Gibongiller Yaşadığı dönem aralığı: 13,8-0 myö Serravaliyen-Günümüz[1][2]  PreЄ Є O S D C P T J K Pg N
Hylobates lar
Biyolojik sınıflandırma
lem: Animalia Şube: Chordata Sınıf: Mammalia Takım: Primates Alt takım: Haplorhini İnfra takım: Simiiformes Üst familya: Hominoidea Familya: Hylobatidae Gray, 1871[4]
Cinsler
Hylobates Hoolock Nomascus Symphalangus †Bunopithecus †Junzi †Yuanmoupithecus[3]
Dağılımı

Gibongiller (Hylobatidae), Asya'ya özgü bir Eski Dünya maymunları familyası. İnsansılar üst familyası içinde insangillerin kardeş taksonu olmalarından dolayı küçük insansı maymunlar^[5] olarak da adlandırılırlar. Familya 18 türü kapsar.

Özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Gibonlar kuyruksuz maymunlardır. Boyları 45 – 90 cm ve ağırlıkları 4 – 13 kg arası değişir. Kollarının bacaklarından daha uzun olması ile dikkat çekerler. Bu özellik sayesinde bir eliyle dala tutunup sallanır diğer eliyle başka dala uzanır – tutar sallanır ve böylece ağaçta hızlıca ilerler. Ellerinin ve başparmaklarının şekli dallara sıkı tutunabilmesine yönelik gelişmiştir. Postları kara, boz veya kahverengi tonlarında olur. Ağızları kısadır ve gözleri öne doğru bakar.

Yayılım[değiştir | kaynağı değiştir]

Gibongiller Güneydoğu Asya'da, Hindistanın kuzeydoğu'sundan Myanmar, Çin, Çinhindi, Malezya, Endonezya, Borneo ve Cava'ya kadar uzanan bir coğrafyada yaşar. 16. yüzyıla kadar daha da yaygındılar ve örneğin Çin'in büyük bir kısmında gibongillere rastlamak mümkündü.

Yağmur ormanlarında ve bazen 1800 metre yüksekliğe kadar dağlık ormanlarda yaşarlar.

Yaşam şekli[değiştir | kaynağı değiştir]

Familyanın tip cinsi Hylobates, "ağaçcıl" anlamına gelir. Uzun kollarıyla daldan dala atlayıp sarkılmaya mükemmel şekilde uyarlanmışlardır. Dallara sırayla tutunarak ilerlerken, dalların arasında 3 metrelik mesafeyi bile kolaylıkla aşarlar. Yere indiklerinde iki ayak üzerinde yürürler. Ancak iki ayak üzerinde yürürken dengeyi sağlamak için kollarını havaya kaldırırlar.

Gibonlar bütün ömrü boyunca tek bir eşe sadık kalırlar. Bir çift yavrusu ile bir bölgede yaşar ve bu bölgeyi başkalarına karşı savunur. Bazen ebeveynleri tarafından kovulmuş ve henüz kendi bölgesi olmayan, yalnız bir bireye de rastlanır. Kendilerine bölge bulmaları bazen yıllar sürebilir. Bazı gibon türlerinde ebeveynler çocuğu için bir bölgeyi rezerve eder (onun için hazır tutarlar).

Gibonlar kendi bölgelerine çok titizce sahip çıkar. Bir çiftin bölgesi 25 ila 50 dönüm büyüklüğünde olur. Bölgeyi savunmaları fiziksel şiddetten daha çok sesli bağırışları, ağacın üstünde zıplamaları ve dalları kırmaları ile düşmanlarını ürkütmeleriyle gerçekleşir. Çoğu kez erkek yalnız, ama bazen de dişinin eşliği ile, şarkı söylercesine, çok çeşitli sesler çıkarır.

Beslenme[değiştir | kaynağı değiştir]

Gibonların beslenmesı neredeyse sırf bitkisel ve –çok nadir– etçildir. Başlıca meyveyle beslenir ve mevsime göre hangi meyvelerin olgunlaştığını bilir ve bundan faydalanır. Günün 9-10 saatini yiyecek aramayla geçirir. Ne kadar çok yaprak yediğine bağlı olarak türden türe farklı genişlikte çiğneme dişleri olur. Tek odalı olan apandis ve grim mideleri yaprakları da sindirebilmektedir.

Üreme[değiştir | kaynağı değiştir]

Gibonlarda belli bir çiftleşme zamanı yoktur. Dişi her 2 - 3 yılda tek bir yavru doğurur, ikizler nadirdir. Yavru ilk başta annesinin karnına tutunur, daha sonraları baba da çocuk bakımına katılmaya başlar. Ancak 1,5 - 2 yıl sonra yavru sütten kesilir ve 8 - 9 yaşında ergenleşir. İnsan himayesinde olanlar 34 yaşına kadar varmakta, ancak doğada yaşayanların ömürünün 25 yıl civarında olduğu tahmin edilir.

Sınıflandırma[değiştir | kaynağı değiştir]

Gibongillerin kardeş taksonu insangillerdir (Hominidae). Familyanın 15 türü dört cinse ayrılır:

• Cins Symphalangus
  • Siamang (S. syndactylus)
• Cins Nomascus
  • Batı siyah gibonu (N. concolor)
  • Doğu siyeh gibonu (N. nasutus)
  • Sarı yanaklı gibon (N. gabriellae)
  • Kuzey beyaz yanaklı gibon (N. leucogenys)
  • Güney beyaz yanaklı gibon (N. siki)
• Cins Hoolock
  • Beyaz kaşlı gibon (H. hoolock) - var olan bir alt türü bazen ayrı tür olarak kabul edilir.
• Cins Küçük gibon (Hylobates)
  • Kloss gibonu (H. klossii)
  • Takkeli gibon (H. pileatus)
  • Gri gibon (H. muelleri)
  • Gümüş gibon (H. moloch)
  • Kara elli gibon (H. agilis)
  • Beyaz elli gibon (H. lar)
  • Ak sakallı gibon (H. albibarbis)

Familyanın soy ağacı:

Gibongiller (Hylobatidae)
├──Nomascus
└──N.N.
 ├──Siamang (Symphalangus)
 └──N.N.
  ├──Beyaz kaşlı gibon (Bunopithecus)
  └──Küçük gibon (Hylobates)

Gibonlar ve insanlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Köken bilimi[değiştir | kaynağı değiştir]

„Gibbon“ kelimesi 18. yüzyılın sonlarında Güneydoğu Asya'daki Fransız kolonilerinden Avrupa'ya getirilmiştir. Orada konuşulan yerli bir dilden alındığı söylenilse de bugüne kadar hangi dile ait olduğu tespit edilememiştir.

Çin'de gibonlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Yaklaşık 16. yüzyıla kadar Çin'de gibonlar çok yaygındı ve böylece Çin edebiyatında da izlerini bıraktılar. Çinli şairleri özellikle gibonların şarkıları etkilemiştir:

„Pa-Tung'un üç uçurumlarında gibonların çağırışları sitemlidir. Üç çağrış sonra, geçen yolcuların elbiseleri gözyaşları ile ıslanır.“ (Yüan Sung, 4. yüzyıl, Geissmann'ın çevirmesi)

Bu zamandan kalan çok sayıda somut çizimleri bulunur. Taoizm inancına göre gibonlar insan kılığına da girebilirler.

Çin'deki yayılımları bin yıl önceye kadar Çin'in büyük bir kısmını kapsarken 17. yüzyılda yayılımlarının kuzey sınırı sadece Jangtsekiang'e kadar varmaktaydı. Bugün sadece Çin'in en güneyinde Yunnan'da ve Hainan adasında rastlanırlar.

Tehdit[değiştir | kaynağı değiştir]

Son yüzyıllarda yayılımları çok daralmıştır. Son yaşadıkları yerlerde de av ve ormanların tahrip edilmesi nesillerini tehlikeye sokmaktadır. Özellikle Cava'da yaşayan gümüş gibon soyu tükenme tehlikesi ile karşı karşıya kalmıştır. IUCN, tüm gibon türlerini tehdit altında olarak listelemekte.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Kitaplar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Thomas Geissmann: Vergleichende Primatologie. Springer, Berlin 2003. ISBN 3-540-43645-6
• D. E. Wilson & D. M. Reeder: Mammal Species of the World. Johns Hopkins University Press, 2005. ISBN 0-8018-8221-4
• David MacDonald (Hrsg): Die große Enzyklopädie der Säugetiere, Könemann Verlag, Königswinter 2004, ISBN 3-8331-1006-6 (deutsche Übersetzung der Originalausgabe von 2001)

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Gibongiller ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Gibonlar hakkında bilgi içeren sayfalara bağlantılar2 Şubat 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Gibbon Conservation Alliance, en çok tehdit altında olan İnsansı maymunun korunması için örgüt1 Şubat 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.