Besarabya ve Kuzey Bukovina'nın Sovyet işgali
Sovyet askerî işgalleri
Kişinev'deki Sovyet geçit töreni
Tarih 28 Haziran - 3 Temmuz 1940 Bölge Doğu Slovakya, Besarabya, Kuzey Bukovina ve Hertsa bölgesi, Romanya Krallığı Sonuç Moldavya SSC kuruldu; Kuzey Bukovina, Kuzey Besarabya, Budjak ve Hertsa bölgesi Ukrayna SSR'sine entegre edildi
Taraflar
Romanya Krallığı	Sovyetler Birliği Diplomatik destek: Nazi Almanyası
Güçler
55–60 piyade tümeni 1 tank taburu	32 piyade tümeni 2 mekanize bölüm 6 süvari tümeni 11 zırhlı tugay 3 hava indirme tugayı 34 topçu alayı
Kayıplar
40.000 esir	29 kişi öldü 69 yaralı
Bir yıllık Sovyet işgalinde (28 Haziran 1940 - 22 Haziran 1941), 300.000'den fazla insan, yani nüfusun %12,23'ü tutuklandı, sınır dışı edildi ve öldürüldü.

Besarabya ve Kuzey Bukovina'nın Sovyet işgali, Sovyetler Birliği'nin 26 Haziran 1940'ta Romanya'ya güç kullanma tehdidinde bulunan bir ültimatomunun sonucu olarak 28 Haziran'dan 3 Temmuz 1940'a kadar gerçekleşti. Toplam alanı 50.762 km² (19.599 sq mi) ve nüfusu 3.776.309 olan bu bölgeler Sovyetler Birliği'ne dahil edildi.^[1] 26 Ekim 1940'ta, Tuna'nın Kili kolundaki 23,75 km² (9,17 mil kare) alana sahip altı Rumen adası da Sovyet Ordusu tarafından işgal edildi.

Sovyetler Birliği, ilhakı tam ölçekli bir işgalle gerçekleştirmeyi planlamıştı, ancak 26 Haziran'da Sovyet ültimatomuna yanıt veren Romanya hükûmeti, askeri bir çatışmayı önlemek için topraklardan çekilmeyi kabul etti. Kuvvet kullanımı, Temmuz 1933'te Saldırganlığın Tanımına İlişkin Sözleşmeler tarafından yasadışı hale getirilmişti, ancak uluslararası hukuk açısından, ilhak edilen bölgelerin yeni statüsü, sonunda Romanya'nın Besarabya ve Kuzey Bukovina'nın ayrılmasına rıza gösterdiği resmi bir anlaşmaya dayanıyordu. Ültimatomda bahsedilmediği gibi, Hertsa bölgesinin ilhakına Romanya tarafından izin verilmedi ve aynı durum Tuna adalarının müteakip Sovyet işgali için de geçerli.^[2] 24 Haziran'da, 1939 Alman-Sovyet Saldırmazlık Paktı'na gizli bir protokolle Sovyetlerin Besarabya'ya olan ilgisini kabul eden Nazi Almanyası, planlanan ültimatomdan önce haberdar edilmişti, ancak Rumen yetkilileri bilgilendirmedi ve destek sağlamaya istekli gibi göründü. 22 Haziran'da Romanya sınırlarının garantörü olan Fransa, yenik düştü. 1940'ta Bukovina'nın Sovyet işgali, Mihver Devletleri ile kararlaştırılan Sovyet etki alanının ötesine geçtiği için Alman-Sovyet Saldırmazlık Paktı'nı ihlal etti.^[3]

2 Ağustos 1940'ta Moldova Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, Besarabya'nın çoğunu ve Dinyester'in sol yakasında (şimdiki ayrılıkçı Transdinyester) Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin özerk bir cumhuriyeti olan Moldavya Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin bir bölümünü kapsayan bölge Sovyetler Birliği'nin kurucu cumhuriyeti olarak ilan edildi.^[4] Hertsa bölgesi ve Slav çoğunluklarının yaşadığı bölgeler (Kuzey Bukovina, Kuzey ve Güney Besarabya) Ukrayna SSR'sine dahil edildi. Sovyet yönetimi sırasında infazlar, çalışma kamplarına sürgünler ve tutuklamalar dahil olmak üzere bir siyasi baskı dönemi yaşandı.

Haziran 1941'de Rumen ve Alman birlikleri Sovyetler Birliği'nin Mihver işgali sırasında Besarabya, Kuzey Bukovina ve Hertsa'yı işgal etti. Bir askeri yönetim kuruldu ve bölgedeki Yahudi nüfusu olay yerinde idam edildi veya çok sayıda kişinin öldürüleceği Transdinyester'e sürüldü.^[5] Ağustos 1944'te, Sovyet 2. Yaş-Kişinev Taarruzu sırasında, Mihver Devletlerinin Doğu Cephesindeki savaş çabaları çökertti. 23 Ağustos 1944 darbesi, Romanya ordusunun Sovyet ilerlemesine karşı direnmeyi bırakmasına ve Almanya'ya karşı mücadeleye katılmasına neden oldu. Sovyet kuvvetleri Besarabya'dan Romanya'ya ilerledi, ordusunun büyük bölümünü savaş esiri olarak ele geçirdi ve ülkeyi işgal etti. 12 Eylül 1944'te Romanya, Müttefiklerle Moskova Ateşkesi'ni imzaladı. Ateşkes ve müteakip 1947 barış antlaşması, Sovyet-Romenya sınırını 1 Ocak 1941'deki haliyle onayladı.^[6]

Besarabya, Kuzey Bukovina ve Hertsa, yeni bağımsız Moldova ve Ukrayna devletlerinin bir parçası olduklarında, 1991'de dağılana kadar Sovyetler Birliği'nin bir parçası olarak kaldılar. 27 Ağustos 1991 tarihli Moldova Bağımsızlık Bildirgesi, Sovyet işgalini yasadışı ilan etti.

Arka plan[değiştir | kaynağı değiştir]

Tarihi bir bölge olarak Besarabya, Boğdan Prensliği'nin doğu kısmıydı. 1812 yılında Bükreş Antlaşması hükümlerine göre bölge, Boğdan'ın vasal devleti olduğu Osmanlı Devleti tarafından Rus İmparatorluğu'na bırakıldı.^[7]

İki savaş arası Sovyet-Rumen ilişkileri[değiştir | kaynağı değiştir]

Besarabya sorunu doğası gereği hem siyasi hem de ulusaldı. 1897 nüfus sayımına göre Rus İmparatorluğu'nun bir eyaleti olan Besarabya'nın nüfusu %47,6 Moldovalı, %19,6 Ukraynalı, %8 Rus, %11,8 Yahudi, %5,3 Bulgar, %3,1 Alman ve %2,9 Gagavuzlardan oluşuyordu. Rakamlar, Rus İmparatorluğu'nun 1812'de Besarabya'yı ilhak etmesinden kısa bir süre sonra yapılan 1817 nüfus sayımına kıyasla Moldovalıların ve Rumenlerin oranında güçlü bir düşüş gösterdi. Bu sayımda, Moldovalılar ve Rumenler nüfusun %86'sını temsil ediyordu. 1897 nüfus sayımında görülen azalma, Rusya'nın Besarabya'ya başka milletleri yerleştirme ve Ruslaştırma politikalarından kaynaklanmıştır.

Rus Devrimi sırasında, eyaleti yönetmek için Besarabya'da bir ulusal meclis kuruldu. Yerel olarak Sfatul Țării olarak bilinen meclis, birkaç ulusal ve sosyal reform başlattı ve 2/15 Aralık 1917'de Moldavya Demokratik Cumhuriyeti'ni Rusya Federatif Demokratik Cumhuriyeti içinde özerk bir cumhuriyet ilan etti.

Petrograd Sovyeti'ne sadık ve Aralık sonunda kurulan Odessa merkezli bir sovyet konseyi olan Rumcherod, Sfatul Țării'nin otoritesine karşı harekete geçmeye karar verdi. Bolşeviklerden oluşan Cephe Bölümü, Kişinev'e gönderildi ve 1/14 Ocak 1918'de stratejik yerleri ve binaları ele geçirdi. Bolşevikler, seçilmiş milletvekillerini tutuklayarak, Sfatul Țării'yi Moldavya Sovyeti ile değiştirerek iktidarı kendileri için almaya çalıştılar. Etnik Moldovalıların yaklaşık % 70 olduğu Sfatul Țării'nin aksine, üyelerinin hiçbiri etnik Moldavyalı değildi.^[8] Müttefiklerin rızasıyla ve Romanya'nın askeri müdahalesi için daha fazla kaynaktan gelen çağrılara dayanarak, Rumen birlikleri 1918 Ocak ayının başlarında Besarabya'ya girdiler ve Şubat ayına kadar Sovyetleri Dinyester üzerinden ittiler. Müdahalenin ardından Sovyet Rusya, Romanya ile diplomatik ilişkilerini kesmiş ve saklanmak üzere Moskova'da saklanan Romanya Hazinesine el koymuştur.^[9] Yaş'taki İtilaf temsilcileri, durumu sakinleştirmek için, Romanya Ordusunun varlığının, cephenin istikrarı için yalnızca geçici bir askeri önlem olduğuna dair bir garanti verdi. Ocak 1918'de Ukrayna Halk Cumhuriyeti, Rusya'dan bağımsızlığını ilan etti, bu da Besarabya'yı Petrograd hükûmetinden fiziksel olarak izole etti ve 24 Ocak/5 Şubat'ta Moldavya Cumhuriyeti'nin bağımsızlık ilanına yol açtı. Birkaç Sovyet protestosunun ardından, 20 Şubat'ta 5 Mart'ta Romanya başbakanı General Alexandru Averescu, Odessa'daki Sovyet temsilcisi Christian Rakovsky ile, tutulan Rumen savaş esirlerinin ülkelerine geri gönderilmesi karşılığında Rumen birliklerinin Besarabya'dan iki ay içinde tahliye edilmesini sağlayan bir anlaşma imzaladı.^[10] Beyaz Ordu, Sovyetleri Odessa'dan çekilmeye zorladıktan ve Alman İmparatorluğu, 5/18 Mart'ta gizli bir anlaşmayla (Bükreş Antlaşması'nın bir parçası olarak) Romanya'nın Besarabya'yı ilhak etmesini kabul ettikten sonra, Rumen diplomasisi, Sovyetler yükümlülüklerini yerine getirmediler.

27 Mart/9 Nisan 1918'de Sfatul Țării, bir tarım reformunun yerine getirilmesi şartıyla Romanya ile Besarabya Birliği için oy kullandı. Birliğe 86 kabul 3 ret, 36 milletvekili çekimser, 13 milletvekili ise oylamaya katılmadı. Oylama, Cristina Petrescu ve Sorin Alexandrescu gibi Rumen tarihçiler de dahil olmak üzere çok sayıda tarihçi tarafından tartışmalı olarak görülüyor.^[11] 18 Nisan'da Sovyet Dışişleri Komiseri Georgy Chicherin, Besarabya'nın Romanya'ya dahil edilmesini protesto eden bir not gönderdi.

Ağustos 1916'da İtilaf Devletleri ve tarafsız Romanya, Romanya'nın Bukovina gibi Avusturya-Macaristan'ın birkaç bölgesi karşılığında İttifak Devletlerine karşı savaşa katılmasını öngören gizli bir sözleşme imzaladı.^[12] Birinci Dünya Savaşı'nın sonunda eyalette Rumen ve Ukraynalıların ulusal hareketleri ortaya çıkmaya başladı, ancak her iki hareketin de eyaleti kendi ulusal devletiyle birleştirmeyi amaçlayan çelişkili amaçları vardı. Böylece, 25 Ekim 1918'de, Çernivtsi'de üstünlük sağlayan bir Ukrayna Ulusal Komitesi, Ukraynalı çoğunluğun yaşadığı Kuzey Bukovina'yı Batı Ukrayna Halk Cumhuriyeti'nin bir parçası ilan etti. 27 Ekim'de Rumenler de aynı şeyi yaparak tüm bölgenin Romanya ile birleştiğini ilan etti ve Rumen birliklerini çağırdı. Romanya müdahalesi hızla Romanya Meclisini baskın güç olarak kurdu ve 28 Kasım'da Rumen, Alman ve Polonyalılardan oluşan bir Kongre Romanya ile birleşmek için oy kullandı. Ukraynalı ve Yahudi nüfusun temsilcileri Kongreyi boykot etti ve etnik gruplar arasındaki mücadele aylarca sürdü.

Rus İç Savaşı sırasında, Ukrayna ve Rusya'nın Sovyet hükûmetleri, Besarabya'da Romanya işgalinden kaynaklanan huzursuzluğun yol açtığı, 1 Mayıs 1919'da Romanya'ya Besarabya'dan çekilmesi için ortak bir ültimatom verdi ve ertesi gün Christian Rakovsky Ukrayna Sovyet hükûmetinin başkanı Rumen birliklerinin Bukovina'dan da çekilmesi için bir ültimatom daha yayınladı.^[13] Kızıl Ordu, Rumenleri Dinyester üzerinden itti ve Besarabya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti ilan edildi. Ültimatom, Sovyetlerin Macaristan'a bir Romanya müdahalesini engellemeyi umduğu için o tarihte verilmişti. Ukrayna'daki büyük bir isyan, daha fazla Sovyet ilerlemesini engelledi. Sovyet Rusya, Romanya işgali altındaki bölge olarak gördüğü Besarabya üzerindeki Romanya egemenliğini tanımama politikasını 1940 yılına kadar sürdürecekti.^[14]

Paris Antlaşması'ndan önceki müzakereler sırasında, Amerika Birleşik Devletleri temsilcisi, geleceğine karar vermek için Besarabya'da bir halk oylaması yapılmasını istedi, ancak teklif, böyle bir taahhütte bulunduğunu iddia eden Rumen heyeti başkanı Ion I. C. Brătianu Bolşevik propagandasının Besarabya ve Romanya'da yayılmasından ötürü reddedildi. Barış Konferansı'nda Beyaz Ruslar tarafından da bir plebisit talep edildi, ancak yine reddedildi. Sovyetler, sonraki on yılda bir plebisit için baskı yapmaya devam edecek, ancak her seferinde Romanya hükûmeti tarafından reddedilecekti.

Romanya'nın Besarabya üzerindeki egemenliği, 28 Ekim 1920'de imzalanan Besarabya Antlaşması'nda Birleşik Krallık, Fransa, İtalya ve Japonya tarafından hukuken tanındı. Sovyet Rusya ve Ukrayna, Romanya'ya anlaşmanın geçerliliğini tanımadıklarını ve dikkate almadıklarını derhal bildirdi. Nihayetinde Japonya anlaşmayı onaylayamadı ve bu nedenle hiçbir zaman yürürlüğe girmedi ve Romanya'yı Besarabya'ya sahip olduğunu haklı çıkaracak geçerli bir uluslararası eylemden mahrum bıraktı. Amerika Birleşik Devletleri, bir Rus hükûmetinin katılımı olmadan eski Rus İmparatorluğu'ndaki toprak değişikliklerini tartışmayı reddetti.^[15] Bu nedenle, Besarabya'nın Romanya'ya dahil edilmesini tanımayı reddetti ve Baltık Devletlerinin bağımsızlığını tanıma pozisyonunun aksine, Besarabya'nın Romanya askeri işgali altındaki bir bölge olduğunda ısrar etti ve 1923'te Besarabya göç kotasını Rusya kotasına dahil etti. Ancak 1933'te ABD hükûmeti, Rumen diplomasisi tarafından fiili bir tanıma olarak kabul edilen bir eylem olan Besarabya göç kotasını zımnen Romanya'nınkine dahil etti. Ancak, II. Dünya Savaşı sırasında ABD, Besarabya'nın Romanya ile olan birliğini asla tanımadığını savundu.^[16]

1924'te Tatarpınarı Ayaklanması'nın başarısızlığından sonra Sovyet hükûmeti, Ukrayna SSC içinde Dinyester nehrinin sol yakasında bir Moldavya Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kurdu. Rumen hükûmeti bunu bir tehdit ve Romanya'nın komünist bir işgali için olası bir hazırlık alanı olarak gördü.^[17] 1920'ler boyunca Romanya, kendisini Bolşevik tehdidini kontrol altına alma politikası olan Cordon sanitaire'de bir sütun olarak gördü ve Sovyetler Birliği ile doğrudan ilişkilerden kaçındı.

27 Ağustos 1928'de hem Romanya hem de Sovyetler Birliği Kellogg-Briand Paktı'nı imzaladı ve onayladı ve savaşı ulusal politikanın bir aracı olarak reddetti. 9 Şubat 1929'da Sovyetler Birliği batı komşuları Estonya, Letonya, Polonya ve Romanya ile Pakt'ın şartlarına bağlılığını teyit eden bir protokol imzaladı. Sözleşmeyi imzalayan taraflar, anlaşmazlığı çözmek için bir çare olarak savaşı kınamayı, onu bir politika aracı olarak reddetmeyi ve tüm çatışmaların ve anlaşmazlıkların yalnızca barışçıl yollarla çözüleceğini kabul ettiler.^[18] O zamanlar, Sovyet büyükelçisi Maksim Litvinov, ne anlaşmanın ne de protokolün, "Rumenler tarafından işgal edilen topraklar" üzerindeki Sovyet haklarından feragat anlamına gelmediğini açıkça belirtti. 3 Temmuz 1933'te Romanya ve Sovyetler Birliği, Saldırganlığın Tanımına İlişkin Londra Sözleşmesi'ni imzaladılar; bu Sözleşmenin II. Maddesi, çeşitli saldırı biçimlerini tanımlamıştır:

1. Başka bir Devlete savaş ilanı.
2. Başka bir Devletin topraklarının savaş ilanı olmaksızın silahlı kuvvetler tarafından işgali."

Aynı sözleşmede "Hiçbir siyasi, askeri, ekonomik veya diğer mülahazalar, Madde II'de atıfta bulunulan saldırı için mazeret veya haklılık teşkil edemez" ifadesi de yer almaktadır.^[19]

Ocak 1932'de Riga'da ve Eylül 1932'de Cenevre'de, saldırmazlık antlaşmasının başlangıcı olarak Sovyet-Rumen müzakereleri yapıldı ve 9 Haziran 1934'te her iki ülke arasında diplomatik ilişkiler kuruldu. 21 Temmuz 1936'da, Sovyet ve Romanya Dışişleri Bakanları Litvinov ve Nicolae Titulescu, bir Karşılıklı Yardım Paktı taslağı üzerinde anlaştılar.^[20] Bazen, mevcut Sovyet-Romanya sınırını fiilen tanıyan bir saldırmazlık anlaşması olarak yorumlandı. Protokol, herhangi bir ortak Rumen-Sovyet eyleminin Fransa tarafından önceden onaylanmasını şart koşuyordu. Anlaşma için Sovyetlerle müzakerelerde bulunan Titulescu, Rumen aşırı sağı tarafından oldukça eleştirildi. Protokol Eylül 1936'da imzalanacaktı, ancak Titulescu Ağustos 1936'da görevden alındı ve bu da Sovyet tarafının anlaşmayı geçersiz ilan etmesine yol açtı. Daha sonra, Romanya ile Sovyetler Birliği arasında siyasi bir yakınlaşmaya ulaşmak için başka hiçbir girişimde bulunulmadı. Dahası, 1937'de Litvinov ve Sovyet basını, Besarabya üzerindeki atıl iddiayı yeniden canlandırdı.

Molotov–Ribbentrop Paktı ve sonrası[değiştir | kaynağı değiştir]

23 Ağustos 1939'da Sovyetler Birliği ve Nazi Almanyası, Doğu Avrupa boyunca bir sınır çizgisinin çizildiği ve Doğu Avrupa'yı Alman ve Sovyet alanları olarak ikiye böldüğü haritalarla ek bir gizli protokol içeren bir saldırmazlık anlaşması olan Alman-Sovyet Saldırmazlık Paktı'nı imzaladı.^[21] Besarabya, Pakt tarafından Sovyet çıkar alanına tahsis edilen bölgeler arasında yer aldı. Gizli Ek Protokolünün III. Maddesi şöyle diyordu:

Güneydoğu Avrupa ile ilgili olarak, Sovyet tarafı Besarabya'da hak talep etmektedir. Alman tarafı, bu alanlarda tamamen siyasi ilgisizliğini beyan eder.

29 Mart 1940'ta Molotov, Yüksek Sovyet'in Altıncı oturumunda şunları söyledi:

Romanya ile bir saldırmazlık paktımız yok. Sovyetler Birliği, askeri yollarla iade etme konusunu asla gündeme getirmemesine rağmen asla tanımadı".

Bu, Romanya için bir tehdit olarak algılandı.

Uluslararası bağlam[değiştir | kaynağı değiştir]

Molotof-Ribbentrop Paktı ile Sovyet müdahalesinin engellenmesinden emin olan Almanya, bir hafta sonra 1 Eylül 1939'da Polonya'yı batıdan işgal ederek İkinci Dünya Savaşı'nı başlattı.^[22] Sovyetler Birliği, 17 Eylül'de ve 6 Ekim'de Polonya'ya doğudan saldırdı. Polonya her iki cepheden aldığı darbelerle düşmüştü. Almanya ile olan ihtilafında Polonya'nın güçlü bir destekçisi olan Romanya Başbakanı Armand Călinescu, 21 Eylül'de aşırı sağcı Demir Muhafızlar tarafından Nazi desteğiyle öldürüldü. Romanya, çatışmada resmi olarak tarafsız kaldı, ancak Karadeniz'den Polonya sınırına Müttefik askeri malzemelerine erişim sağlayarak ve ayrıca Polonya hükûmeti ve ordusuna yenilgiden sonra geri çekilmeleri için bir yol sağlayarak Polonya'ya yardım etti. Polonya hükûmeti ayrıca, taşınan malzemelerin Alman bombardımanlarına karşı güvenliğini sağlamak için resmi olarak tarafsız kalan bir Romanya'yı tercih etti.^[23]

2 Haziran 1940'ta Almanya, Romanya hükûmetine toprak garantileri almak için Romanya'nın Sovyetler Birliği ile müzakereleri düşünmesi gerektiğini bildirdi.

14-17 Haziran 1940 tarihleri arasında Sovyetler Birliği Litvanya, Estonya ve Letonya'ya ültimatom verdi ve ültimatomun kabul edilmesiyle bölgede üsler kurdu. Daha sonrasında kurulan üsleri kullanarak 3 ülkeyi de işgal eden SSCB bölgeyi ilhak etti.^[24]

22 Haziran'da Fransa'nın Düşüşü ve ardından İngilizlerin Kıtadan çekilmesi, Romanya'ya yardım güvencelerini anlamsız hale getirdi.

Siyasi ve askeri gelişmeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Sovyet hazırlıkları[değiştir | kaynağı değiştir]

Sovyet Halk Savunma Komiserliği'nin OV/583 ve OV/584 direktifleri ile, Odessa Askeri Bölgesi askerî birliklerinin 1940 baharında savaşa hazır duruma gelmeleri emredildi. Sovyet birlikleri, 15 Nisan ile 10 Haziran arasında Romanya sınırı boyunca yoğunlaştı.^[25] Romanya'ya karşı harekât hazırlığında Kiev ve Odessa askeri bölgelerinin çabalarını koordine etmek için Sovyet Ordusu, General Georgi Jukov komutasında 5., 9. ve 12. Ordulardan oluşan Güney Cephesini kurdu. Güney Cephesinde 32 piyade tümeni, 2 motorlu piyade tümeni, 6 süvari tümeni, 11 tank tugayı, 3 paraşütçü tugayı, 30 topçu alayı ve daha küçük yardımcı birimler vardı.

25 Haziran'da Sovyet Güney Cephesi bir direktif aldı:

1. Romanya'nın asker ve burjuva-kapitalist kliği, SSCB'ye karşı kışkırtıcı eylemler hazırlayarak, SSCB büyük silahlı kuvvetlerinin sınırlarında yoğunlaştı, sınır karakollarını 100 kişiye çıkardı, sınırı korumak için gönderilen komandoların sayısını artırdı ve sınırında ve yakın gerisinde zorunlu tempo ile savunma tesisleri inşa ediyor.^[26]
2. Güney Cephesi komutanı, Güney bölgesinin birliklerine şu görevleri verdi: a) mayınları temizlemek, sınırdaki nehirlerin üzerindeki köprüleri ele geçirmek ve ellerinde tutmak; b) İşçi ve Köylü Kızıl Ordusu birlikleri (12. Ordu) hareket edene kadar devlet sınırlarını sıkı bir şekilde savunun; c) İşçi ve Köylü Kızıl Ordusuna kılavuz olmak; d) 12. ordunun arkasını Romanya'nın yakın sınır kuşağındaki olası düşman ceplerinden temizlemek.^[27]

İki eylem planı tasarlandı. İlk plan, Romanya'nın Besarabya ve Bukovina'yı boşaltmayı kabul etmemesi durumunda hazırlandı. Sovyet 12. Ordusu, Prut Nehri boyunca güneye Yaş'a doğru saldıracakken, Sovyet 9. Ordusu batıya, Kişinev'in güneyinde Huşi'ye doğru saldıracaktı. Planın amacı, Balçık-Iași bölgesindeki Rumen birliklerini çevrelemekti.

İkinci plan, Romanya'nın Sovyet taleplerini kabul etme ve askerî güçlerini tahliye etme olasılığını dikkate aldı. Böyle bir durumda, Sovyet birliklerine hızla Prut Nehri'ne ulaşma ve Rumen birliklerinin tahliyesini denetleme görevi verildi. İlk plan uygulanması durumunda Sovyetler en az üçlü bir insan ve malzeme üstünlüğü hazırladı.^[28]

Sovyet ültimatomu[değiştir | kaynağı değiştir]

26 Haziran 1940 günü saat 22:00'de Sovyet Halk Komiseri Vyaçeslav Molotov, Romanya'nın Rusya Büyükelçisi Gheorghe Davidescu'ya Sovyetler Birliği'nin Rumen askeri ve sivil idaresinin Besarabya ve Romanya'dan Bukovina'nın kuzey kısmını tahliyesini talep eden bir ültimatom verdi. Sovyetler aciliyeti de vurguladı: "Artık SSCB'nin askeri zayıflığı geçmişte kaldı ve yaratılan uluslararası durum, geçmişten miras kalan konuların hızlı bir şekilde çözülmesini gerektiriyor."^[29] Almanya Dışişleri Bakanı Joachim von Ribbentrop, Sovyetler tarafından 24 Haziran 1940'ta Romanya'ya Besarabya ve Bukovina ile ilgili bir ültimatom gönderme niyetleri konusunda bilgilendirildi. Ardından gelen diplomatik koordinasyonda, Ribbentrop endişelerini dile getirdi. Besarabya'daki Almanların sayısının 100.000 olduğunu iddia etti ve Bukovina ile ilgili Sovyet taleplerinin yeni olduğunu doğruladı.^[30] Ayrıca Almanya'nın Romanya'nın geri kalanında güçlü ekonomik çıkarları olduğuna dikkat çekti.

26 Haziran 1940'ta Romanya'ya gönderilen ültimatom metni, yanlış bir şekilde Besarabya'nın esas olarak Ukraynalılardan oluştuğunu belirtiyordu. Ültimatomda "Ukraynalıların çoğunlukta olduğu Besarabya'nın Ukrayna Sovyet Cumhuriyeti ile asırlık birliği" ifade ediliyordu. Sovyet hükûmeti, Bukovina'nın kuzey kesimini "Romanya'nın Besarabya üzerindeki 22 yıllık saltanatının Sovyetler Birliği ve Besarabya halkına verdiği muazzam kayıp için küçük bir tazminat" olarak ve "kaderi esasen Sovyet Ukrayna ile bağlantılı olduğu için" talep etti.^[31] SSCB, Kuzey Bukovina'nın da 18. yüzyılın ikinci yarısından 1918'e kadar Avusturya-Macaristan'ın bir parçası olan ancak 1939'da Polonya'dan SSCB tarafından alınan Galiçya ile bazı tarihsel bağlantıları olduğunu iddia ediyordu. Kuzey Bukovina'da, Rumenlerden sayıca fazla olan yoğun bir Ukraynalı nüfus yaşıyordu, ancak Besarabya, nüfusun çoğu bir "Moldovalı" kimliğini benimsemesine rağmen, Rumen çoğunluğa sahip olarak görülüyordu.^[32]

27 Haziran sabahı Rumen birliklerinin seferberliği başladı. 27 Haziran'ın erken saatlerinde Kral II. Carol, başbakanı Gheorghe Tătărescu ve dışişleri bakanı Ion Gigurtu ile bir görüşme yaptı. Görüşmeye İtalya ve Almanya büyükelçilerini de çağırdı. II. Carol, Sovyetler Birliği'ne karşı durma isteğini iletti. Büyükelçiler, Sovyet taleplerini kabul edilmesi gerektiğini belirterek, Kral'ı geri çekilmeye çağırdılar.^[33]

27 Haziran'da Molotov, Rumenlerin Sovyet taleplerini reddetmesi halinde Sovyet birliklerinin sınırı geçeceğini açıkladı. Molotov, Rumen hükûmetine ültimatoma yanıt vermesi için 24 saat süre verdi.

Aynı gün Rumen hükûmeti, "çok çeşitli sorunlar üzerinde acil müzakereler" yapmayı kabul edeceğini belirterek yanıt verdi. Sovyetler, ise Rumen hükûmetinin tepkisine karşı 27 Haziran'da, ikinci ültimatom notu verdi. Ültimatom notunda Rumen hükûmetinin Besarabya ve Kuzey Bukovina'dan dört gün içinde tahliyesini talep ediyordu.^[34] Sovyet ordusunun Besarabya'nın Kişinev ve Bilhorod-Dnistrovski şehirlerine ve Bukovina'nın Çernivtsi şehrine girme niyetini belirtiyordu.

Sovyet ültimatomunu kabul etme ve Besarabya ve Kuzey Bukovina'dan bir "geri çekilme" başlatma kararı, 27-28 Haziran gecesi Romanya Kraliyet Konseyi tarafından müzakere edildi. Kral II. Carol dergisine göre ikinci (belirleyici) oylama sonucu şuydu:

• Ultimatomu reddeden: Ștefan Ciobanu, Silviu Dragomir, Victor Iamandi, Nicolae Iorga, Traian Pop, Ernest Urdăreanu
• Ültimatomu kabul eden: Petre Andrei, Constantin Angelescu, Constantin Argetoianu, Ernest Ballif, Aurelian Bentoiu, Mircea Cancicov, Ioan Christu, Mitiță Constantinescu, Mihail Ghelmegeanu, Ion Gigurtu, Constantin C. Giurescu, Nicolae Hortolomei, Ioan Ilcuș (savunma bakanı), Ion Makovei, Gheorghe Mironescu, Radu Portocală, Mihai Ralea, Victor Slăvescu, Gheorghe Tătărescu (başbakan), Florea Țenescu (Ordu Genelkurmay Başkanı)
• Çekimser kalan: Victor Antonescu.

Aynı gece II. Carol, Alexandru Vaida-Voevod'u bakan olarak yemin etmeye de ikna etti. Vaida, yukarıdakilerin tümü ile birlikte, II. Carol'ün orduya geri çekilmesini emrettiği Kraliyet Konseyi tavsiyesini imzaladı.^[35]

28 Haziran 1940 sabahı, hem Almanya hem de İtalya'nın tavsiyesi üzerine, II. Carol'ün yarı otoriter yönetimi altındaki Gheorghe Tătărescu liderliğindeki Romanya hükûmeti, Sovyet taleplerine boyun eğmeyi kabul etti. Sovyet güçleri, Ne Besarabya'da ne de Bukovina'da bulunan Eski Romanya Krallığı'nın bir parçası olan Hertsa bölgesini de işgal etti.^[36] Sovyetler bunun "muhtemelen askeri bir hata" olduğunu söyledi.

Rumen çekilmesi[değiştir | kaynağı değiştir]

28 Haziran günü saat 9.00'da, Romanya Ordusu Genelkurmay Başkanlığı'nın 25 numaralı Tebliği, ültimatomun şartlarını, Romanya hükûmeti tarafından kabul edildiğini ve ordunun ve yönetimin Prut Nehirne tahliye edilmesi niyetini resmen halka duyurdu.^[37] Saat 14:00'e kadar üç önemli şehrin (Kişinev, Çernivtsi ve Bilhorod-Dnistrovski) Sovyetlere teslim edilmesi gerekiyordu. Bir Sovyet saldırısı durumunda 20 yıllık bir süre içinde inşa edilen askeri tesisler ve kazamatlar savaşmadan teslim edildi, Romanya Ordusu komutası, provokasyonlara cevap vermemesi için kesin emirler aldı.^[38] Yerel halka yaptığı bir bildiride Sovyet komutanlığı, "Rumen boyarların, toprak sahiplerinin, kapitalistlerin ve Siguranța'nın boyunduruğundan kurtuluşunuzun büyük saati geldi" dedi.

Nüfusun bir kısmı Romanya yönetimi ile bölgeleri terk etti. Nisan 1941 Romanya nüfus sayımına göre, tahliye edilen bölgelerden gelen toplam mülteci sayısı 68.953'tü, ancak ültimatom beklenmedik bir şekilde geldiğinden, birçok insanın tahliye için zamanı olmadı ve daha sonra 70.000'den fazla Romanya'ya geri gelme talebi kaydedildi.^[39] Öte yandan, Ağustos 1940'ın başlarında 112.000 ila 149.974 kişi Romanya'nın diğer bölgelerinden Sovyet yönetimindeki Besarabya'ya gitmek üzere terk etmişti. Bu rakam bölgedeki Rumenleri kapsıyordu ama aynı zamanda Romanya'da resmi olarak onaylanan antisemitizmden kaçmak isteyen Yahudileri içeriyordu.

Ele geçirilen bölgelerin Sovyetler Birliği'ne dahil edilmesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Romanya, Sovyet toprak taleplerini karşılamayı kabul ettiğinde, Kızıl Ordu'nun 28 Haziran sabahı hemen Besarabya'ya ve kuzey Bukovina'ya ilerlemesiyle ikinci plan hemen uygulamaya kondu. 30 Haziran'da Kızıl Ordu, Prut Nehri kıyısındaki sınıra ulaştı. 3 Temmuz'da sınır Sovyet tarafından tamamen kapatıldı.^[40]

Askeri işgalden bir ay sonra, 2 Ağustos 1940'ta, ilhak edilen toprakların büyük bölümünde Moldova Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti kuruldu ve daha küçük kısımlar Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ne verildi. Altı Besarabya ilçesi ve diğer üç ilçenin küçük bölümleri, bu vesileyle dağıtılan Moldavya ÖSSC'nin (eskiden Ukrayna SSC'nin bir parçası) bazı kısımlarıyla birlikte, Sovyet'in 15 birlik cumhuriyetinden biri haline gelen Moldavya SSC'yi oluşturdu. Ukrayna SSR Komünist Partisi başkanı Nikita Kruşçev başkanlığındaki Sovyet hükûmet komisyonu, Kuzey Bukovina, Hertsa bölgesi ve Hotin (Kuzey Bessarabia), İsmail ve Bilhorod-Dnistrovski (Bucak) ilçelerinin daha büyük kısımlarını Ukrayna SSR'sine ekledi.^[41]

İlhak edilen bölgelerde 1940'tan 1941'e kadar, belirli yerel halk kategorilerine yönelik siyasi zulüm, tutuklamalar, infazlar ve Sovyetler Birliği'nin doğu bölgelerine sürgünler yoğun bir şekilde yaşandı. Alexandru Usatiuc-Bulgăr'a göre 32.433 kişi siyasi nedenlerle ceza aldı ve bunlardan 8.360'ı ölüm cezasına çarptırıldı veya sorgulamalar sırasında öldü.^[42]

Kuzey Bukovina'da yerel halk, Romanya'ya doğru kaçmaya çalışırken, Sovyet sınır muhafızlarının silahsız sivillere ateş açması gibi ciddi olaylar yaşandı. Akılda kalan en büyük vaka Fântâna Albă Katliamıydı. Fântâna Albă'da Sovyet sınır muhafızları, 50 ila 3.000 Rumen'i kaçarken öldürmüştü. Sınırın diğer tarafında da durum aynıydı: 30 Haziran 1940'ta tren istasyonunda Sovyet kontrolündeki Besarabya'ya gitmek için bekleyen çoğu Yahudi olan yaklaşık 300 (veya diğer kaynaklara göre 80 ila 400) sivil, Galați'de Rumen ordusu tarafından vuruldu.^[43]

Sovyet yönetiminin kurulmasına, orta ve büyük ticari ve sınai işletmelerin kamulaştırılmasıyla ekonomik alanda da büyük değişiklikler eşlik etti. Sovyet hükûmeti ayrıca 229.752 hektarı 184.715 yoksul köylü hanesine yeniden dağıtan ve mülkleri güneyde 20 hektar ve başka yerlerde 10 hektarla sınırlayan bir toprak reformu başlattı. 1941'de bir kolektifleştirme hamlesi de başlatıldı, ancak tarım makinelerinin eksikliği nedeniyle son derece yavaştı. Köylü hanelerinin sadece %3,7'si yıl ortasına kadar bir kolhoza veya bir sovkhoz'a dahil edilebildi. Hükûmetin imajını güçlendirmek için, 1941 bütçesinin çoğu, %20'si sağlık hizmetlerine ve %24'ü eğitim ve okuryazarlık kampanyalarına tahsis edilerek sosyal ve kültürel ihtiyaçlara yönlendirildi.^[44] Kişinev'deki ilahiyat enstitüsü kapatıldı, ancak bir konservatuvar ve bir teknik okul da dahil olmak üzere altı yeni yüksek öğretim kurumu oluşturuldu. Ayrıca, sanayi işçilerinin ve idari personelin maaşları, Sovyet öncesi seviyelerin iki ila üç katına çıkarıldı.

Eylül 1941'de Rumen yetkililer, Kişinev'deki NKVD karargahında ve Metropolitan Sarayı'nın bodrumunda işlenen işkence kanıtlarını ortaya çıkardı. 15'i ortak bir mezarda elleri ve ayakları bağlı halde olmak üzere 80 kadar ceset bulundu. Cesetler parçalanmış ve yakılmış, ardından sönmemiş kireç ve asitlerle ıslatılmıştı; Giysi kalıntılarından kurbanların rahipler ve öğrenciler olduğu anlaşıldı.

Sonrası[değiştir | kaynağı değiştir]

Uluslararası tepkiler[değiştir | kaynağı değiştir]

Romanya'nın askeri maddeler içeren anlaşmalar yaptığı tüm bölgesel müttefikler arasında yalnızca Türkiye, Sovyet askeri saldırganlığına karşı destek sağlayarak anlaşma yükümlülüklerini yerine getireceğini söyledi.

1 Temmuz 1940 Pazartesi tarihli Time'a göre,

{{blockquote|Bu hafta Sovyet uçakları Besarabya üzerinde keşif uçuşları yapmaya başladı. Ardından Dinyester Nehri boyunca sınır çatışmaları olduğu bildirildi. Romanya Ordusu direniş gösterse de, yardım almadan Sovyetleri durdurma şansı yok ve Almanya, Sovyetlerin Besarabya üzerindeki iddiasını geçen yıl gizli anlaşmalarda zaten kabul etmişti. Romanya, Hitler'in planladığı yeni Avrupa'da kaderini kabul etmişti. Ayrıca Transilvanya'yı Macaristan'a ve muhtemelen Doburca'nın bir bölümünü Bulgaristan'a kaptıracak. Sovyetler, Hitler'in Avrupa'sının doğusunda kendi konumunu pekiştirmekle meşguldü. Estonya, Letonya ve Litvanya'yı işgalinin hemen ardından, bu üç ülke Sovyetleşmeyi tamamlamak için atlama taşları gibi görünen solcu Hükûmetler kurdu. Almanya işgali sakince karşıladı.

Romanya'daki siyasi gelişmeler[değiştir | kaynağı değiştir]

1940'taki toprak tavizleri, Rumenler arasında derin bir üzüntü ve kızgınlık yarattı ve Romanya Kralı II. Carol liderliğindeki rejimin popülaritesindeki düşüşü hızlandırdı. İlhaktan üç gün sonra Romanya, 1939 İngiliz-Fransız garantisinden vazgeçti.^[45] 5 Temmuz 1940'ta yeni bir Ion Gigurtu hükûmeti yemin etti ve 11 Temmuz'da ülkeyi Milletler Cemiyeti'nden çekti ve 13 Temmuz'da Mihver kampına katılma arzusunu açıkladı. Temmuz ve Ağustos 1940'ta Alman Nürnberg Yasalarından ilham alan Yahudilere yönelik zulmün aynısını kendi ülkesinde uyguladı. Ancak tüm bunlar, Nazi Almanyası'nı 30 Ağustos 1940'ta İkinci Viyana Ödülü'nde Kuzey Transilvanya'yı Macaristan'a vermekten vazgeçiremedi.^[46]

Bu, ülkede neredeyse bir isyana yol açtı. 5 Eylül'de Kral II. Carol, General (daha sonra Mareşal) Ion Antonescu'ya yeni bir hükûmet kurmasını teklif etti. Antonescu'nun ilk eylemi, Kralı dördüncü ve son kez tahttan çekilmeye ve Romanya'dan kaçmaya zorlamak oldu.^[47] Ion Antonescu tarafından antisemitik faşist bir parti olan Demir Muhafızların (1938'de kısmen yok edildi) kalıntılarıyla bir ittifak kuruldu ve 6 Eylül 1940'ta iktidara geldi. II. Carol'ün oğlu Mihai, Romanya Kralı olarak onun yerini aldı. Ülke Ulusal Lejyon Devleti ilan edildi. Ekim 1940 ile Haziran 1941 arasında yaklaşık 550.000 Alman askeri Romanya'ya girdi. Kasım ayında Antonescu, Romanya'yı askeri olarak Almanya, İtalya ve Japonya'ya bağlayan Üçlü Paktı imzaladı. Ocak 1941'de Demir Muhafızlar, başarısız olan ve Hitler'in onayıyla Antonescu'yu sağlam bir şekilde iktidara getiren bir darbe girişiminde bulundu. Antonescu'nun otoriter rejimi (1940–1944) siyasi partileri ve demokrasiyi geri getirmedi.

Genel olarak, kaybedilen bölgeleri geri kazanma arzusu, Romanya tarafından Sovyetler Birliği'ne karşı Mihver tarafında 2. Dünya Savaşı'na girmesi için bir gerekçe olarak gösterildi.

Romanya'nın Besarabya ve Kuzey Bukovina'yı kurtarması[değiştir | kaynağı değiştir]

22 Haziran 1941'de Romanya, Besarabya ve Bukovina'yı kurtarmak için Almanya'nın Sovyetler Birliği'ni işgalinde Mihver Devletlerinin yanında Macaristan ve İtalya ile birlikte yer aldı. Mihver orduları bu hedefi 26 Temmuz 1941'de gerçekleştirdi.^[48]

Romanya Kralı Mihai, annesi Helen ve Mihai Antonescu, 1 Kasım 1942'de Ghidighici'deki anıtsal Kurtuluş Kulesi'nin açılış törenine katıldı.

27 Temmuz 1941'de, tüm siyasi partilerin muhalefetine rağmen, Romanya'nın askeri diktatörü Ion Antonescu, Romanya Ordusuna savaşı doğuya, Odessa, Kırım, Harkov, Stalingrad ve Kafkasya'da savaşmak üzere Sovyet topraklarına doğru sürdürme emri verdi. 1941'in sonları ile 1944'ün başları arasında Romanya, Dinyester ve Güney Bug nehirleri arasındaki Transdinyester olarak bilinen bölgeyi işgal etti ve yönetti ve Almanların Sovyetler Birliği'ne doğru ilerlemesini desteklemek için birkaç farklı bölgeye sefer birlikleri gönderdi.^[49]

1930'ların sonlarında Romanya'da artan antisemitizm zemininde, Ion Antonescu hükûmeti, 1940 yazında Romanya'nın uğradığı toprak kayıplarından Yahudileri sorumlu tutan Yahudi Bolşevizmi mitini resmen benimsedi. Almanya ile birlikte, Romanya Temmuz 1941'de Sovyetler Birliği'nin içlerine kaçmayan Bukovina ve Besarabya Yahudilerini sınır dışı ederek ve/veya öldürerek yeniden ele geçirilen bölgeleri "temizlemek" için bir kampanya başlattı.^[50] Besarabya ve Bukovina'da Romanya ve Alman orduları tarafından 45.000 ila 60.000 Yahudi öldürüldü. Hayatta kalan Yahudiler hızla geçici gettolarda toplandı ve 154.449 ila 170.737 kişi daha sonra Transdinyester'e sürüldü; 16 Eylül 1943'e kadar bunlardan sadece 49.927'si hala hayattaydı. 1941'den 1944'e kadar bu bölgelerde Bukovina ve Dorohoi İlçesinden yalnızca 19.475 Yahudi, çoğu Cernăuți'de olmak üzere sınır dışı edilmeden hayatta kaldı. Rumen jandarma birimleri, Alman birlikleri ve yerel milislerin yanı sıra, 115.000 ila 180.000 yerel Yahudiyi öldürerek Transdinyester'deki Yahudi cemaatinin yok edilmesine de katıldı.

1941'den 1944'e kadar, Besarabya ve Kuzey Bukovina'da yaşayan birçok genç erkek Romanya Ordusu'na alındı. Şubat'tan Ağustos 1944'e kadar, Romanya bölgenin Sovyetler Birliği tarafından işgal edilmesini engellemeye çalışırken bölgede çatışmalar yaşandı.^[51] Genel olarak II. Dünya Savaşı sırasında, Romanya Ordusu Doğu Cephesinde 475.070 kişiyi kaybetti; bunlardan 245.388'i operasyonda öldürüldü, kayboldu veya hastanelerde veya savaş dışı koşullarda öldü ve 229.682 (Sovyet arşiv belgelerine göre) esir olarak alındı. NKVD kamplarında 187.367'si Rumen savaş esiri olarak belirlendi (22 Nisan 1956'da 54.612'si esaret altında öldü ve 132.755'i serbest bırakıldı). Sovyet Ordusu tarafından serbest bırakılan Moldovalı ise 14.515'ti.

Sovyet yönetiminin restorasyonu[değiştir | kaynağı değiştir]

1944'ün başlarında Sovyetler Birliği, Uman-Botoşani Taarruzu ve 2. Yaş-Kişinev Taarruzu yoluyla bölgeyi kademeli olarak ele geçirdi. 23 Ağustos 1944'te, Sovyet birliklerinin ilerlemesi ve Doğu Cephesi'nin Romanya toprakları içine girmesiyle, muhalefet politikacıları ve ordunun desteğiyle Kral Mihai liderliğindeki bir darbe Antonescu diktatörlüğünü devirdi, Müttefiklere karşı askerî harekâtları durdurdu. Darbeden hemen sonraki günlerde, Romanya'nın eylemi tek taraflı olduğundan ve Müttefik Kuvvetlerle ateşkes yapılmadığından, Kızıl Ordu Rumen birliklerine düşman savaşçılar gibi davranmaya devam etti ancak Rumen birlikleri onlara karşı çıkmadı. Sonuç olarak, Sovyetler çok sayıda Rumen askerini çok az savaşarak veya hiç savaşmadan savaş esiri olarak aldı. Mahkumlardan bazıları Besarabya doğumluydu. Mihai, Sovyet şartlarını kabul etti ve Romanya, Sovyet Ordusu tarafından işgal edildi.^[52]

Ağustos 1944'ten Mayıs 1945'e kadar, Besarabya ve Kuzey Bukovina'dan yaklaşık 300.000 kişi Sovyet Ordusuna alındı ve Litvanya, Doğu Prusya, Polonya ve Çekoslovakya'da Almanya'ya karşı savaşmak üzere gönderildi.

1947'de, Paris Barış Antlaşmalarının bir parçası olarak, Romanya ve Sovyetler Birliği, 1940'ta belirlenen sınırı onaylayan bir sınır anlaşması imzaladılar. Tuna Deltası'ndaki birkaç ek ıssız ada ve anlaşmada adı geçmeyen Yılan Adası Sovyetler Birliği'ne bırakıldı.

Sosyal ve kültürel sonuçlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Sovyet işgali sırasında, bölgelerin toplam nüfusu 3.776.309 kişiydi. Romanya resmi istatistiklerine göre bu etnik gruplar arasında şu şekilde dağılmıştır: Rumenler (%53,49), Ukraynalılar ve Rutenler (%15,3), Ruslar (%10,34), Yahudiler (%7,27), Bulgarlar (%4,91), Almanlar (%3,31), diğerleri (%5,12).

Nüfus hareketleri[değiştir | kaynağı değiştir]

1940'taki Sovyet işgali sırasında, Besarabyalı Alman (82.000) ve Bukovinalı Alman (40.000-45.000), Hitler hükûmetinin talebi üzerine Almanya'ya geri gönderildi. Bazıları Naziler tarafından Alman işgali altındaki Polonya'ya zorla yerleştirildi ve 1944-1945'te yeniden taşınmak zorunda kaldı. Yeniden yerleşimden etkilenen insanlara zulmedilmedi, ancak onlara kalma ya da yaşama seçenekleri sunulmadı ve haftalar hatta günler içinde tüm geçim kaynaklarını değiştirmek zorunda kaldılar.^[15]

Sürgünler ve siyasi baskı[değiştir | kaynağı değiştir]

Entelijansiya veya kulak sınıflarına mensup oldukları veya Sovyet karşıtı milliyetçi fikirlere sahip oldukları gerekçesiyle yerel halkın sınır dışı edilmesi 1940-1941 ve 1944-1951 yılları arasında gerçekleşti. Sürgünler tüm yerel etnik grupları etkiledi: Rumenler, Ukraynalılar, Ruslar, Yahudiler, Bulgarlar, Gagavuzlar. Üç ayrı olayda önemli sürgünler gerçekleşti: Alexandru Usatiuc-Bulgăr'a göre, 13 Haziran 1941'de 29.839 kişi Sibirya'ya sürüldü.^[53] Sovyet işgalinin ilk yılında, Besarabya, Kuzey Bukovina ve Hertsa'dan toplamda en az 86.604 kişi siyasi baskıya maruz kaldı. Bu sayı, Rus tarihçilerinin Moskova arşivlerindeki belgeleri takip ederek hesapladıklarına yakındır. Sovyet işgalinin ilk yılında 90.000 kişi baskı altına alındı (tutuklandı, idam edildi, sınır dışı edildi veya askere alındı). Rakamın büyük bir kısmı (53.356), Sovyetler Birliği genelinde zorla zorunlu askere almaydı. Bununla birlikte, bu tür işçilerin siyasi baskı kurbanları olarak sınıflandırılması tartışmalıdır, çünkü yerel halkın yoksulluğu ve Sovyet propagandası da yerel işgücünün göçüne yol açan önemli faktörler olarak kabul edilir.^[54] Tutuklamalar 22 Haziran 1941'den sonra da devam etti.

Tarihçi Igor Cașu, savaş sonrası istatistiklerine dayanarak, sürgün edilenlerin yaklaşık yüzde 50'sini Moldovalıların ve Rumenlerin oluşturduğunu, geri kalanının Yahudiler, Ruslar, Ukraynalılar, Gagauzlar, Bulgarlar ve Romanlar olduğunu belgeledi. Bölgenin etnik yapısı göz önüne alındığında, savaş öncesi ve savaş sonrası baskıların belirli bir etnik veya ulusal gruba yönelik olmadığı için durumun "soykırım" veya "insanlığa karşı suç" olarak nitelendirilemeyeceği sonucuna varıyor.^[55] 1941 tehciri "Sovyet karşıtı unsurları" hedef aldı ve iki savaş arası Romanya yönetiminin eski temsilcilerini (polisler, jandarmalar, gardiyanlar, katipler), büyük toprak sahiplerini, tüccarları, Romanya, Polonya ve Çarlık ordularının eski subaylarını ve iltica etmiş kişilerden oluşuyordu. Kulaklar, savaş sonrası döneme kadar baskının ana hedefi haline gelmedi.^[56] RJ Rummel, Sovyet arşivleri erişilebilir hale getirilmeden önce, 1940 ile 1941 arasında 200.000 ila 300.000 Rumen Besarabyalının sınır dışı edildiğini ve kendisine göre 18.000 ila 68.000'inin öldürüldüğünü tahmin etmişti.

Dini zulüm[değiştir | kaynağı değiştir]

Sovyet yönetiminin kurulmasından sonra, Besarabya ve Kuzey Bukovina'daki dini yaşam, Dünya Savaşları arasında Rusya'dakine benzer bir zulme maruz kaldı. İşgalin ilk günlerinde, bazı nüfus grupları Sovyet gücünü memnuniyetle karşıladı ve Sovyet siyasi polisi NKVD de dahil olmak üzere bazıları yeni kurulan Sovyet nomenklaturasına katıldı Bu yerliler çok sayıda rahibi bulup tutuklamak için kullanıldı. Tutuklanan rahipler bizzat Sovyet NKVD tarafından sorguya çekildi, Sovyetler Birliği'nin iç kesimlerine sürüldü ve öldürüldü. Konuyla ilgili araştırmalar henüz başlangıç aşamasında. 2007 itibarıyla, Ortodoks Kilisesi, Sovyet yönetiminin ilk yılında (1940–1941) ölen yaklaşık 50 din adamının şehitliğini kabul etti.^[57]

Tarih yazımı[değiştir | kaynağı değiştir]

Erken Sovyet tarih yazımında, Moldavya SSC'nin kurulmasına yol açan olaylar zinciri, "Moldova halkının Romanya tarafından 22 yıllık işgalinden kurtarılması" olarak tanımlandı. Sovyet yazarları, özgürleştirilmiş Besarabya halkının "Rumen kapitalistler ve toprak sahipleri altında 22 yıllık boyunduruğu" sona erdiren Sovyet birliklerini nasıl hevesle karşıladığı, kırmızı bayraklar altında gösteriler düzenlediği ve tutuklu komünistleri Siguranța işkence odalarından kurtardığı sahneleri uzun uzadıya anlattı. 1940'tan 1989'a kadar, Sovyet yetkilileri 28 Haziran 1940 olaylarını bir "kurtuluş" olarak tanıttılar ve o gün Sosyalist Cumhuriyeti ilan edildi.

Ancak 2010 yılında Rus siyasi analist Leonid Mlechin, işgal teriminin yeterli olmadığını, "daha çok Romanya topraklarının bir kısmının ilhakı olduğunu" belirtti.

Bağımsızlık öncesi Moldova[değiştir | kaynağı değiştir]

26-28 Haziran 1991 tarihleri arasında Kişinev'de Nicholas Dima, Kurt Treptow, Dennis Deletant, Michael Mikelson, Stephen Bowers, Lowry Wymann, Michael Bruchis ve diğer Moldovalı, Sovyet ve Rumen yazarları bir araya getiren bir Uluslararası Konferans "Molotov-Ribbentrop Paktı ve Besarabya için sonuçları" düzenlendi.^[58] Pakt ve Gizli Protokolünün "Sovyetler Birliği ile Nazi Almanyası arasındaki işbirliğinin doruk noktasını oluşturmuş ve bu anlaşmaların ardından Romanya hükümetine hitaben yazılan ültimatomlar sonucunda 28 Haziran 1940'ta Besarabya ve Kuzey Bukovina Sovyet Ordusu tarafından işgal edilmiştir." Ayrıca akademisyenler olayların "emperyalist ilhak ve dikta politikasının bir tezahürü, komşu devletlerin, Milletler Cemiyeti üyelerinin egemenliğine karşı Stalinist saldırı, uluslararası ilişkilerde devletlerin yasal davranış normlarının, 1928 Briand-Kellog Paktı ve 1933 tarihli Saldırganın Tanımına Dair Londra Sözleşmesi kapsamında üstlenilen yükümlülüklerin ciddi bir ihlali" olduğunu belirtti.^[59] Deklarasyonda, "Pakt ve Gizli Ek Protokol'ün hukuken baştan geçersiz olduğu ve sonuçlarının ortadan kaldırılması gerektiği" belirtildi. Ayrıca "kuvvet kullanımı, dikta ve ilhaklar yoluyla işlenen adaletsiz eylemlerinin Helsinki Nihai Senedi ve yeni bir Avrupa için Paris Şartı ilkeleriyle ortadan kaldırılmasına yol açacak siyasi çözümler" çağrısında bulundu.

Amerika Birleşik Devletleri[değiştir | kaynağı değiştir]

28 Haziran 1991'de ABD Senatosu, ABD Senatosu Dış İlişkiler Komitesi üyeleri Senatörler Jesse Helms (R-NC) ve Larry Pressler'ın (R-SD) sponsorluğunda ABD hükûmetine tavsiyede bulunan bir kararı oyladı.

1. Sovyetler tarafından işgal edilen Moldova ve Kuzey Bukovina halkının kendi kaderini tayin hakkını desteklemek ve bu amaçla bir karar taslağı hazırlamak;
2. Moldova Hükûmeti arzu etmesi durumunda, uluslararası hukukun mevcut normlarına ve Helsinki Yasasının 1. ilkesine saygı duyarak Paris Antlaşması'nda (1920) tesis edildiği şekliyle Moldova ve Kuzey Bukovina'nın Romanya ile barışçıl bir şekilde yeniden birleşmesi müzakerelerine yönelik gelecekteki çabalarını desteklemek.^[60]

Bu Senato kararının maddelerinde, diğer şeylerin yanı sıra, "Sovyetler Birliği'nin silahlı kuvvetleri Romanya Krallığı'nı işgal ederek Doğu Moldova, Kuzey Bukovina ve Hertsa Bölgesi'ni işgal etti. İlhak, 23 Ağustos 1939'da Sovyetler Birliği ve Alman İmparatorluğu Hükümetleri arasında imzalanan Saldırmazlık Antlaşması'na ilişkin Gizli Anlaşma ile önceden hazırlanmıştı. 1940 ile 1953 yılları arasında Moldova ve Kuzey Bukovina'dan gelen yüzbinlerce Rumen, SSCB tarafından Orta Asya ve Sibirya'ya sürüldü." ifadesi de yer aldı.

Modern Moldova[değiştir | kaynağı değiştir]

• 2010 yılında Moldova'nın geçici cumhurbaşkanı olan Mihai Ghimpu, 28 Haziran 1940'ı Sovyet İşgal Günü olarak ilan etti. Hareket onaylanmadı ve iktidar koalisyonu içinde kararnamenin iptali ve muhalefet partileri tarafından Ghimpu'nun istifası çağrısında bulundu. Kişinev belediye başkanı ve Ghimpu ile aynı partinin üyesi olan Dorin Chirtoacă, bir zamanlar bir Lenin anıtının bulunduğu kabine binasının önüne, Ulusal Meclis Meydanı'na bir anıt taş dikilmesini emretti.^[61] Koalisyon üyeleri, böyle bir kararname çıkarma zamanının gelmediğini ve bunun sadece komünistlerin daha fazla oy kazanmasına yardımcı olacağını savundu. Moldova Bilimler Akademisi, "28 Haziran 1940 ile ilgili son anlaşmazlıklar ışığında harekete geçmemiz ve akademik çevrenin görüşleri hakkında kamuoyunu bilgilendirmemiz gerektiğini" ilan etti. Akademi şunları beyan etti: "Arşiv belgeleri ve uluslararası uzmanların tarihsel araştırması, Besarabya ve Kuzey Bukovina'nın ilhakının Sovyet Komutanlığı tarafından bu bölgelerin askeri işgali olarak tasarlandığını ve inşa edildiğini gösteriyor. Anayasa Mahkemesi, Ghimpu'nun kararını 12 Temmuz 2010'da iptal etti.
• 30 Haziran 2010'de Birinci Vlad Filat Kabinesi, Komünizm Kurbanları Müzesi'ni oluşturmaya karar verdi ve Vlad Filat, 6 Temmuz 2010'da müzeyi açtı.
• Moldova Cumhuriyeti Komünistler Partisi ve Moldova Cumhuriyeti Sosyalistler Partisi, 28 Haziran 1940 tarihini hala Moldova'nın Romanya işgalinden kurtuluş günü olarak kabul ediyor.^[62]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]