Dalalet

Dalalet veya sapkınlık, yerleşik inanç veya geleneklerle, özellikle de bir kilise veya dini örgütün kabul edilen inançlarıyla güçlü bir şekilde çelişen herhangi bir inanç veya teoridir.^[1] Terim genellikle önemli dini öğretilerin ihlaline atıfta bulunmak için kullanılır, ancak genel kabul gören herhangi bir fikre şiddetle karşı çıkan görüşler için de kullanılır.^[2] Sapkın, bu görüşün savunucusudur.^[1]

Terim özellikle Hristiyanlık, Yahudilik ve İslam'a atıfta bulunmak için kullanılır.^[3] Bazı tarihsel Hristiyan, Müslüman ve Yahudi kültürlerinde, diğerlerinin yanı sıra, sapkın sayılan fikirlerin savunulması, aforozdan ölüm cezasına kadar değişen bir yelpazede kınama ile karşılanmış veya halen karşılanmaktadır.

Sapkınlık, (mevcudun farklı bir yorumu olarak) kişinin dininden, ilkelerinden veya amacından açıkça vazgeçmesi olan irtidattan,^[4] ve Tanrı ya da kutsal şeylerle ilgili saygısız söz ya da eylem olan küfürdenayrı ele alınır.^[5]

Hristiyanlıkta[değiştir | kaynağı değiştir]

Tertullian (yak y. AD 155–240), Hristiyanlıkta sapkınlığa en çok ilham verenlerin " İsa'nın Mesih olmadığına dair inançlarıyla" Yahudiler olduğunu ima eder.^[6]

2. yüzyılda Irenaeus Contra Haereses (Sapkınlıklara Karşı) broşüründe, Hristiyan cemaatin rakiplerinin itibarını sarsmak için onları sapkın, kendi inanç ve doktrinlerini ortodoksi olarak tanımladı (Grekçe: ὀρθός, ortos, "düz" veya "doğru" + Grekçe: δόξα, doxa, "inanç").^[7]

Terimin yasal bağlamda bilinen ilk kullanımı, MS 380'de, Hristiyanlığı Roma İmparatorluğu'nun devlet kilisesi yapan I. Theodosius'un^[8] Selanik Fermanı ile olmuştur. Bu fermanın yayınlanmasından önce, Kilise'nin "sapkınlık" olarak algıladığı şeye karşı koymak için herhangi bir yasal mekanizmaya devlet desteği yoktu. Bu fermanla, devlet ve Kilise'nin otoritesi bir şekilde örtüşüyordu. Kilise ve devlet arasındaki bu bulanıklığın sonuçlarından biri, devletin yasal uygulama yetkilerinin kilise yetkilileriyle paylaşılmasıydı. Kilise'nin otoritesinin bu şekilde güçlendirilmesi, kilise liderlerine, kilisenin sapkın olduğunu düşündükleri kişilere fiilen ölüm cezası verme yetkisi verdi.

7. yüzyıl Concerning Heresy metninde Şamlı Aziz John, İslam'ı "İsmaililerin Kristolojik sapkınlığı" olarak adlandırdı (bkz . Muhammed hakkındaki ortaçağ Hristiyan görüşleri).^[9] 20. yüzyıla kadar Hristiyan çevrelerde bu pozisyon popülerliğini sürdürdü.^[10]^[11]

Michael Servetus, Hristiyan Kutsal Üçleme doktrinini reddettiği için hem Reform Kilisesi hem de Katolik Kilisesi tarafından kafir ilan edildi.^[12] Katolik Kilisesi tarafından idam edilen bilinen son kafir, 1826'da İspanyol öğretmen Cayetano Ripoll'du. Çeşitli "dini otoritelerin" yetkisi altında sapkın olarak idam edilen kişilerin sayısı bilinmemektedir. ^{[note 1]}

Katoliklikte[değiştir | kaynağı değiştir]

Galileo Galilei, sapkınlık nedeniyle Engizisyon önüne çıkarıldı, ancak görüşlerinden vazgeçti ve hayatının geri kalanı için ev hapsine mahkum edildi. Galileo'nun "sapkınlıktan şiddetle şüphelenildiği", yani Güneş'in evrenin merkezinde hareketsiz durduğu ve Dünya'nın merkezde olmadığı ve hareket ettiği şekilde bir görüşe sahip olabileceği ve savunabileceği tespit edildi. Kutsal Yazılara aykırı ilan edildikten sonra bu görüşlerden "tövbe etmesi, lanetlemesi ve nefret etmesi" gerekiyordu.^[18]

Papa I. Gregory, yazılarının çoğunda Yahudiliği ve Yahudi halkını Mesih'in düşmanları olarak damgaladı: " Kutsal Ruh dünyayı ne kadar çok doldurursa, Yahudilerin ruhlarına o kadar sapkın bir nefret hakim olur." Tüm sapkınlıkları "Yahudi" olarak etiketledi ve Yahudiliğin "[Katolikleri kirleteceğini ve] onları kutsal olmayan bir baştan çıkarmayla aldatacağını" iddia etti.^[19]

Doğu Ortodoksluğu[değiştir | kaynağı değiştir]

Doğu Ortodoks Hristiyanlığında sapkınlık en çok ilk yedi Ekümenik Konsey tarafından sapkın ilan edilen inançlarla ilgilidir. Büyük Bölünme ve Protestan Reformundan bu yana, çeşitli Hristiyan kiliseleri de bu kavramı, kiliselerin sapkın saydığı birey ve gruplara karşı kullandı.

Doğu Ortodoks Kilisesi, Arianizm, Gnostisizm, Origenizm, Montanizm, Musevilik, Markionizm, Docetizm, Evlat Edinmecilik, Nasturiizm, Monofizitizm, Monotelitizm ve İkonoklazm gibi inanç guruplarını sapkınlık görür.

İslâm[değiştir | kaynağı değiştir]

Orta Çağ'dan başlayarak Müslümanlar, sapkınlara ve İslam'a düşman olanlara zındık ve suçlama ölümle cezalandırıldı.^[20]

Osmanlı Padişahı Yavuz, Şii Kızılbaşları kafir olarak görüyordu. Genel olarak Şiiler, özellikle Endonezya, Suudi Arabistan ve Türkiye'deki Sünni Müslümanlar tarafından sapkın olarak kabul edildi.^[21]^[22]^[23]

Babür İmparatoru Aurangzeb'e göre Sihler heretikti.^[24]

Bazı günümüzde de sapkınlık ölümle cezalandırılan bir suç olmaya devam ediyor. Bir örnek, İran hükûmeti tarafından yayınlanan ve yazıları sapkın ilan edilen yazar Salman Rüşdi'nin öldürülmesinde başarılı olan herkese önemli bir ödül sunan 1989 fetvasıdır. Dahası, Bahai Dini, İran'da Bahailere yönelik sistematik zulümle İslami bir sapkınlık olarak kabul edilir.^[24]

Din dışı kullanımı[değiştir | kaynağı değiştir]

Terimin diğer bağlamlarda kullanımının aşağılayıcı imaları yoktur ve hatta yeniliğin hoş karşılandığı alanlarda, statüko ile uyuşmayan herhangi bir uygulama ve bilgi dalındaki fikirlere işaret eder. (Heterodoksi)

Bilim adamı/yazar Isaac Asimov, dinsel, politik, sosyoekonomik ve bilimsel sapkınlıklardan bahsederek sapkınlığı bir soyutlama olarak değerlendirdi.^[25] Bilimsel heretikleri bilimsel topluluk içinden olanlar ve dışarıdan gelenler olarak ikiye ayırdı. Asimov, bilim ortodoksisinin kendisini endoheretiklere karşı iyi bir şekilde savunduğu, ancak ekzoheretiklere karşı neredeyse güçsüz olduğu sonucuna vardı. Ayrıca örneklerle bilimsel sapkınlığın defalarca ortodoksi haline geldiğini kabul etti.

Paleontolog Robert T. Bakker, dinozorlarla ilgili ana akım görüşünü bir dogma olarak ele aldı^[26] ve bulgularını The Dinosaur Heresies adıyla yayınladı:

Dinozor paleontologlarına büyük saygım var. Ancak ortalama olarak, son elli yılda bu alan dinozor ortodoksisini yeterince ciddi test etmedi.^[26] ^:27

Yazarın çizimleri, dinozorları geleneksel uyuşukluk algısının aksine çok aktif pozlarda gösteriyor.

Bilimsel kredisi olmayan ve bilimsel dergilerde yayın yapmayan Immanuel Velikovsky yakın tarihli bir bilimsel ekzoheretik örneğidir. Çalışmalarının ayrıntıları bilimsel olarak gözden düşmüş olsa da, katastrofi ve sıçramalı evrim (kesintili denge) kavramları son yıllarda kabul görmüştür.

Sapkınlık terimi siyaset teorisi bağlamında da metaforik olarak kullanılmaktadır.^[27]^[28] Bu, hem kişinin görüşleri ile ana akım arasındaki farka hem de kişinin bu görüşleri ileri sürmedeki cesaretine işaret eder.

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Only very fragmentary records have been found of the executions carried out under Christian "heresy laws" during the first millennium. Somewhat more complete records of such executions can be found for the second millennium. To estimate the total number of executions carried out under various Christian "heresy laws" from AD 385 until the last official Catholic "heresy execution" in 1826 would require far more complete historical documentation than is currently available. The Catholic Church by no means had a monopoly on the execution of heretics. The charge of heresy was a weapon that could fit many hands. A century and a half after heresy was made a state crime, the Vandals (a heretical Christian Germanic tribe), used the law to prosecute thousands of (orthodox) Catholics with penalties of torture, mutilation, slavery and banishment.^[13] The Vandals were overthrown; orthodoxy was restored; "No toleration whatsoever was to be granted to heretics or schismatics."^[14] Heretics were not the only casualties. 4000 Roman soldiers were killed by heretical peasants in one campaign.^[15] Some lists of heretics and heresies are available. About seven thousand people were burned at the stake by the Catholic Inquisition, which lasted for nearly seven centuries.^[16] From time to time, heretics were burned at the stake by an enraged local populace, in a certain type of "vigilante justice", without the official participation of the Church or State.^[17] Religious Wars slaughtered millions. During these wars, the charge of "heresy" was often leveled by one side against another as a sort of propaganda or rationalization for the undertaking of such wars.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b "Heresy | Define Heresy at Dictionary.com". Dictionary.reference.com. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2013.
^ "heresy – definition of heresy in English from the Oxford dictionary". oxforddictionaries.com. 20 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ Sandle, Mark. 2007. "Soviet and Eastern bloc Marxism." pp. 59–77 in Twentieth-Century Marxism, edited by D. Glaser and D. M. Walker. London: Routledge. 978-1-13597974-4. p. 62.
^ "Apostasy | Learn everything there is to know about Apostasy at". Reference.com. 17 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2013.
^ "Definitions of "blasphemy" at Dictionary.com". Dictionary.reference.com. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Kasım 2015.
^ A History of Catholic Antisemitism : The Dark Side of the Church. 1st Palgrave Macmillan pbk. New York: Palgrave Macmillan. 2011. ss. 28-30. ISBN 978-0230111318.
^ W.H.C. Frend (1984). The Rise of Christianity. Chapter 7, The Emergence of Orthodoxy 135–93. ISBN 978-0-8006-1931-2. Appendices provide a timeline of Councils, Schisms, Heresies and Persecutions in the years 193-604. They are described in the text.
^ Charles Freeman (2008). A.D. 381 – Heretics, Pagans, and the Dawn of the Monotheistic State. ISBN 978-1-59020-171-8. As Christianity placed its stamp upon the Empire, the Emperor shaped the church for political purposes.
^ The Church in the Shadow of the Mosque: Christians and Muslims in the World of Islam. Princeton University Press. 4 Nisan 2010. s. 41. ISBN 978-0-691-14628-7.
^ Routledge Revivals: The Islamic Jesus (1977): An Annotated Bibliography of Sources in English and French. Routledge. 13 Eylül 2016. The old opinion of John of Damascus continues to persist among Christian orientalists. The author here replies to Frank Hugh Foster (see 233), who said that Islam is in fact heretical Christianity.
^ The Strange Death of Europe: Immigration, Identity, Islam. Bloomsbury Publishing. 4 Mayıs 2017. s. 131. ISBN 978-1-4729-4222-7.
^ Censorship and Heresy in Revolutionary England and Counter-Reformation Rome: Story of a Dangerous Book (İngilizce). Springer. 19 Eylül 2017. s. 3. ISBN 978-3-319-57439-4.
^ Edward Gibbon (1862). History of the Decline and Fall of the Roman Empire. Chapter 37, Part III.
^ W.H.C. Frend (1984). The Rise of Christianity. s. 833. ISBN 978-0-8006-1931-2.
^ Edward Gibbon (1862). History of the Decline and Fall of the Roman Empire. Chapter 21, Part VII.
^ James Carroll (2001). Constantine's Sword. s. 357. ISBN 0-618-21908-0.
^ Will & Ariel Durant (1950). The Age of Faith. s. 778.
^ Fantoli (2005, p. 139), Finocchiaro (1989, pp. 288–293).
^ A History of Catholic Antisemitism : The Dark Side of the Church. 1st Palgrave Macmillan pbk. New York: Palgrave Macmillan. 2011. s. 76. ISBN 978-0230111318. Erişim tarihi: 9 Şubat 2015.
^ John Bowker. "Zindiq." The Concise Oxford Dictionary of World Religions. 1997
^ John Limbert (2009). Negotiating with Iran: Wrestling the Ghosts of History. US Institute of Peace Press. s. 29. ISBN 9781601270436. Yazar eksik |soyadı1= (yardım)
^ Masooda Bano (2012). The Rational Believer: Choices and Decisions in the Madrasas of Pakistan. Cornell University Press. s. 73. ISBN 9780801464331. Yazar eksik |soyadı1= (yardım)
^ Power, National Security, and Transformational Global Events: Challenges Confronting America, China, and Iran. illustrated. CRC Press. 2012. s. 162. ISBN 9781439884225.
^ ^a ^b Religious Minorities in Iran. Cambridge: Cambridge University Press. 2000. ss. 52-53. ISBN 0-521-77073-4. Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
^ Donald Goldsmith (1977). Scientists Confront Velikovsky. ISBN 0-8014-0961-6. Asimov's views are in "Forward: The Role of the Heretic".
^ ^a ^b Robert T. Bakker (1986). The Dinosaur Heresies. ISBN 978-0-8065-2260-9.
^ "Religion: Anti-Religion". TIME.com. 6 Mayıs 1940. 25 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2022.
^ "Exploring the high moments and small mountain roads of Marxism". isreview.org. 9 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2022.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

[18] Only very fragmentary records have been found of the executions carried out under Christian "heresy laws" during the first millennium. Somewhat more complete records of such executions can be found for the second millennium. To estimate the total number of executions carried out under various Christian "heresy laws" from AD 385 until the last official Catholic "heresy execution" in 1826 would require far more complete historical documentation than is currently available. The Catholic Church by no means had a monopoly on the execution of heretics. The charge of heresy was a weapon that could fit many hands. A century and a half after heresy was made a state crime, the Vandals (a heretical Christian Germanic tribe), used the law to prosecute thousands of (orthodox) Catholics with penalties of torture, mutilation, slavery and banishment.^[13] The Vandals were overthrown; orthodoxy was restored; "No toleration whatsoever was to be granted to heretics or schismatics."^[14] Heretics were not the only casualties. 4000 Roman soldiers were killed by heretical peasants in one campaign.^[15] Some lists of heretics and heresies are available. About seven thousand people were burned at the stake by the Catholic Inquisition, which lasted for nearly seven centuries.^[16] From time to time, heretics were burned at the stake by an enraged local populace, in a certain type of "vigilante justice", without the official participation of the Church or State.^[17] Religious Wars slaughtered millions. During these wars, the charge of "heresy" was often leveled by one side against another as a sort of propaganda or rationalization for the undertaking of such wars.

[:0-1] "Heresy | Define Heresy at Dictionary.com". Dictionary.reference.com. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2013.

[2] "heresy – definition of heresy in English from the Oxford dictionary". oxforddictionaries.com. 20 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[3] Sandle, Mark. 2007. "Soviet and Eastern bloc Marxism." pp. 59–77 in Twentieth-Century Marxism, edited by D. Glaser and D. M. Walker. London: Routledge. 978-1-13597974-4. p. 62.

[4] "Apostasy | Learn everything there is to know about Apostasy at". Reference.com. 17 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2013.

[5] "Definitions of "blasphemy" at Dictionary.com". Dictionary.reference.com. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Kasım 2015.

[RobertM1-6] A History of Catholic Antisemitism : The Dark Side of the Church. 1st Palgrave Macmillan pbk. New York: Palgrave Macmillan. 2011. ss. 28-30. ISBN 978-0230111318.

[Frend-7] W.H.C. Frend (1984). The Rise of Christianity. Chapter 7, The Emergence of Orthodoxy 135–93. ISBN 978-0-8006-1931-2. Appendices provide a timeline of Councils, Schisms, Heresies and Persecutions in the years 193-604. They are described in the text.

[Freeman-8] Charles Freeman (2008). A.D. 381 – Heretics, Pagans, and the Dawn of the Monotheistic State. ISBN 978-1-59020-171-8. As Christianity placed its stamp upon the Empire, the Emperor shaped the church for political purposes.

[9] The Church in the Shadow of the Mosque: Christians and Muslims in the World of Islam. Princeton University Press. 4 Nisan 2010. s. 41. ISBN 978-0-691-14628-7.

[10] Routledge Revivals: The Islamic Jesus (1977): An Annotated Bibliography of Sources in English and French. Routledge. 13 Eylül 2016. The old opinion of John of Damascus continues to persist among Christian orientalists. The author here replies to Frank Hugh Foster (see 233), who said that Islam is in fact heretical Christianity.

[11] The Strange Death of Europe: Immigration, Identity, Islam. Bloomsbury Publishing. 4 Mayıs 2017. s. 131. ISBN 978-1-4729-4222-7.

[Caravale2017-12] Censorship and Heresy in Revolutionary England and Counter-Reformation Rome: Story of a Dangerous Book (İngilizce). Springer. 19 Eylül 2017. s. 3. ISBN 978-3-319-57439-4.

[Gibbon1-13] Edward Gibbon (1862). History of the Decline and Fall of the Roman Empire. Chapter 37, Part III.

[Frend2-14] W.H.C. Frend (1984). The Rise of Christianity. s. 833. ISBN 978-0-8006-1931-2.

[Gibbon2-15] Edward Gibbon (1862). History of the Decline and Fall of the Roman Empire. Chapter 21, Part VII.

[Carroll-16] James Carroll (2001). Constantine's Sword. s. 357. ISBN 0-618-21908-0.

[17] Will & Ariel Durant (1950). The Age of Faith. s. 778.

[19] Fantoli (2005, p. 139), Finocchiaro (1989, pp. 288–293).

[RobertM76-20] A History of Catholic Antisemitism : The Dark Side of the Church. 1st Palgrave Macmillan pbk. New York: Palgrave Macmillan. 2011. s. 76. ISBN 978-0230111318. Erişim tarihi: 9 Şubat 2015.

[21] John Bowker. "Zindiq." The Concise Oxford Dictionary of World Religions. 1997

[22] John Limbert (2009). Negotiating with Iran: Wrestling the Ghosts of History. US Institute of Peace Press. s. 29. ISBN 9781601270436. Yazar eksik |soyadı1= (yardım)

[23] Masooda Bano (2012). The Rational Believer: Choices and Decisions in the Madrasas of Pakistan. Cornell University Press. s. 73. ISBN 9780801464331. Yazar eksik |soyadı1= (yardım)

[24] Power, National Security, and Transformational Global Events: Challenges Confronting America, China, and Iran. illustrated. CRC Press. 2012. s. 162. ISBN 9781439884225.

[:1-25] Religious Minorities in Iran. Cambridge: Cambridge University Press. 2000. ss. 52-53. ISBN 0-521-77073-4. Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)

[Goldsmith-26] Donald Goldsmith (1977). Scientists Confront Velikovsky. ISBN 0-8014-0961-6. Asimov's views are in "Forward: The Role of the Heretic".

[Bakker-27] Robert T. Bakker (1986). The Dinosaur Heresies. ISBN 978-0-8065-2260-9.

[28] "Religion: Anti-Religion". TIME.com. 6 Mayıs 1940. 25 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2022.

[29] "Exploring the high moments and small mountain roads of Marxism". isreview.org. 9 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2022.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[note 1]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

Delalet nedir?, Delalet anlamı nedir?, Delalet ne demektir?