Guenter Lewy (1923-), ABD'nin Massachusetts eyaletinde bulunan Massachusetts Üniversitesi'nden emekli profesör ve tarihçidir.

Guenter Lewy 1923 yılında Almanya'da doğdu. 1939 yılında on beş yaşındayken ailesiyle birlikte İngiliz mandası altındaki Filistin'e gitti. Sonra da ABD'ye yerleşti. Columbia Üniversitesi, Smith Koleji ve Massachusetts Üniversitesi'nde öğretim üyeliği yaptı. Şimdi American Jewish Committe (Amerikan Yahudi Komitesi) tarafından yayımlanan muhafazakâr eğilimli Commentary (Yorum) dergisinde yazarlık yapmaktadır. Vietnam Savaşı, Amerika Birleşik Devletleri tarihinde komünizm ve Nazi Almanyası gibi birçok değişik konularda kitaplar yazdı.

Guenter Lewy 2005 yılında Ermeni kırımı ile ilgili yayımladığı kitabında Ermeni yazarlar tarafından geçmişte soykırımını desteklemek üzere öne sürülmüş bütün kanıtların güvenirliğini irdeledi. Kitabında Anadolu'dan techirleri sırasında ölen Ermenilerin sayısını 642.000 olarak belirledi. Techir sırasında Osmanlı devlet adamlarının Ermenilerin can güvenliğini sağlamakta çok yetersiz kaldığını ancak kasıtlı bir soykırım amacının bulunmadığı sonucuna vardı. Guenter Lewy'nin Ermeni meselesi hakkındaki Osmanlı Türkiyesi'ndeki Ermeni Katliamları: Tartışmalı Bir Soykırım kitabı, soykırım tartışması açısından çok büyük önem taşımaktadır.^[1]

Ermeni tezini savunan yazarların daha önce Türk tezini savunan yazarlara karşı yönelttikleri eleştirileri Lewy için yapmak çok zordur. Lewy'nin Türkiye Cumhuriyeti veya Türk vatandaşlarıyla hiçbir organik bağı bulunmadığı için maddi veya manevi bir çıkar bulmak kolay değildir.

Guenter Lewy'nin 2005 yılında Middle East Quarterly dergisinde yayınlanan makalesi, yine Türk tezini güçlendiren bir bilimsel çalışma olmuştur. İttihatçı liderlere gıyaplarında ölüm hükmü veren 1919-20 askeri mahkemelerinde, savunma hakkının kullandırılmamasını eleştiren Lewy, müttefiklerin bile mahkemenin kararlarını ve işleyişini ciddiye almadığını detaylarıyla ortaya koymuştur. Ayrıca bazı Ermeni tarihçilerin belge derlerken bilimsellikten uzak tutumlarını da örnekleriyle göstermiştir.^[2][3]

The Armenian Massacres in Ottoman Turkey: A Disputed Genocide[değiştir | kaynağı değiştir]

Lewy, Türkçe anlamıyla Osmanlı Türkiyesi'ndeki Ermeni Katliamları: Tartışmalı Bir Soykırım adlı araştırmasını 2005 senesinde yayımladı. Bu kitapta, Birinci Dünya Savaşı sırasında gerçekleşen Ermenilerin Osmanlı Devleti'nin güneyine tehcir edilmelerinin soykırım hukuk kategorisine girip girmediğini araştırdı. Yeni olmayan bilinen kaynaklarla çalıştı ve bu kaynakları ele alarak birbirine zıt iki iddiayı karşılaştırarak, hem tartışmalı olan hem de her iki tarafın kabul ettiği tartışmalı olmayan noktaları sundu.^[4]

Osmanlı Devleti'nin Ermenileri ülke içinde tehcir etme kararı aldığında, ülke olarak var olma mücadelesi içinde olduğunu bildiriyor. Ermeniler, hem Rusya'da hem de Osmanlı Devleti'nde yaşıyorlardı. Rusya ve Osmanlı Devleti 1914 sonunda dünya savaşına girdiklerinde ve Rus orduları Osmanlı sahasına girmeye başladıklarında, eski gerginlikler yeniden canlandı. Çoktandır otonomi ve hatta bağımsız bir devlet isteyen Osmanlı Ermenilerinin çoğu Rus ve Ruslarla müttefik Batılı güçlerin sempatizanıydı. Osmanlı Devleti'nde bir de gıda sorunları baş gösterdiğinde ve 1915te İngilizler Çanakkale'ye ayak basıp başkent İstanbul'un düşme tehdidi doğduğunda, ülkede panik doğdu ve Ermenileri tehcir kararı alındı.^[4]

Lewy'nin hesabına göre, toplam 642.000 Ermeni tehcir esnasında ve sonrasında öldü. Lewy savaş öncesi Osmanlı Ermenilerinin sayısını 1.750.000 olarak tespit ediyor. Savaş sonrası Ermenilerin sayısını ise 1.108.000 olarak tespit ediyor, ölü sayısını bu şekilde tahmin ediyor.^[5] Ermeniler üç sebepten dolayı öldüler: gıda yetersizliği, salgın hastalıklar ve katliamlar.^[6] Ölü sayısının Osmanlı Ermenilerinin %37sinin öldüğünü gösterdiğini bildiriyor.

Lewy, birçok olayın merkezi rejimin bu ölümleri planlayarak gerçekleşmediğine işaret ettiğini açıklıyor. Ölümlerin, yüz binlerce insanı çabuk bir şekilde ve olağanüstü ilkel bir taşıma sisteminin varlığı yüzünden Osmanlı bürokrasisinin imkânlarını aştığı için gerçekleştiği sonucuna varıyor.^[4]

Lewy, bilimsel soykırım iddiasının ispat olarak sunduğu üç ana kaynağın ve öne sürülen diğer kaynakların Ermeni katliamlarının, Birleşmiş Milletlerin soykırım tanımı içine girdiğini ispatlayamadığını açıklıyor. Soykırım iddiasının üç ana kaynağı olan İstanbul savaş suçları mahkemeleri, Teşkilât-ı Mahsusa'nın tehcirdeki rolü ve Andonyan belgeleri kaynaklarının soykırım iddiasını neden ispatlayamadığını kitabında inceliyor.^[7]

Bunun dışında bazıları tarafından soykırım uzmanı olarak görülen İstanbul doğumlu Ermeni yazar Vahakn N. Dadrian'ın yöntemlerini inceliyor ve sert bir şekilde eleştiriyor. Dadrian'ın, kasten tercüme hataları yaptığını ve seçici alıntı yaptığını, bu tarz yöntemler bilim ahlakıyla bağdaşmadığı için Dadrian'in bilimadamlığını kabul etmediğini bildiriyor.^[6]

Lewy ayrıca Uluslararası Soykırım Araştırmacıları Birliği'nin tek ses olarak Ermeni tehcirini soykırım olarak tanımlamasını ciddiye alamayacağını bildirdi.^[6] Bu birlik, Avrupalı ve Kuzey Amerikalı soykırım araştırmacılarını bir çatı altında toplayan bir organizasyon. Bu organizasyon 1997 senesinde çıkardığı bir kararla Ermeni tehcirini tek ses olarak soykırım diye nitelendirdi.^[8] Lewy, bu organizasyonun kararını ciddiye almayışının sebebini, imza atanların çoğunun hiçbir arşive ayak basmamış oldukları veya bu konu hakkında köklü bir araştırma yapmamış oldukları için diye açıklıyor.^[6]

Lewy'nin kitabı için araştırma yaptığı arşivler şunlar: Berlin'deki Alman dışişleri arşivi (Politisches Archiv des Auswärtigen Amts), Londra'daki İngiliz devlet arşivi (Public Record Office), Washington'daki Amerikan devlet arşivi (National Archives and Records Administration), Washington'daki Kongre Kütüphanesi arşivi (Library of Congress). Devlet arşivleri dışında yayımlanmış olan arşiv yayınlarını ve büyük sayıda ikincil kaynakları (anılar vs.) incelediğini bildiriyor. Bu uzun liste için kitabına bakınız.^[9]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Yayımlanmış Kitapları[değiştir | kaynağı değiştir]

• Lewy, Guenter (2005). University of Utah Press (Ed.). The Armenian Massacres in Ottoman Turkey: A Disputed Genocide. ISBN 0-87480-849-9. 
• Lewy, Guenter (2001). 0195142403 (Ed.). The Nazi Persecution of the Gypsies. ISBN 0-19-514240-3. 
• Lewy, Guenter (2000). Da Capo Press (Ed.). The Catholic Church and Nazi Germany. ISBN 0-306-80931-1. 
• Lewy, Guenter (1996). Why America Needs Religion: Secular Modernity and Its Discontents. ISBN 0-8028-4162-7. 
• Lewy, Guenter (1990). The Cause That Failed: Communism in American Political Life. ISBN 0-19-505748-1. 
• Lewy, Guenter (1988). Peace and Revolution: The Moral Crisis of American Pacifism. ISBN 0-8028-3640-2. 
• Lewy, Guenter (1978). Oxford University Press (Ed.). America in Vietnam. ISBN 0-19-502732-9.