmektedir.^{[kaynak belirtilmeli]}

Süleymaniye Üniversitesi Tıp Fakültesi öğretim üyesi Prof. Fuat Baban, 7 Aralık 2002 tarihli 'The Sydney Morning Herald' gazetesinde yayımlanan 'Experiment in Evil' başlıklı makalesinde, Halepçe'de engelli doğum oranının Hiroşima ve Nagasaki'nin 4-5 katı olduğunu iddia etti. Amerika Birleşik Devletleri ise bu iddiayı suistimal ederek Zayıflatılmış Uranyum mermilerini kullanmasını meşrulaştırmaya çalıştı.^{[kaynak belirtilmeli]}

Saddam Hüseyin, Halepçe Katliamı'nda Kürtlere karşı soykırım yaptığı suçlamasıyla da yargılanırken, başka bir katliam suçundan Duceyil Katliamı'nda, insanlığa karşı işlenen suçlardan mahkûm edildi ve asılarak idamına karar verildi. (5 Kasım 2006)^[10]

Pelletier iddiası[değiştir | kaynağı değiştir]

2004'te CIA'nın eski Orta Doğu'dan sorumlu yüksek araştırmacısı ve 1988-2000 arasında Amerika Kara Harp Okulu öğretim üyesi görevinde bulunmuş olan Prof. Stephen Pelletier tarafından hazırlanan ve söz konusu zehirli silahların İran'a ait olduğunu gösteren rapor açıklandı.^{[kaynak belirtilmeli]}

Japon heyetinin ziyareti[değiştir | kaynağı değiştir]

Mart 2007'de Halepçe'yi ziyaret eden bir Japon heyeti Hiroşima'ya yapılan atom bombası saldırısından hasar gören Aogiri (İmparatoriçe Pavlonyası) fidesi hediye etti.^{[kaynak belirtilmeli]}

Tarık Aziz'in İran'ı suçlaması[değiştir | kaynağı değiştir]

• Aljazeera.net, 5. März 20071 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Irak Yüksek Ceza Mahkemesi'nin kararı[değiştir | kaynağı değiştir]

1 Mart 2010'da Irak Yüksek Ceza Mahkemesi Halepçe Katliamı soykırım olarak tanıdı. Kürdistan Bölgesel Yönetimi tarafından memnuniyetle karşılandı.^[11]

İlgili şarkılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Hakan Yeşilyurt, Halepçe (Bize Kalan - 2013)
• Şivan Perwer, 'Halepçe' Hasan Hüseyin Demirel: Halepçe (sessiz tanık-1989)
• Grup Baran, Halepçe Ağıdı: Yediveren (1989)
• GANİ NAR, Rewsha Helepce
• Hozan Dino, Ez Zarokek Bê Navım
• İlker Çakmak, Halepçe
• Grup Kervan, Ax Halepçe (2011)
• Bilal, Ax Halepçe
• Emin Gülsever/Selami Güneş Ax Halepçe Şiir ve ağıt (2021)

İlgili filmler[değiştir | kaynağı değiştir]

• Samira Makhmalbaf, Takht-e Siyah (Türkçe: Kara Tahta, Kürtçe: Textê Reş) (1999, İran) Makhmalbaf'ların resmî sitesi16 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Bahman Ghobadi (Behmen Qubadî), Kûsî Jî' Dikarın Bıfırın (Türkçe: Kaplumbağalar da Uçar, Farsça: Lakposhtha ham parvaz mikonand) (2004, Irak) Mij Film resmî sitesi Fragman5 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Halepçe Katliamı ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Halabja gas attack and the Al-Anfal campaign10 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., HRW
• Eyewitness report from Wildcat no.13 198918 Mart 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Lessons Learned: Iran-Iraq War23 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Army War College unclassified report by Dr. Stephen C. Pelletiere and LTC Douglas V. Johnson II
• Section of a report on Iraq Weapons of Mass destruction program relating to Halabja26 Nisan 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., CIA
• The 1988 Chemical Weapons Attack on Halabja, Iraq16 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Christine M. Gosden, Professor of Medical Genetics, University of Liverpool.
• A War Crime or an Act of War?23 Mart 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.," New York Times, 31 Ocak 2003.
• ICG article on the massacre10 Kasım 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. from libcom.org
• Report on Halabja gas attack1 Nisan 2003 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., U.S. State Department
• Rumsfeld should know : Who minded Iraqi mustard gas in 1983?19 Mayıs 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. International Herald Tribune, discusses the US role of shifting the blame for the gassing of Halabja off of Saddam and onto Iran
• A timeline of US relations with Iraq10 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. by Glen Ringwala and Nathaniel Hurd, two human rights researchers at the University of Cambridge