Saçaklık ya da entablatur (/ɛnˈtæblətʃər/ ; İtalyanca: intavolatura)^[1] veya klasik mimari dışında bilinen adıyla saçaklık; sütun başlıkları üzerine yatay olarak yerleşen, pervaz ve bantları ihtiva eden üstyapı kümesidir. Klasik mimarinin ana unsurlarından biridir ve genel olarak arşitrav (dikme ve lento sistemindeki lentoya eşdeğer olan destekleyici eleman), friz (kabartmalarla bezenmiş ve düz halde bulunabilen bir şerit) ve geison (alınlığın altındaki çıkıntılı üye) kısımlarından oluşur. Yunan ve Roma tapınaklarının ahşap formlardan temel alarak geliştiği düşünülmektedir, ahşap malzemeden taş malzemeye doğru gerçekleşen bu tasarımsal geçiş sürecine petrifikasyon adı verilir.

Genel bakış[değiştir | kaynağı değiştir]

Entablaturun yapısı, inşa edilmiş olan yapının mimari düzenine göre değişiklik gösterir. Her düzen tipinde, entablatur öğelerinin (arşitrav, friz ve geison) oranları, üzerinde yer aldıkları sütunlarının oranlarına göre belirlenmiş haldedir. Roma ve Rönesans dönemi yorumlarında ise, genellikle sütun yüksekliğinin yaklaşık dörtte biri kadardır. Klasik mimari modellerine uymayan entablatur çeşitleri genellikle bunlardan türetilmiştir.

Dor Düzeninde[değiştir | kaynağı değiştir]

Saf klasik Dor düzeninde entablatur basittir. En alt sırada, sütun başlıklarının hemen üzerinde yer alan arşitrav, aşağıdan yukarıya, guttae, regulae ve taenia tarafından frizden ayrılır ayrılır .

Frizde, metoplarla ayrılmış halde, dikey yivli lavhalardan müteşekkil olan triglifler hakimdir. Triglifler; düz, ince ve yatay bir çıkıntı olan taenanın üzerinde oturur. Oturma aralıkları, arşitravın üst hizasında dizili bulunan 'su damlası' benzeri guttae adı verilen süsleme öğeleriyle denktir. Üst kısımda ise geison hizasında sonlanırlar. Geisonun alt bölümü, tipik olarak, üzerinde guttus sıraları bulunan bir levha olan olan mutulus dizileri ile dekore edilmiştir.

Geison, sofit ve kymation olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Sofit; geisonun çıkıntı yapan, bezeli olabilen ve alttan bakıldığında görülebilen, açıkta kalan kısmıdır. Sofit ve kymation, kornişin ana bölümleridir.

İon Düzeninde[değiştir | kaynağı değiştir]

İon düzeninde entablatur; arşitrava, şerit şeklinde yatay çıkıntılar halinde bulunan fascialar ve geisona kaset denilen küp biçimli kalıp çıkıntılar eklenmiş olarak görülür.

Korint Düzeninde[değiştir | kaynağı değiştir]

Korint düzeninde, çok daha süslü bir geisonla karşılaşılmaktadır (Korinth düzeninde kullanılan geison için Türkçe literatürde daha çok korniş sözcüğü tercih edilir.) Söz konusu korniş, alttan üste doğru; kyma reversa, kasetler, yumurta ok silmesi (ion kymationu), modilyonlar, facia ve kyma rekta olmak üzere bölümlere ayrılır. Modilyonlar süslü köşebentlerdir, kullanım biçimleri kasetlere benzemekle beraber genellikle akantus yaprakları şeklindedirler.

Entablatur kümesi içinde friz bölümü bazen Erechteion'un kariatidler portikosunda olduğu gibi ihmal edilmiş; bazense Efes'teki Artemis tapınağında olduğu gibi, yapıya muhtemelen hiç eklenmemiştir. Erken dönem ahşap ion örneklerinin kayalar üzerindeki reprodüksiyonu niteliğinde olan Likya kaya mezarlarında da friz bulunmaz.^[1] Entablatur, esasen, çatı kirişlerinin uçlarını destekleyen iki dikme üzerinde uzanan ilkel lentolardan evrimleşmiştir.

• 
  Dor düzeninde entablatur
• 
  İyon düzeninde entablatur
• 
  Korinth düzeninde entablatur

Klasik Mimari Dışında[değiştir | kaynağı değiştir]

Entablatur, klasik sütun sistemiyle birlikte, klasik mimari örneklerinin dışında nadiren görülür. Genellikle sütunların bulunmadığı bir duvarın üst kısmını tamamlamak için kullanılır. Ayrıca pilasterlerin (yassılaştırılmış sütunlar veya duvar çıkıntıları) veya yarım sütunların söz konusu olduğu durumlarda kullanıldıkları da görülür.^[2] Entablaturun sütunlarla oransız olarak kullanımı Rönesans'tan sonra ortaya çıkmıştır.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Mimari düzen
• Klasik mimari
• Hindu tapınağı mimarisinde bir saçak olan Prastara

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]