Ekşi Sözlük

Sözlük'ün ana ekranı
Sahip	Ekşi Teknoloji[1]
Oluşturan	Sedat Kapanoğlu
CEO	Başak Purut
URL	eksisozluk.com
Slogan	"Kutsal bilgi kaynağı"
Ticari?	Evet
Site türü	Katılımcı sözlük
Kayıt	Entry girebilmek için gerekli
Kullanılabilir dil(ler)	Türkçe
Başlama tarihi	15 Şubat 1999 (25 yıl önce) (1999-02-15)
Geçerli durum	Aktif

Ekşi Sözlük, kayıtlı yazarların yorumlarını içeren Türkiye merkezli bir katılımcı sözlüktür. 400.000'den fazla üyeyle Türkiye'deki en büyük katılımcı sözlük ve ülkedeki en büyük internet topluluklarından birisidir.^[2][3]

İçerik ve yapı[değiştir | kaynağı değiştir]

Ekşi Sözlük, türlü kelime ve kavram hakkında kayıtlı yazarların yorumlarını içeren ve katılımcı sözlük özelliği gösteren bir ağ sayfasıdır. Konuyla ilişkin başlıklar açılır ve kayıtlı yazarlar görüşlerini, matbu bir sözlükte olduğu gibi tanımlar hâlinde belirtir. Her bir yazarın tanımı da ‘entry’ olarak isimlendirilir.^[4] Entry'lerin oylanmasıyla yazar profilinde bin üzerinden bir sayı ve belli sayı aralıklarına karşılık gelen bir unvan yazılır. Bu oylamanın nasıl yapıldığı, site yönetimi tarafından net biçimde açıklanmamıştır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Sözlük'ün ilk kurulduğu zamanlarda herkes içerik entry girebilirken daha sonradan yazar olma zorunluluğu getirilmiştir. Yazar olmak, sitenin ilk yıllarında belirli aralıklarda siteye kaydolmak ile mümkündü ancak sonrasında bu uygulama terk edildi, günümüzde her zaman hesap açılabilmektedir. Açılan hesap çaylak ismiyle anılmakta ve on adet entry girdikten sonra Sözlük yönetiminin onayını bekleyen bir bekleme sırasına konulmaktadır. Onay süresince yazılan entry'ler herkese açık değildir. Ayrıca formata aykırı harekette bulunan yazar, geçici süreliğine çaylak yapılmaktadır.^[5]

Sözlük'ün içerisinde çeşitli kullanıcı grupları mevcuttur: formata aykırı içeriği moderatöre bildiren gammaz, içeriği denetleyen ve gerekirse kaldıran moderatör, hukuk danışmanlığı yapan praetor, çaylak hesaplarına yazarlık veren kondüktör gibi. Haziran 2005'te yapılan bir değişiklik ile ayrıca üye girişi yapmadan kullanan kişiler de kayıtlı okur ismiyle anılmaya başlanmış ve bunlara oy hakkı tanınmıştır.^[4][5][6]

Site, 2022 yılında toplam 363 milyonun üzerinde farklı kişi tarafından 8.1 milyardan fazla görüntülenmiştir.^[7]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Ekşi Sözlük fikri, Kapanoğlu'nun 90'lı yıllarda Hitnet'teki yazılarına dayanır. Kapanoğlu'nun 1997'de okuduğu Otostopçunun Galaksi Rehberi'nde anılan kainatın her yerinden editörlerin yazdığı bir bilgi kaynağı, bu fikri somutlaştırdı. 1998'de o dönemki kız arkadaşıyla birlikte mizahî içeriklerin yer aldığı bir proje olarak sourtimes isminde bir site geliştirdi. Sitenin ismi, o zamanlar çok dinledikleri Portishead'in Sourtimes (Türkçesi: ekşi zamanlar) parçasından esinlenilmiş idi. Ekşi Sözlük, 15 Şubat 1999'da, "sozluk.sourtimes.org" alan adında 10-15 kişilik bir kullanıcı grubuyla yayına başladı.İlk girilen içerik "pena" oldu.^[6][8][9]

2003'te Altın Örümcek'te en iyi kişisel web sitesi seçildi.^[10]

14 Ağustos 2012'de Başak Purut ortağı ve avukatı olduğu bir başka firma hakkında sitede yazılan bir eleştiriyi "firmanın ticari itibarı zedeleniyor" gerekçesiyle siteden kaldırdı ve bu durum büyük tepki topladı.^[11] 1 Eylül 2012'de bu tepkiyle ilişkili olarak 12 kişilik moderasyon ekibi topluca istifa etti.^[4][12]

2013'te, sitenin açıldığı günden bu yana kullanılan tasarım yenilendi. Eski tasarıma ulaşılabilen alt alan adı, antik.eksisozluk.com, 2014'te kapatıldı.^[13]

2015'te Kapanoğlu, sitenin yönetiminden çekilerek bütün idarî işleri, 2009'da ortaklık kurduğu Başak Purut'a devretti.^[14]

28 Şubat 2016'da sitenin ara yüzü ile logosu tamamen değiştirildi. Aynı gün "holy strat" isimli sözlük yazarı bir protesto başlattığını duyurdu ve tema eski hâline gelene kadar yeni içerik girmeyeceğini söyledi. 800 yazar bu çağrıya katıldığını belirtmek için kullanıcı adını ilgili başlığa yazdırdı.^[15] Sedat Kapanoğlu, yeni tasarımın mobilde çok iyi ve kullanışlı olduğunu,^[16] Başak Purut ise yeniliklerin devam edeceğini ifade etti. 6 Mart 2016'da "ulotrix" isimli sözlük yazarı, tema konusundaki çağrılarına Sözlük yönetiminin kayıtsız kaldığını söyleyerek yazarlara entry'lerini silme çağrısı yaptı ve bu çağrıya uyan yazarlar 13 Mart 2016'ya kadar 1 milyon entry sildi.^[17][18] Sözlük yönetimi, 7 Mart'ta ilgili tepkilere yönelik bir açıklama yayımladı ve yeni tema tasarlanırken muadil sitelerin tasarımının örnek alındığı söylendi. Ayrıca beyaz fonun değişeceği dört görünümün ve içeriklerin Ekşi Şeyler'de yayımlanmama seçeneğinin eklendiğini, sonrasında yapılacak tüm değişikliklerin ve sözleşme değişikliklerinin yazarlara önceden bildirileceği söyledi.^[19] Bu açıklamayla bağlantılı olarak 8 Mart'ta toplu kadın yazar alımı hakkında diğer yazarların görüşlerinin beklendiği açıklandı.^[20]

2017 yılında hem iOS hem de Android için resmî Ekşi Sözlük mobil uygulaması yayımlandı.^[21]

2018'de Youtube kanalı Pena kuruldu. Kanalda Ekşi Sözlük yazarlarının konuklarca cevaplandığı soru cevap etkinlikleri, entry'lerin canlandırmaları yer aldı.^[22]

2020'de Ekşi Sözlük tarafından entrylere görsel yükleme özelliği duyuruldu. Bu sayede yazarlar, girdikleri entrylere 10 taneye kadar görsel ekleyebilmektedir.^[23]

Sözlük kültürü[değiştir | kaynağı değiştir]

Ekşi Sözlük, sözlük, tartışma platformu, arama motoru, sosyalleşme aracı, tarihî belge, reklam mecrası nitelikleri haiz tek bir tanım etrafında toplanmayan ağ sayfasıdır. Bilginin göreceliğini benimseyen bir perspektifle bilgiyi anonim, eş zamanlı ve Sözlük'ün mottosu olan kutsal bilgi kaynağı altında geleneksel var oluşa aykırı ve ironik biçimlerde üreterek postmodern bir kurum niteliği kazanır. İlk başlarda bir grup etrafında var olmuşken sonrasında kitlenin genişlemesiyle kural altına alınan yazarlık ve ortaya çıkan format biçimleri kendiliğinden bir düzen yaratarak postmodern kurum niteliğini pekiştirir.^[5][24] Bununla birlikte kendine has etik değerler ile ortak bir dil yaratır. yeni sözlü kültür ürünleri verir.^[25][26] İç dinamikleri nefret söyleminin çevrim içi ortamda dolaşıma girmesine, yeniden üretilmesine ve yaygınlaşmasına zemin hazırlar.^[27] Bununla mücadele etmek için de 2011'de nefret söylemiyle özel olarak ilgilenecek bir yönetim birimi oluşturulmuştur.^[28]

Ekşi Sözlük, çeşitli konularda bilgi paylaşımının yanı sıra tartışmalı siyasi içeriklerin ve kişisel görüşlerin paylaşıldığı sanal bir sosyo-politik topluluk olarak da kullanılır.^[29]

Sözlük'ün belirli bir döneminde kullanıcılar, yazarlığa kabul tarihlerine göre nesillere ayrılıyordu. 1999'da yazar olanlara birinci nesil denilmektedir ve bu gruba ait 315 yazar mevcuttu. 2004'te toplu alım yapılmış ve bu nesle özel miğferdibi denildi.^[5] Nesil kavramını zamanla önemini yitirdi.^[30]

Yazarlar, zirve adını verdikleri organizasyonlarda farklı şehirlerde, farklı etkinlikler için bir araya gelmektedir.^[5]

Bütün bunlar, Ekşi'de bir alt kültür ortamı yaratmıştır.^[24]

Yasal sorunlar[değiştir | kaynağı değiştir]

2006 yılında, İstanbul Emniyet Müdürlüğü'nün, sitedeki 'esrar' başlığı altındaki yazıların, gençlere uyuşturucuyu özendirdiği gerekçesiyle şikayette bulunması üzerine İstanbul Üçüncü Sulh Ceza Mahkemesi, Ekşi Sözlük'e erişimin süresiz engellenmesine karar verdi. Aylarca siteye Türk Telekom'un DNS engellemesi yüzünden doğrudan bağlantı yapılamadı. Engel, Haziran 2006'da Ekşi Sözlük'ün avukatları tarafından yapılan başvuru sonucunda kaldırıldı.^[31]

17 Nisan 2007'de Adnan Oktar'a hakaret edildiği iddiası ile Eyüpsultan 3. Asliye Hukuk Mahkemesi, sitenin yayınının durdurulmasına karar verdi. Daha sonra söz konusu yasak kaldırıldı.^[32]

Şubat 2008'de Türkiye'deki internet sansürlerini protesto etmek amacı ile sözlük logosunun üstüne siyah bir bant eklendi.^{[kaynak belirtilmeli]}

29 Eylül 2008'de, Türkiye'deki internet kullanıcılarının siteye erişimi mahkeme kararıyla üç saat engellendi.^[33]

1 Şubat 2010'da Fatih Altaylı, Ekşi Sözlük hakkında "Ekşimiş Ruhların Buluşma Yeri" başlıklı bir yazısı üzerine Sözlük yazarlarına hakaret ettiği gerekçesiyle hakkında dava açıldı ve Altaylı, gazetedeki köşesinden bir tekzip yayımladı.^[34][35] Peşinen Altaylı'nın açtığı başka bir dava uyarınca da kendisi hakkında yazılan 97 içerik mahkeme kararıyla yayından kaldırdı.^[36]

21 Nisan 2011'de Telekomünikasyon İletişim Başkanlığı, Sözlük'ün sunucusuna gönderdiği elektronik postada, sunucudan, yer sağlayıcılık hizmetine son verilmesini istedi. Sonrasında kurumdan, Sözlük'ün yasaklanacaklar listesine yanlışlıkla eklendiğini açıklaması geldi.^[37] 21 Haziran 2011 tarihinde 35 Ekşi Sözlük yazarının "manevi değerlere hakaret" ettikleri gerekçesiyle polis tarafından ifadeleri alındı.^[4][38][39]

Temmuz 2013'te Marmara Üniversitesi İletişim Fakültesi öğretim üyesi Yusuf Devran, Ekşi Sözlük'te kendisi hakkında İslam peygamberi Muhammed'e yönelik eleştiri ve hakaret içerikli mesajlar bulunduğu iddiasıyla suç duyurusunda bulundu. İki yazar, İstanbul 25'inci Sulh Ceza Mahkemesinde yargılanıp mahkeme 3 yıl içinde bir daha suç işlenmemesi şartı ile kovuşturmayı tecil etti.^[40] Ekşi Sözlük, aynı ay içinde bu nedenle Angelz Co takma adlı bir grup hacker tarafından hack'lendi.^[41]

21 Şubat 2023'te Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu tarafından erişime engellendi.^[42] 2 Mart 2023 tarihinde 4. Sulh Ceza Hakimliği, erişim engelinin kaldırılmasına karar verdi.^[43] İtiraz makamı olan Ankara 5. Sulh Ceza Hakimliği, söz konusu engeli onadı.^[44] Yönetim, engeli Anayasa Mahkemesine taşıdı.^[45] 22 Ocak 2024 tarihinde erişim engeli kaldırıldı.^[46]

Sosyal yardımlar[değiştir | kaynağı değiştir]

2003'te Treachery rumuzlu yazar, Cizre’deki Vatan İlköğretim Okulu’na kitap bağışı kampanyası organize etti. Kampanya sonunda toplam 21.034 adet kitap Cizre’ye gönderildi.^[47]

2009'da Ekşi Sözlük Ormanı kampanyası kapsamında toplanan bağışlarla Tekirdağ’da 36.000m²’lik bir alana TEMA eliyle 9000 fidan dikildi.^[48]

2011 Van Depremi'nden sonra deprem bölgesine yardım kampanyası düzenlendi. AKUT ile iş birliği içinde yardımlar bölgeye ulaştırıldı.^[48]

2013'te Bayramiç'te evi yanan Sultan Alacaoğlu isimli Alzheimer hastası yaşlı bir kadın için düzenlenen kampanya ile 3 gün içerisinde 95 bin TL toplandı.^[48]

2016'da PayPal'ın Türkiye'deki faaliyetlerini durduracağını açıklaması üzerine Sözlük'te "Paypal hesaplarımızla LÖSEV'e Bağış" kampanyası başlatıldı. 24 saat içerisinde 100.000 TL tutarında bağış toplandı.^[49]

Ekşi Şeyler[değiştir | kaynağı değiştir]

Ekşi Sözlük'ün alt kuruluşu olan Ekşi Şeyler, kültür, bilim, eğlence, yaşam, spor ve haber kategorileri barındıran temel amacı bilgi sağlamak olan internet sitesidir.^[50]

2016'da bu sitede yayımlanan 5500 içeriğe karşılık 5500 fidan dikilmiştir.^[48]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• İnternetime Dokunma!

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Genel kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

• Fetvacı, Zehra Zeynep (2022). Haber Kaynağı Olarak Sosyal Medya Kullanım Tercihleri: Ekşi Sözlük Örneği (PDF) (Doktora). Maltepe Üniversitesi. 3 Aralık 2023 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
• Özata, Tuğçe Fulya (2021). Postmodern Dönemde Değişen Kimlik Algısı ve Kimlik İnşası: Ekşi Sözlük Örneği (Yüksek lisans). Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Resmî site
• Mobil Uygulaması

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

• "6 Kasım Etohum Kampı Ankara - Sedat Kapanoğlu". Vimeo. 31 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2010. 
• ekşi sözlük, 2004, Sel Yayınları 13 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Ekşi Sözlük Yazarlarından Ekşi Öyküler, 2007, Yitik Ülke Yayınları. 1000kitap.com 13 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Mediha SAĞLIK TERLEMEZ (2016) Yalın İsim Üzerinden Kapsamlı Açılım: Ekşi Sözlük’ten Açıköğretim Okumaları, Nisan Kitabevi. akademik.anadolu.edu.tr 13 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Ekşi Sözlük 20. Yıl Belgeseli. 1. Bölüm 13 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 2. Bölüm 13 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• bkz: ekşi sözlük 13 Temmuz 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.