Exotica, 1950'lerin başında ABD'de ortaya çıkan, 1950'li ve 1960'lı yıllar boyunca yine bu ülkede popüler olan tropikal-caz^[1] formunda ve ağırlıklı olarak enstrümantal bir müzik türüdür.

Arka plan[değiştir | kaynağı değiştir]

Egzotizmden köken alan adının da çağrıştırdığı gibi exotica, gerek ritim ve melodileriyle, gerekse kullanılan enstrümanlarla uzak diyarların veya antik zamanların atmosferini oluşturan rahatlatıcı bir müzik tarzıdır. Egzotizm göreceli bir kavram olduğu için kişilerin yaşadıkları ülkeye ve kültürel geçmişlerine göre farklı anlamlar taşıyabilir. Bir Avrupalı için egzotizm, oryantalizmi çağrıştırabileceği gibi bir Amerikalı için egzotik olan tropik denizlerdeki palmiye ağaçlarıyla bezeli adalardır.^[2] Bu müzik türü de 1951 yılında ABD'de ortaya çıktığı için ön planda canlandırılan atmosfer Polinezya adaları, Karayipler ve Hawaii'dir. Pasifik adalarının Tiki kültürü'nden,^[3] Haiti'inin Voodoo kültüründen izler taşır. İkinci planda da Afrika ve Güneydoğu Asya'nın etnik gruplarının ve medeniyetlerinin yansımaları bu türe çeşni katar. Özetle Büyük Okyanus'la Uzak Doğu'nun bir karışımıdır ancak zaman zaman bu tarzda Güney Amerika'nın esintileri de yer alır.

Bu tür müzik 1950'li ve 1960'lı yıllarda, ABD kentlerinin düşük nüfus yoğunluklu ve düzenli banliyölerinde yaşayan orta ve orta-üst sınıftan konformist bir zümre tarafından izleniyordu. Bunlar genelde, ilk gençlikleri II. Dünya Savaşı yıllarına denk gelmiş orta yaştan insanlardı. ABD'nin Pasifik'te sürdürdüğü savaşın hikâyeleriyle büyümüşler, bazıları da bu denizlerdeki savaşlara bizzat katılmışlardı. Çoğu orta gelir düzeyine sahip bu insanların özlemini duydukları uzak diyarlara seyahat etme olanakları kısıtlıydı ve bu özlemlerini ancak televizyon karşısında giderebildikleri için bunlara küçümseyici bir tanımla "koltuk seyyahları" deniyordu. "Exotica" tarzı müzik bu nedenle bu zümre için biçilmiş kaftandı. "Exotica" onlar için otantik bir deneyim değildi, gerçeğini olmasa da hayâllerinde yaşattıkları şekliyle egzotizmi tadıyorlardı. Bu müziği dinlerken kendilerini kâh tropiklerde bir sağnak yağmurun altında ya da huzurlu bir lagünün kenarında, kâh ormanda bir safaride ya da bir çöl gecesindeymiş gibi hissediyorlardı.^[2] "Exotica", gündelik yaşamın zorluklarından bezmiş insanlar için bir nevi kaçış müziğiydi.^[4]

Başlarda bu türün belli bir adı yoktu. Türün ilk önemli örneği, Les Baxter'ın 1951'de yaptığı Ritual of the Savage (Le Sacre du Sauvage) albümü olmasına rağmen bu türe adını veren albüm Martin Denny'nin 1957 tarihli Exotica albümüdür.^[5] 1950'li yıllar boyunca "exotica" plaklarının satış rakamları milyonlara erişti. 1957'de plâk endüstrisine stereo teknolojisinin girmesi de plâk satışlarını arttıran nedenlerden biriydi, çünkü stereo bu müziğin hedeflediği 'gerçeküstü' efektini daha iyi sağlayabiliyordu. 1959 yılına gelindiğinde ABD'de irili ufaklı hemen hemen tüm plâk şirketleri en az bir tane "exotica" albümü çıkarmışlardı. 1960'ların sonuna gelindiğinde Amerikalıların Hawaii'ye olan ilgisinin sönmesiyle birlikte bu müzik türüne olan ilgi de giderek kayboldu. Son yıllarda bu türe olan ilgide bir canlanma gözlenmektedir.

Özelliği ve enstrümanlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kolay dinlenen ve kulağa hoş gelen, düşük tempolu bir müzik türü olan "Exotica" stilistik kökenini Caz müziğinden alır. Bir tür "salon müziği" veya "ortam müziği" (ambient) olan lounge music veya meditasyon müziği tarzına, hattâ dinlendirici chill out müziğine yakındır. Yerel, etnik renklere yer verdiği için World music (Dünya müziği) grubuna da sokulabilir. "Exotica"nın Afro-Küba cazı veya Mood caz tarzına yakın olan bir türüne "caz exotica", diğerine "pop exotica" adı da verilmiştir. Kısaca bu müzik türünü tarif edecek tek bir sözcük yoktur, "exotica" birçok müzik stilini içinde barındıran geniş bir kavramdır.^[6]

Bu türün örnekleri büyük çoğunlukla enstrümantaldir, sözleri olan şarkılara pek rastlanmaz. Seyrek duyulan insan sesi ancak yeri geldiğinde enstrüman yerine kullanılır (akapella), ya da ara sıra yöre insanının anlaşılmaz nidaları işitilir. Parçalarda zaman zaman ilkel tapınma törenlerine ait olduğu varsayılan biteviye ve monoton ilahi sözcükleri yer alır. İstisna olarak sadece Yma Sumac'ın albümlerinde insan sesi hep ön plandadır. Türün enstrümanları arasında piyano, flüt ve vibrafonun yanı sıra marimba, bongo, conga, ukulele ve bambu çubukları dahil diğer etnik çalgılara da yer verilmiştir. Ormanların egzotik havasını canlandırmak için yer yer tropikal kuşların sesleri, vahşi tabiatın tehlikelerini hissettirebilmek için de büyük kedilerin kükremeleri hatta maymunların çığlıkları bile kullanılmıştır.^[2]

Türün önemli müzisyenleri[değiştir | kaynağı değiştir]

"Exotica" müzik türünün ikonik figürleri şunlardır:

• Les Baxter, türün öncüsü sayılmaktadır. Ritual of the Savage (1951) ile türü başlattı.
• Martin Denny, 1957 tarihli albümü Exotica türe adını vermiştir. Exotica türünün "babası" olarak anılır.
• Arthur Lyman, önceleri Martin Denny'nin vibrafoncusuydu, ayrılıp kendi orkestrasını kurdu.
• Perez Prado, aslında bir mambo sanatçısıdır ama "exotica" plakları da yapmıştır.
• Yma Sumac, Peru asıllı sopranonun eserleri türün istisnai örneği, çünkü bunlarda sözlü müzik ön planda.
• Tito Puente, Porto Riko kökenli olan Puente aslen salsa ve Latin caz müziği yapıyordu.
• Korla Pandit, "Egzotik müziğin vaftiz babası" lâkaplı sanatçı Misirlou parçasının "exotica" yorumuyla tanınır.
• Walter Wanderley
• Sandy Warner
• Dominic Frontiere
• Sabu Martinez
• Paul Conrad
• Eden Ahbez

Türün tipik parçaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Türün öne çıkan albümleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Exotica (film), Atom Egoyan'ın yönettiği 1994 tarihli bu Kanada filminde konunun odağındaki gece kulübünde sürekli olarak "Exotica" tarzı müzikler çalınır. Bu külübün adı da "Exotica"dır.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Exotica müzik türüne adanmış bir site8 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Exoticology 101 Blog
• "Exotica" dünyasına adanmış bir site22 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Ele-mental.org "Exotica" sitesi
• Halcyondaysmusic.com'da "Exotica" 26 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• "Exotica" yayınlayan ücretsiz radyo kanalları

"Exotica" müziğinin çalgıları[değiştir | kaynağı değiştir]

• 
  Vibrafon
• 
  Marimba
• 
  Marimbeta
• 
  Ksilofon
• 
  Bongo
• 
  Conga
• 
  Ukulele
• 
  Bambu flüt
• 
  Koto
• 
  Gonglar