Halep çamı
Korunma durumu
Asgari endişe altında (IUCN 3.1)
Biyolojik sınıflandırma
lem: Plantae Bölüm: Tracheophyta Sınıf: Pinopsida Takım: Pinales Familya: Pinaceae Cins: Pinus Tür: P. halepensis
İkili adlandırma
Pinus halepensis Mill., Gard. Dict. ed. 8: n.º 8 (1768).
Dağılım haritası Vikitür'de Pinus halepensis ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur. Wikimedia Commons'ta Pinus halepensis ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur

Halep çamı (Pinus halepensis), Pinaceae (çamgiller) familyasından Akdeniz bölgesine özgü bir çam türü.

Akdeniz ve Batı Asya: Fas, Cezayir, Tunus, Libya, İsrail, Ürdün, Suriye, Lübnan, Türkiye, Yunanistan, Arnavutluk, Karadağ, Bosna Hersek, Hırvatistan, İtalya, Malta, Fransa ve İspanya'da yayılış yapar.^[1] Akdeniz'de Fas ve İspanya'dan Yunanistan'a ve Libya kıyılarında Jabal al Akhdar'da ve İsrail, Ürdün, Lübnan ve Güneybatı Suriye'de görülür.^[2]

Ağaçlar 15–25 m boyunda olur ve 150 cm çap yapar. Genellikle olgun ağaçlarda yuvarlak veya düz tepeli ince bir taç oluşturacak şekilde bölünmüş tek yuvarlak gövdeli, düzensiz yatay, kalkık dallar, taç formu genellikle rüzgarla şekillendirilir, özellikle denize yakın yerlerde bulunur. İlk önce yumuşak gümüşi gri renkte kabuk, daha sonra mor-kahverengiye dönüşür, boylamasına olukludur ve pullu tabaklara bölünür. Dallar pürüzsüz, hafif çıkıntılı, gri-yeşildir. Kış tomurcukları konik, 8 mm uzunluğunda, pullar saçaklı ve çoğu zaman reflekslidir. 2 (–3) 5–12 cm × 1 mm demetteki iğne yapraklar, bükülmüş, kenarlar ince testere dişli, tüm yüzeylerde stomalı, dallar boyunca oldukça seyrek dizilmiştir. Yaprak demeti kılıfı kalıcıdır ancak kırılgandır. Kalın tohum kozalakları, pullu çiçek kümesi sapı, olgunlaşınca oval; kolye şeklinde, 6–12 × 4–7 cm, simetrik, kırmızıdan mor-kahverengiye, tek başına veya 2–3'lük halka halinde bulunur. Kozalakların olgunlaşması 3 yıl alır ve daha sonra dallarda uzun süre kalır. Kozalak pulları parlak, sarı veya kırmızı-kahverengi, yaklaşık 2.5 x 1.5 cm, kozalaklarının tohum taşıyan pullarının kaidesindeki çıkıntı (apofiz) baklavamsı (rombik); düz veya hafif kalkık ve omurgasız, dikensizdir. Tohum 5–6 mm uzunluğunda kanatları 2,5 cm kadardır.^[3]

Halep çamı, genellikle kızılçam (Pinus brutia) ile ilişkilendirilen ve çoğunlukla Batı Akdeniz bölgesinin kıyı bölgelerinde bulunan, hızlı büyüyen bir kozalaklı ağaçtır. Kuzey Afrika'daki en önemli orman türüdür ve Güney Fransa ve İtalya'da büyük ekolojik öneme sahiptir. Düzensiz şekli ve düşük odun kalitesi nedeniyle, tür özellikle ormancılık endüstrisinde kullanışlı değildir; ancak kağıt hamuru ve kağıt endüstrisinde ve ayrıca yakacak odun yapımında kullanılmaktadır. Ağaç, dağılım alanında su sızmasını iyileştirme, kuru yamaçlarda toprak erozyonunu önleme ve rüzgar siperi görevi yapma gibi belirli ekosistem hizmetleri de sunmaktadır. Bu nedenlerden dolayı ağaç, birkaç ağaçlandırma programının anahtarı olmuştur. Halep çamı, tüm alt tabakalarda ve Akdeniz bölgesindeki çoğu biyolojik iklimde yetişir. Sık orman yangınlarına maruz kalan sıcak bölgelerde iyi yetişen kuraklığa dayanıklı bir türdür. Bu tür yerlerde ağaç, dağlık alanlarda da yetişmesine rağmen, çoğunlukla alçak rakımlara dağılmıştır.^[4]

Halep çamı çok geniş bir yayılış alanına (EOO) sahiptir ve başka yerlerde yerel olarak tehdit altında olduğu düşünülse de (Portekiz'de Algarve, İspanya'da Costa Brava) kereste için ekonomik kullanımı en azından doğal habitatında azaldığı için istikrarlı veya belki de genişlemektedir. Tür IUCN Kırmızı listesinde Asgari Endişe olarak listelenmiştir.^[2]

Halep Çamı, çalılık ve orman yangınlarının sık görüldüğü Akdeniz kıyılarının daha sıcak kısımlarında yetişir. Buna rağmen, tohum kozalakları sadece yarı serotindir ve güneşin sıcağında ateş olmadığında açılır. Kapalı meşcereler bulunmasına rağmen, daha çok güneşli tepeler ve deniz kıyısına inen yamaçlarda, en yaygın olarak kireçtaşı ve dolomit üzerinde, makilik veya garig bitki örtüsü içinde dağılmıştır. Uzun süre yangının olmadığı meşçerelerde meşe (Quercus suber, Q.ilex) istila eder ve sonunda hakimiyet kurar. Muhtemelen insan faaliyetlerinin neden olduğu artan yangın sıklığı, Halep çamına avantaj sağlar. Yükseklik aralığı deniz seviyesinden yakl. 1.700 m (Fas'ta).^[2]

Kıyı gelişimi, özellikle turistik konaklama için, yerel olarak yerleşim alanını (AOO) azaltmıştır. Yangınlar genellikle meşcereleri yok eder, ancak türler yangına uyarlanmıştır ve yangınlar çok sık olmadıkça yeniden oluşacaktır.^[2]

Çoğu ağacın boyutu ve şekli ve kalitesizliği nedeniyle Halep çamı odunu, kereste olarak çok az değere sahiptir. Şu anda yakacak odun olarak ve kömür yakmak için kullanılır, geçmişte maden aksesuarı, demiryolu traversleri ve telefon direkleri için hizmet ediyordu. Reçine bakımından zengindir ve hala bu ürün için yerel olarak kullanılır; Yunanistan'da bu amaçla tarlalar kurulmuştur. Cadı süpürgeleri bu çamda yaygındır ve Akdeniz ülkelerinde cüce çeşitlerinin kaynağı olabilir; türler genellikle daha kuzey enlemlerde dayanıklı değildir. Kuru yamaçlarda toprak erozyonunu durdurmak ve rüzgar kırmak amacıyla dikilmiştir. Güney yarımkürede kurulmuş olan çiftlikler, bu türün istilasına yol açmıştır; Avustralya, Yeni Zelanda ve Güney Afrika'da Halep çamı artık doğal ve çoğu zaman tür açısından zengin bitki örtüsünün yanı sıra tarım için kullanılan araziyi tehdit eden ciddi bir yabani bitkidir.^[2]

Doğu Akdeniz'de, Halep çamı ormanları reçine, yakacak odun ve orman balı üretimi ve ayrıca hayvancılık için önemlidir. "Akdeniz ülkelerindeki reçine toplama faaliyetleri, bazıları geçim sınırlarında çok az yaşayan orman topluluklarının refahında her zaman önemli bir rol oynamıştır. Bazı düşük gelirli bölgelerde, reçine toplama tek güvenilirdi (ve olmaya da devam etmektedir). Ayrıca reçine üreten ormanların çoğu topluluk ormanlarıdır ve üretim faydaları reçine topluluk kooperatiflerine gitmektedir.Bu ormanların bir diğer önemli yönü ise çok amaçlı ormancılığın uygulanması ve reçine toplama dışındaki diğer faaliyetlerin bir arada bulunmasıdır., arıcılık gibi ... Örneğin, bir Halep çamı ağacından elde edilen gelir, ağacın ömrü boyunca reçineden elde edilen gelirin yalnızca % 2'sidir (ortalama büyüklükte bir ağaç, başına 3–4 kilogram reçine üretebilir. Ayrıca, aktif reçine üretimi yapılan ormanlarda orman yangınlarının daha düşük görülme sıklığına sahip olduğu gözlemlenmiştir, bu da komşu toplulukların aktif bir ilgiye sahip olmasından kaynaklanmaktadır.^[5]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]