Fas Fransız Protektorası

Fas Fransız Protektorası
Protectorat français au Maroc
حماية فرنسا في المغرب‎
Fas Fransız Protektorası Protectorat français au Maroc; حماية فرنسا في المغرب‎
1912-1956
	Fas bayrağı
	Millî marş; La Marseillaise; Şerif Marşı
	Fransız Fas Himayesi'nin Kuzey Afrika'daki konumu açık yeşil renkle gösterilmiştir.
Başkent	Rabat
Yaygın dil(ler)	Fransızca; Arapça; Berberice
Hükûmet	Himaye
• 1912-1925
• 1912-1925	Hubert Lyautey
• 1955-1956	André Louis Dubois
Sultan
• 1912–27
• 1912–27	Yusuf
• 1927–53	V. Muhammed
• 1953–55	Muhammed bin Arafa
• 1955–56	V. Muhammed
Tarihçe
• Kuruluşu
• Kuruluşu	1912
• Fes Antlaşması	30 Mart 1912
• Bağımsızlık	2 Mart 1956
• Dağılışı	1956
Para birimi	Fas riyali (1912-21); Fas frangı (1921-56)
Öncüller	Ardıllar
	Fas
Fas

Fas Fransız Protektorası (Fransızca: Protectorat français au Maroc; Arapça: حماية فرنسا في المغرب, Himaye Faransa fi-Mağrib), 1912 Fes Antlaşması ile kurulan ve 2 Mart 1956 tarihinde Fas'ın bağımsızlığını ilan etmesine kadar süren Fransa'nın bir himaye yönetimidir. Himaye bugünkü Fas topraklarının büyük çoğunluğu olan Taza Koridoru ile Draa Nehri arasındaki kısmından oluşmaktaydı.

Fas'taki Fransız himayesi, Fes Antlaşması'nın feshedildiği 2 Mart 1956 tarihine kadar sürdü. Fas tarihinde Kral ve Halk Devrimi olarak bilinen bu olay, V. Muhammed'in hükümdar olarak geri dönmesine yol açtı ve Fas'taki Fransız kontrolünün sonunu işaret etti. Bununla birlikte, Fransa'nın ülkede asker bulundurma ve dış politikada söz sahibi olma hakkı da dahil olmak üzere hala önemli bir etkisi vardı. Ayrıca, Fas'taki Fransız yerleşimciler mülklerini ve haklarını koruyabildiler. Fransız himayesi, bazı kabile toprakları da dahil olmak üzere Taza Koridoru ile Draa Nehri arasındaki bölgeyi kapsayan İspanyol himayesi ile aynı bölgeyi paylaşıyordu. Fransız himayesinin başkenti Rabat'tı.^[1]^[2]

Başlangıç[değiştir | kaynağı değiştir]

1800'lerin sonu ve 1900'lerin başında Fas, zayıflığı nedeniyle istikrarsızlık ve Avrupa müdahalesiyle karşı karşıyaydı. Fransa 1904 yılında Fas üzerinde bir protektora kurmaya çalıştı ve destek için İngiltere ve İspanya ile gizli anlaşmalar imzaladı. Bu durum, Fas'ın kontrolü konusunda Almanya ve Fransa (İngiliz desteğiyle) arasında bir çatışma olan Birinci Fas Krizi'ne yol açtı. Sorun, Fransa'nın Fas polisinin kontrolünden vazgeçmeyi kabul ettiği ancak bunun dışında Fas işlerinin kontrolünü elinde tuttuğu Algeciras Konferansı'nda geçici olarak çözüldü. 1907 yılında Émile Mauchamp suikastının ardından Fransa Fas'ı işgal etti ve ayrıca Chaouia ovasını da işgal etti. Fas'ı savunmak için cihat yapılması yönünde bir baskı oluşmuş, bu da Fas sultanının kardeşi Abdülhafid'in önderliğinde Fransızlara karşı bir isyan olan Hafidiye'ye yol açmıştır. İsyan başarısız oldu ve Fas'ın mali ve siyasi işleri üzerinde Fransız kontrolüne yol açtı. Fas 1912 yılında Fransa'nın protektorası haline geldi.^[3]^[4]

Fransız Himayesi (1912-1956)[değiştir | kaynağı değiştir]

1912 yılında Fransa, Fes Antlaşması ile Fas üzerinde bir protektora kurarak Fas'ın fiili bağımsızlığına son verdi. Ancak, yasal olarak, antlaşma Fas'ın egemen bir devlet olarak statüsünü değiştirmedi. Sultan konumunu korudu ancak fiili gücü elinde tutmadı. Antlaşma Fez'de ayaklanmalara ve Fas güçlerinin şehri geri alma girişimlerine yol açtı, ancak başarısız oldular. Fransa, Fas'taki yönetimini Tunus'taki himayesine dayandırdı, ancak himayenin kuruluş zamanı ve Fas'ın uzun bağımsızlık tarihi de dahil olmak üzere önemli farklılıklar vardı. Fas'ın hem Atlantik hem de Akdeniz kıyıları olan kuzey kesimi Fransız kontrolünden çıkarılmış ve bir İspanyol protektorası olarak muamele görmüştür. Resmi olarak hala egemen bir devlet olsa da Fas, Fransa'dan büyük ölçüde etkilendi ve doğal kaynaklarının sömürülmesine ek olarak ulaşım ve tarımın iyileştirilmesi de dahil olmak üzere ekonomik gelişmelere tanık oldu. Birinci Dünya Savaşı sırasında Fas birlikleri Fransa için savaşmış ve büyük muharebelere katılmış, ancak katkılarından dolayı hak ettikleri takdiri görememişlerdir.^[6]^[7]^[8]

Fransız kontrolüne karşı direniş[değiştir | kaynağı değiştir]

Fas'ta Fransız kontrolüne karşı Zaian Savaşı ve Rif Savaşı da dahil olmak üzere çeşitli direnişler yaşanmıştır. Zaian Savaşı 1914 ile 1921 yılları arasında meydana gelmiş ve Zaian Berberi kabileleri konfederasyonunun Orta Atlas dağları boyunca nüfuzlarını genişletmeye çalışan Fransızlara karşı savaşmasını kapsıyordu. Başlangıçtaki başarılarına rağmen, Fransızlar sonunda Khénifra'nın kontrolünü kaybetti ve Zaianların elinde ağır kayıplara uğradı. Birinci Dünya Savaşı da Fransızların çabalarını yavaşlattı, ancak sonunda müzakereler ve Orta Atlas'a güçlü bir saldırı yoluyla kontrolü yeniden ele geçirmeyi başardılar. Öte yandan Rif Savaşı, Rif Dağları'nda Abd el-Krim liderliğindeki bir Berberi ayaklanmasıydı ve sonunda Fransız kontrolündeki bölgeye ulaştı. Fransa ve İspanya'dan oluşan bir koalisyon 1925 yılında isyancıları yenmeyi başardı. İkinci Dünya Savaşı sırasında Faslı milliyetçiler daha uyumlu hale geldi ve Müttefiklerin zaferinin Fas'ın bağımsızlığına yol açacağını umdu. Ancak umutları boşa çıktı ve Fas ancak 1950'lerde Fransa'dan bağımsızlığını kazanabildi.^[9]^[10]^[11]

1956 bağımsızlık[değiştir | kaynağı değiştir]

V. Muhammed, 1955 yılında Fas'ın bağımsızlığını kademeli olarak yeniden tesis etmek için Fransa ile birlikte çalıştı. Fas'ı demokratik bir hükûmete sahip anayasal bir monarşi haline getirecek reformları uygulamayı kabul etti. Şubat 1956'da Fas sınırlı bir özerklik kazandı ve devam eden müzakereler sonucunda 2 Mart 1956'da Paris'te Fas'taki Fransız himayesini resmen sona erdiren Fransız-Fas Anlaşması imzalandı. Tanca şehri de 29 Ekim 1956'da imzalanan Tanca Protokolü ile Fas'a yeniden entegre edildi. Fas ve İspanya da Nisan 1956'da ortak bir deklarasyonla Fas'ın bağımsızlığını tanıdı ve 1956 ve 1958'de yapılan ek anlaşmalarla İspanyol yönetimindeki bazı bölgeler üzerindeki Fas kontrolü yeniden sağlandı. Bağımsızlıktan sonra V. Muhammed, anayasal monarşi altında modern bir hükûmet yapısı kurmak ve İstiklal Partisi'nin çok fazla güç kazanmasını ve tek partili bir devlet yaratmasını önlemek için çalıştı. Ağustos 1957'de V. Muhammed kral unvanını aldı.^[12]^[13]^[14]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Indépendance du Maroc, 1956, MJP". mjp.univ-perp.fr. 23 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2020.
^ Ikeda, Ryo (December 2007). "The Paradox of Independence: The Maintenance of Influence and the French Decision to Transfer Power in Morocco". The Journal of Imperial and Commonwealth History. 35 (4): 569-592. doi:10.1080/03086530701667526.
^ Furlong, Charles Wellington (September 1911). "The French Conquest Of Morocco: The Real Meaning Of The International Trouble". The World's Work: A History of Our Time. XXII: 14988-14999. 14 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2009.
^ Laskier, Michael M. (1 Şubat 2012). Alliance Israelite Universelle and the Jewish Communities of Morocco, 1862–1962, The (İngilizce). SUNY Press. s. 41. ISBN 9781438410166.
^ "Exhibition of Moroccan Art". www.wdl.org. 1917. 3 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2020.
^ "TRAITÉ conclu entre la France et le Maroc le 30 mars 1912, pour l'Organisation du Protectorat Français dans l'Empire Chérifien" (PDF). Bulletin officiel de l'Empire chérifien (Fransızca). Rabat. 1 (1): 1 –2. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2015.
^ H. Z(J. W.) Hirschberg (1981). A history of the Jews in North Africa: From the Ottoman conquests to the present time / edited by Eliezer Bashan and Robert Attal. BRILL. s. 318. ISBN 90-04-06295-5. 14 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2023.
^ "Segalla, Spencer 2009,The Moroccan Soul: French Education, Colonial Ethnology, and Muslim Resistance, 1912–1956. Nebraska University Press".
^ Lepage, Jean-Denis G. G. (27 Kasım 2007). The French Foreign Legion: An Illustrated History (İngilizce). McFarland. s. 125. ISBN 9780786462537.
^ Miller, Susan Gilson. (2013). A history of modern Morocco. New York: Cambridge University Press. s. 129. ISBN 9781139624695. OCLC 855022840.
^ Africa, Unesco International Scientific Committee for the Drafting of a General History of (1990). Africa Under Colonial Domination, 1880–1935 (İngilizce). Currey. s. 268. ISBN 9780852550977.
^ "Déclaration commune" (Fransızca). Ministry of Foreign Affairs and International Development (France). 2 Mart 1956. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ "French-Moroccan Declaration". Department of State Bulletin. Department of State. XXXIV (873): 466 –467. 19 Mart 1956. (unofficial translation)
^ "Final Declaration of the International Conference in Tangier and annexed Protocol. Signed at Tangier, on 29 October 1956 [1957] UNTSer 130; 263 UNTS 165". 1956. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.

Tarih ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

[1] "Indépendance du Maroc, 1956, MJP". mjp.univ-perp.fr. 23 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2020.

[2] Ikeda, Ryo (December 2007). "The Paradox of Independence: The Maintenance of Influence and the French Decision to Transfer Power in Morocco". The Journal of Imperial and Commonwealth History. 35 (4): 569-592. doi:10.1080/03086530701667526.

[3] Furlong, Charles Wellington (September 1911). "The French Conquest Of Morocco: The Real Meaning Of The International Trouble". The World's Work: A History of Our Time. XXII: 14988-14999. 14 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2009.

[4] Laskier, Michael M. (1 Şubat 2012). Alliance Israelite Universelle and the Jewish Communities of Morocco, 1862–1962, The (İngilizce). SUNY Press. s. 41. ISBN 9781438410166.

[:1-5] "Exhibition of Moroccan Art". www.wdl.org. 1917. 3 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2020.

[6] "TRAITÉ conclu entre la France et le Maroc le 30 mars 1912, pour l'Organisation du Protectorat Français dans l'Empire Chérifien" (PDF). Bulletin officiel de l'Empire chérifien (Fransızca). Rabat. 1 (1): 1 –2. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2015.

[Hirschberg1981-7] H. Z(J. W.) Hirschberg (1981). A history of the Jews in North Africa: From the Ottoman conquests to the present time / edited by Eliezer Bashan and Robert Attal. BRILL. s. 318. ISBN 90-04-06295-5. 14 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2023.

[8] "Segalla, Spencer 2009,The Moroccan Soul: French Education, Colonial Ethnology, and Muslim Resistance, 1912–1956. Nebraska University Press".

[9] Lepage, Jean-Denis G. G. (27 Kasım 2007). The French Foreign Legion: An Illustrated History (İngilizce). McFarland. s. 125. ISBN 9780786462537.

[10] Miller, Susan Gilson. (2013). A history of modern Morocco. New York: Cambridge University Press. s. 129. ISBN 9781139624695. OCLC 855022840.

[11] Africa, Unesco International Scientific Committee for the Drafting of a General History of (1990). Africa Under Colonial Domination, 1880–1935 (İngilizce). Currey. s. 268. ISBN 9780852550977.

[12] "Déclaration commune" (Fransızca). Ministry of Foreign Affairs and International Development (France). 2 Mart 1956. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[13] "French-Moroccan Declaration". Department of State Bulletin. Department of State. XXXIV (873): 466 –467. 19 Mart 1956. (unofficial translation)

[14] "Final Declaration of the International Conference in Tangier and annexed Protocol. Signed at Tangier, on 29 October 1956 [1957] UNTSer 130; 263 UNTS 165". 1956. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

Fas Fransız Protektorası nedir?, Fas Fransız Protektorası anlamı nedir?, Fas Fransız Protektorası ne demektir?