Dilenci Operası

Dilenci Operası'ndan bir sahne Ressam:William Hogarth, yak.1728
Özgün isim	The Beggar's Opera
Müzik	Johann Christopher Pepusch
Libretto	John Gay
Gala	29 Ocak 1728
İlk gösterim yeri	"Royal Tiyatro", Lincoln's Inn Field, Londra
Oyuncular	[1] Polly Peacham, Peecham'ın kızı ve Macheath'in sevgilisi (soprano) Lucy Lockit (soprano) Macheath, yol kesen haydut eşkiya (lirik tenor ) Mr. Peacham, hırsızlar cemiyetinde yüksek otoriteli; çalınmış eşyaları satan aracı (bas) Mrs. Peacham (mezzosoprano) Filch, Mr. Peacham'ın yardımcısı (tenor) Lockit, Londra Newgate Hapishanesi'nin başgardiyanı (baríton) Macheath'in eşkiya çetesi korosu: Jemmy Twitcher ; Crook-Finger’d Jack; Wat Dreary; Robin of Bagshot; Nimming Ned; Harry Padington; Matt of the Mint; Ben Budge Hayat kadınları korosu: Mrs. Coaxer, Dolly Trull, Mrs. Vixen, Betty Doxy,Jenny Diver, Mrs. Slammekin, Sukey Tawdrey, Molly Brazen

Dilenci Operası ((İngilizce):The Beggar's Opera), müziği Johann Christopher Pepusch tarafından, liberettosu John Gay tarafından İngilizce olarak hazırlanmış 1 prolog ve 3 perdelik bir "ballad opera" janrında bir müziksel eser. Prömiyer temsili 29 Ocak 1728'de Londra'da Lincolns'İnn Field 'de bulunan "Royal Tiyatro Salonu" yapılmıştır.^[2]

Hazırlanma[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu operanın konusu için orijinal fikir dönemin İngiliz ünlü hiciv ve roman yazarı Jonathan Swift'in Londra'da yaşayan ünlü İngiliz şairi Alexander Pope'a 30 Ağustos 1716'da gönderdiği bir mektupta açıklanmaktadır. Bu mektupta Swift "Londra'da Newgate Hapihanesi'nde bulunan hayat kadınları ve hırsızların yaşamlarını 'pastoral kırsal' janrlı bir opera eseri ile açığa çıkartmaya ne demektesin?" sorusunu sormuştu. Onların yakın arkadaşı olan Gay bu konunun işlemesinin pastoral opera janrı ile değil de bir hicivci opera ile yapılmasının daha uygun olacağını düşündü. "Dilenci Operası" eseri bu düşüncenin mahsulüdür.

Gay'ın ön ayak olduğu bu hicivci opera yapımı 1726'da gerçekleştirildi. Gay planladığı bu eserin yapımında bulunan şarkıların hiç refakat eden müziksel çalgılar olmadan sırf insan sesi ile söylenip temsil edilmesini ön görmüştü. Bu şekilde çalgı refakatsiz söylenen şarkıların hepsinin Newgate Hapishanesi'nin insanı şoke eden gayet sefil atmosferini gayet iyi yansıtacağını ummaktaydı.^[3] Fakat bu şarkıların provaları yapılmakta iken ve planlanan ilk temsilden bir hafta önce tiyatronun direktörü olan John Rich müzik refakatsız şarkı söylemenin yeterli olmayacağını bilidirerek o zaman Londra'da yaşayan ve tiyatrosu ile bazı yakın ilişkileri bulunan Alman asıllı besteci Johann Christoph Pepusch'un opera içinde bulunan iki şarkıdan esenlenmiş bir Fransız stili uvertür bestelemesini istediğini bildirdi. Aynı zamanda eserde planlanmış olan 69 şarkının yeniden müziksel aranjmanının yapılmasını isteyeceğini açıkladı. Bu aranjamaların kim tarafından yapılacağı hakkında bir belge bulunmamakla beraber, eserin 1729 orijinal yapımı için basılan resmi partitür notaları incelenince bu aranjmanların da Pepusch tarafından yapılmış olduğu görülmektedir.^[4]

Gay tarafından hazırlanan (ve Pepusch tarafından elden geçirilen) eser İngiltere yukarı sınıfı mensuplarının İtalyan operasına gösterdikleri aşırı tutkulu ilgiyi hiciv etmektedir. Bu arada başta o zaman İngiliz başbakanı olan Whig Partisi başkanı Robert Walpole ve diğer iktidardaki idareci Whig politikacıları ile iyice alay edilmekte ve bunlar yanında o zaman İngiltere'de gayet azılı olarak tanınmış hırsızlar olan "Jonathan Wilde" ve "Jack Sheppard" hicivli olarak ele alınmakta idi. Bu eser ayrıca ülkede gayet buyuk sosyal eşitsizlik olmakla beraber, hem yüksek idareci sınıftan kişilerin; hem de eşkıya, hırsız, hayat kadını gibi aşağı sınıftan kişilerin gayet birbirine benzer şekillerde alelade halkı soyup sömürmelerini gayet açıkça ortaya çıkartmakta idi.

28 Şubat 1728'deki prömiyer temsilde Gay'ın kullandığı şarkılar o zaman İskoç şair Allan Ramsey'in toplamış olduğu İskoç folklor şarkılarında alınmıştı. Ayrıca o zaman tanınmış iki Fransızca şarkı da bu esere konulmuştu. Bu şarkıların Gay tarafından hazırlanan sözleri hem aşağı sınıf ve hem de yukarı sınıfı hiç saygı göstermeden hicvetmekte idi. Pepusch bir uvertür bestelemişti ve sonra da şarkıların hepsini elden geçirip aranjmanlarını yapmıştı. Fakat günümüzde Pepusch'un bestelemelerini ve aranjmanlarını içeren gerçek partitür notaları genellikle kaybolmuştur. Pepusch'un bestelediği kısımlardan ancak uvertür tam enstrumentasyon ile bulunmakta ve bas şarkıcıların söylediği şarkıların melodileri için de notalar elimizde bulunmaktadır. Zaman zaman Pebusch'un eserlerini aynen yenilemek için girişimler yapılmaktadır. 1990'da Amerikan besteci Jonathan Dobin'in bu türlü girişimi birkaç modern yapımda bile kullanılmıştır.^[5]

Gay'ın hazırladığı operada, o zamana kadar norm standart olarak 5 perde olan eserler yerine, 3 perde ve bir prolog bulunmaktadır. Eserde diyalog ve gelişmeler gayet sıkı kontrollüdür. 45 tane gayet çabuk değişen sahne ve 69 tane kısa şarkı bulunmaktadır.

Sahnelenmeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Roller[değiştir | kaynağı değiştir]

Konu özeti[değiştir | kaynağı değiştir]

Prolog[değiştir | kaynağı değiştir]

Prolog'da "Dilenci" bu opera eserinin kendisinin hazırladığını ilan eder ve bu eserin (kapalı olarak ifade edilmesi gereken) "doğal olmayan" gerçeklere bağlı olarak ortaya çıkartılmış olduğunu ifade edip seyirciden özür diler. Fakat eser birçok güzel biraz kapalı mecazi açıklamalar göstermekte ve gayet büyüleyici bir hapishane sahnesi ihtiva etmektedir. "Oyuncu" adı verilen aktör ise, yazar/dilenciye be eserinin sahnelenmesinde başarılar diler. Ama şu gerçeği de ilave etmekten kaçınmadığını da açıklar: sahnelerde görülen aktörlerin hepsinin kıyafetlerini görünümleri gayet kötüdür.

I. Perde[değiştir | kaynağı değiştir]

Peachum kanunsuz olarak çalınmış eşyaları, bunları gasp edenlerden, yüksek iskontolu fiyatlarla satın alıp bunları güya ikinci elden mal isteyenlere satma işi ile uğraşmaktadır. Aynı zamanda devlet idari otoritelerinin bulunup tutulmasını istedikleri kişileri özel yollarla yakalayıp otoritelere teslim etmektedir. Bu şekilde Peachum yaptığı kanunsuz işler dolayısıyla "hırsız yakalayan" olarak anılmaktadır ama devlete yakınlığı dolayısı ile bir güçlü kişi olarak sayılmaktadır. Peachum yaptığı bu işin temiz bir iş olduğuna kendi kendini inandırıp kendini temize çıkartmak amaçlı bir aryayı bu perde başında söyler.^[6]

Peachum'un bu aryasını duyan karısı Mrs. Peachum bu aryada Peachum'un kendine kar getirmeyen hırsızları devlet idari otoritelere gammazlayıp ihbar ettiğini itiraf etmesinden hoşlanmadığını ifade eden bir şarkı söyler. Özellikle Peachum'un aryasında, o zamanki İngiltere başbakanı Robert Walpole'ü yaptığı yolsuzlukları açıklayıp hiciv eden, Peachum'um "Bob Booty" adını verdiği hırsızın yaptıklarını herkesin anlayabileceği gibi açığa çıkartmasına özellikle karşı çıkar.

Peachum'lar yetişkin kızları olan Poly'nin gayet kötü ismi yaygın olarak çıkmış olan ülkedeki ana yollardan gece yolcu arabalarını soyan eşkıya çetesinin başkanı olan ve Peachum'un önemli müşterilerinden olan Macheath ile gizlice evlilik yaptığını öğrenirler. Diğer hırsızların Peachum'un yeni damadına daha az iskontolu hizmet vereceğini inanmaları çok olası olduğunu kabul edip artık kızlarını bu işlerde kullanamayacaklarını anlarlar ve bundan hoşnutsuzluk duyarlar.

Bunun yanında Peachum ve karısı kızları Polly'nin, "İçkici, kumarcı, ve hayat kadınlarıyla çapkınlık yapması" dolayısıyla ismi çıkan yeni kocası Macheath'e destek sağlayamayabileceğinden şüphe etmektedirler. Bununla beraber, kocasının devlet otoriteleri tarafından Peachum yolu ile yakalanması sürecinde Peachum'a verilecek büyük meblağ olan "hırsız yakalama" devlet primini ve suçlu olarak asılıp idam edilmesi sonunda mirasının Polly'ye kalacağını düşündükleri için bu evliğin kızlarına uygun olduğunu kabul ederler. Bu nedenle Macheath'i devlet otoritelerine teslim etmek için çabalara başlarlar.

Fakat Poly, Macheath'in saklanmasını sağlamıştır ve Macheath'in nerede olduğunu Peachum'lar bilmemektedirler.

II. Perde[değiştir | kaynağı değiştir]

Macheath iyi itibarlı olan bir hanın içki salonuna gitmiştir. Bu han birçok hayat kadınının gidip müşteri topladıkları bir "pub" barıdır. Ama bu moda içki salonunda, gayet aşağı sınıftan olan hayat kadınları, gayet kibar ve görgülü hanımlar gibi davranmakta birbirleri ile sanki yarış etmektedirler. Buna rağmen aralarında geçen konuşmaların ana konusu o günkü yankesicilik ve dükkanlardan mal çalmada marifetli uygulamalar olmaktadır. Macheath bunlardan ikisi (Jeny Diver ve Suki Tawdry) ile yakın konuşmaya girer; ama Macheath bu iki hayat kadının kendini "hırsız yakalayıcı" Peachum'a ihbar edip devlet güçleri tarafından yakalanmasını sağlamaya görevlendirildiğini bilmemektedir. Bu nedenle Peachum aracılığıyla Macheath Londra polis güçleri tarafından hemen ele geçirilir ve Londra Newgate Hapishanesi'nde tutuklanır.

Newgate Hapishanesi'nin idarecisi başvardiyan Lockit, Peachum'un kanuna uygunsuz işlerinde onun yakın bir iş ortağıdır. Macheath'in kendisi ile evlenmek Lockit'in kızı olan Lucy Lockit'e söz vermiştir ama Macheath'in Lucy Lockit'e verdiği evlilik sözünde durmamıştır. Lucy Lockit hapiste olan Macheath'e bu nedenle serzenişte bulunur ve Mecheath'e suçlarını itiraf ettirmek için işkence yapılmasını seyretmeye hazır olduğunu da bildirir. Bu sırada Poly Peachum da hapishaneye gelir. Macheath'ile kendiyle gizlice evlendiğini ve böylece onun karısı olduğunu açıkça ilan eder. Macheath Lucy'den hapishaneden kaçmak için yardım istediği için Lucy'ye bunun bir yalan olduğunu Poly'nin bir aklını kaybetmiş deli bir kız olduğunu bildirir ve Lucy'i buna inandırır. Macheath'in kendisi ile evleneceğini sanan Lucy babasının hapishane ve hücre kapıları anahtarlarını çalar ve Macheath'in hapishaneden kaçmasını sağlar.

Hapishane başgardiyanı Lockit Macheath'in kızı Lucy ile evleneceğine söz verdiğine inanmıştır ve kızının Mecheath'in servetine ortak olacağını beklemektedir. Fakat diğer taraftan da Macheath'in Poly ile evlilik yaptığı dedikodularını duymuştur. Macheath'in servetinin Poly'nin babası Peachum'un eline geçmesinden endişe etmektedir.

Lockit ve Peachum Macheath'in hapishaneden kaçtıktan sonra saklandığı yerin nerede olduğunu öğrenmişlerdir. Macheath'i otoritelere ihbar ederlerse ellerine geçecek yüksek devlet ihbar primini ve Macheath'in saklı servetini ikiye bölüp birbirleriyle paylaşmaya anlaşırlar.

III. Perde[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu sırada Poly Lucy ile bir anlaşmaya varmak için onu ziyarete gelir. Fakat bu ziyaret sırasında Lucy Poly'ye sunduğu içkiye bir zehir koyarak Poly'yi öldürmeye yeltenir. Poly zehirli içkiyi içmekten son bir dakikada imtina edip zehirlenmekten kurtulur. Tam bu sırada Macheath'in bir içki salonunda Londra polisleri tarafından alkolik sarhoş Mrs Diana Trapes'in patavatsız lafları sonucunda yakalanmış ve tekrar tutuklanmış olduğu haberini alırlar. İki kız Macheath'in idam edilmesini önlemek için anlaşmayı kabul ederler.

Poly babası Peachum'a ve Lucy babası Lockit'e yalvararak onlardan Macheath'in affedilip salıverilmesi için destek sağlamalarını isterler. İkisi de gebe olup Macheath'in çocuğunu beklemektedirler. Bu sırada Macheath'den gebe olup çocuk beklemekte olan 4 hayat kadını daha ortaya çıkar ve bu 6 kadını hepsi Macheath'in kendi kocası olduğunu iddia ederler. Macheath'in serveti ve yakalanma primi üzerinde payları olduğunu ilan ederler.

Macheath bunlara karşı keşke idam edilse daha iyi olacağını düşünmeye başlar.

Bu sırada oyunda dışarıdan raportörlük yapan "Dilenci" sahne ortasına gelir ve seyircilere dönerek bu oyunun kanun ve ahlak kurallarına uygun olan sonucunun Macheath gibi suçluların yargılanıp asılıp idam edilmesi olduğunu ilan eder. Fakat hemen arkasından seyircilerin saadetli sonuçları olan tiyatro oyunlarını, kötümser sonuçlu olanlara tercih ettiklerini söyler. Bunun için bu oyun mesut sonuçla bitecektir. Macheath'in suçları devletçe af edilmiştir.

Oyunun sonunda sahnede bulunan herkes büyük bir neşe ile dans etmeye başlar. Bu dans aynı zamanda Macheath ile Poly Peachum'un evlenmesini kutlayan düğün dansı olmaktadır.

Enstrümantasyon[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu eserinin prömiyeri için hazırlanmış partitür notaları şu çalgılari ihtiva eden bir orkestra için hazırlanmıştır: flüt, obua, klarinet, fagot, yaylı çalgılar grubu, basso continuo grubu.

Seçilmiş müziksel parçalar^[7][değiştir | kaynağı değiştir]

• Arya (Polly) Can Love Be Controlled By Advice?
• Yolkesen eşkiyalar korosu: Let Us Take to the Road
• Arya (Jenny Diver): When Gold Is at Hand
• Arya (Macheath): At The Tree I Shall Suffer
• Arya (Lucy: How Cruel Are The Traitors
• Arya(Macheath):How Happy Could I Be With Either
• Arya (Mrs Diana Trapes):In The Days of My Youth
• Arya (Macheath):The Charge Is Prepared

Seçilmiş ses ve video kayıtları[değiştir | kaynağı değiştir]

Disk ses kayıtları[değiştir | kaynağı değiştir]

Video kayıtları[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Johann Christopher Pepusch

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

• İngilizce Wikipedia "The Beggar's Opera" maddesi Tarih:3.5.20167 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta Dilenci Operası ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Wikimedia Commons'ta The Beggar's Opera ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• 1920'de Lyric Hammersmith Tiyatrosu yeni yapimi icin kullanilan partitur notlari [1]
• YouTube – Elsie Morison ve John Cameron "The Beggar's Opera"'dan parçalar [2] 1 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.