Binegedi savaşı (Azerice: Binəqədi döyüşü), Nuri Paşa liderliğindeki Osmanlı-Azerbaycan koalisyon güçleri ile Lionel Dunsterville liderliğindeki İngiliz-Ermeni-Beyaz Rus kuvvetleri arasında 26-31 Ağustos 1918 tarihleri arasında I. Dünya Savaşı'nın bir parçası olarak meydana gelen bir savaştı.^[1] Savaş, Bakü Savaşı'nın önemli bir parçasıydı.

Arka plan[değiştir | kaynağı değiştir]

1917'de Rus Kafkas Cephesi, Çar'ın tahttan çekilmesinin ardından çöktü. 9 Mart 1917'de savaş sırasında işgal edilen bölgelerdeki idari boşluğu doldurmak için Rus Geçici Hükûmeti tarafından Özel Kafkasya Komitesi kuruldu. Kasım 1917'de, bağımsız Transkafkasya'nın ilk hükûmeti Tiflis'te kuruldu ve Bolşeviklerin St. Petersburg'da iktidarı ele geçirmesinin ardından Transkafkasya Komiserliği adını aldı.^[2] 5 Aralık 1917'de bu yeni "Transkafkasya Komitesi", Osmanlı Üçüncü Ordusu ile Ruslar arasında imzalanan Erzincan Mütarekesi'ni onayladı.^[3] Rus askerleri ağırlıklı olarak cepheyi terk edip evlerine döndüler. Ateşkes kurallarına aykırı olarak bir dizi Rus askeri İran Harekâtı için ayrıldı.

10 Şubat 1918'de Sejm toplandı ve bağımsızlık kararı verdi. 24 Şubat 1918'de Sejm, Transkafkasya'nın Transkafkasya Demokratik Federatif Cumhuriyeti adı altında bağımsız olduğunu ilan etti.^[4]

3 Mart 1918'de Sadrazam Talat Paşa, Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti ile Brest-Litovsk Antlaşması'nı imzaladı. Brest-Litovsk Antlaşması, sınırın savaş öncesi seviyelere çekilmesini ve Batum, Kars ve Ardahan şehirlerinin Osmanlı İmparatorluğu'na devredilmesini öngörüyordu. 14 Mart - Nisan 1918 tarihleri arasında Osmanlı Devleti ile Sejm heyeti arasında Trabzon barış konferansı yapıldı.^[4]

9 Mart 1918'de Bakü'ye gelen Azerbaycan tümeninin komutanı General Talyshinski ve bazı subaylarının tutuklanması, şehrin Azerbaycan halkında Sovyet karşıtı duyguları artırdı. 30 Mart'ta Evelina gemisinin Azerbaycanlı (Müslüman) mürettebatının silahlı olduğu ve Sovyetlere karşı ayaklanmaya hazır olduğu yönündeki asılsız rapora dayanarak Sovyetler direnmeye çalışan mürettebatı silahsızlandırdı.^[4][5] Mart Olayları olarak bilinen, üç gün boyunca etnik gruplar arasında yaşanan çatışmalar sonucu Bolşevikler ve silahlı Ermeni birlikleri tarafından Bakü kentinde ve Bakü Guberniyası'nın diğer yerlerinde 12.000'e yakın Azeri katledildi. Üç günlük şiddetli sürecin ötesinde Mart olayları, Azerbaycan'ın dört bir yanında bir dizi katliamın yaşanmasına neden oldu.^[4]

Mayıs 1918'de Azerbaycan bağımsızlığını ilan etti. O dönemde devletin asıl amacı Bakü'yü kurtarmaktı. Osmanlı Devleti ona bu konuda yardımcı oldu. Haziran 1918'de Bakü'ye askeri operasyonlar başladı.^[6]

Savaş[değiştir | kaynağı değiştir]

Binegedi savaşıi Bakü Muharebesi'nin önemli bir parçasıydı. Savaşın asıl amacı Binagadi köyü yakınlarındaki 311 ve 364 numaralı tepeleri ele geçirmekti.^[7]

26 Ağustos'ta başlayan savaşta 13. Piyade Alayı, 364 tepesi'ni ele geçirdi. 311 tepesi ele geçirilemedi. 27 Ağustos'ta Merkezi Hazar Diktatörlüğü 364 tepesini yeniden ele geçirmeye çalıştı ancak başarısız oldu. Bir süre sonra 311 numaralı tepe Azerbaycanlıların eline geçti. Binagadi köyüne ek olarak, Digah ve Mohammadi köyleri de Azerbaycanlılar tarafından ele geçirildi.^[8]

Sonrası[değiştir | kaynağı değiştir]

Savaştan sonra General Lionel Dunsterville, "yeryüzündeki hiçbir gücün Bakü'yü Türklerden alamayacağını" ilan etti. Böylelikle Bakü'nün kuzeyindeki Merkezi Hazar Diktatörlüğü, Bileceri'nin zirvelerine geri çekildi ve Bakü'nün kurtuluşu için kararlı bir saldırının düzenlenmesi için önemli mevkiler alındı.^[9]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Sarvan Muharebesi
• Bakü Savaşı

Kaynaklar[değiştir | kaynağı değiştir]

1. ^ Yale, William (1968) Near East: A Modern History p. 247
2. ^ Russian Azerbaijan, 1905–1920: The Shaping of a National Identity in a Muslim Community. United Kingdom: Cambridge University Press. 1985. s. 106. ISBN 0-521-26310-7. 26 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2010. 
3. ^ Robert M. Slusser and Jan F. Triska (1959), A Calendar of Soviet Treaties, 1917–1957 (Stanford University Press), p. 2.
4. ^ ^{a b c d} Kazemzadeh 1951
5. ^ Rusça: Документы об истории гражданской войны в С.С.С.Р.
6. ^ A History of European Diplomacy, 1914-1925. Longmans: Green & Company. 1927. ss. 203. 
7. ^ Nuru paşa və silahdaşları. Baku. 2014. s. 111. 
8. ^ Birinci Dünya Savaşında Osmanlı Ordusunun Azerbaycan ve Dağıstan harekatı - Azerbaycan ve Dağıstanın bağımsızlık kazanması. Ankara: Genelkurmay Basımevi. 1996. 
9. ^ Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası 2 cilddə.