Bakır(II) oksit

Bakır(II) oksit
Adlandırmalar
	IUPAC adı Bakır(II) oksit
	Diğer adlar Küprik oksit
Tanımlayıcılar
CAS numarası	1317-38-0 ;
3D model (JSmol)	Etkileşimli görüntü; Etkileşimli görüntü;
ChemSpider	144499 ;
ECHA InfoCard	100.013.882
PubChem CID	14829;
RTECS numarası	GL7900000;
UNII	V1XJQ704R4 ;
CompTox Bilgi Panosu (EPA)	DTXSID5034488 ;
	InChI InChI=1S/Cu.O/q+2;-2 Key: KKCXRELNMOYFLS-UHFFFAOYSA-N ; InChI=1/Cu.O/rCuO/c1-2 Key: QPLDLSVMHZLSFG-PHEGLCPBAN; InChI=1/Cu.O/q+2;-2 Key: KKCXRELNMOYFLS-UHFFFAOYAT;
	SMILES [Cu]=O; [Cu+2].[O-2];
Özellikler
Molekül formülü	CuO
Molekül kütlesi	79.545 g/mol
Görünüm	siyahtan kahverengiye değişen renkte
Yoğunluk	6.315 g/cm3
Erime noktası	1326 °C
Kaynama noktası	2000 °C
Çözünürlük (su içinde)	çözünmez
Çözünürlük	amonyum klorür, potasyum siyanür’de çözünür; alkol, amonyum hidroksit, amonyum karbonat’da çözünmez
Bant aralığı	1.2 eV
Kırınım dizimi (nD)	2.63
Yapı
Kristal yapı	monoklinik, mS8
Termokimya
Standart molar entropi (S⦵298)	43 J•mol−1•K−1
Standart formasyon entalpisi (ΔfH⦵298)	−156 kJ•mol−1
Tehlikeler
NFPA 704; (yangın karosu)	2 0 1
Parlama noktası	Tutuşmaz
AB İndeksi	Not listed
AB sınıflandırması	Zararlı (Xn); Dangerous for the environment (N)
Güvenlik bilgi formu (SDS)	Fischer Scientific
Benzeyen bileşikler
Diğer anyonlar	Bakır(II) sülfür
Diğer katyonlar	Nikel(II) oksit; Çinko oksit
Benzeyen bileşikler	Bakır(I) oksit
	Aksi belirtilmediği sürece madde verileri, Standart sıcaklık ve basınç koşullarında belirtilir (25 °C [77 °F], 100 kPa).
	Bilgi kutusu kaynakları

Bakır (II) oksit ya da küprik oksit (CuO) bakırın daha yüksek oksit formunda olanıdır. Doğada tenorit minerali halinde bulunur.

Kimyasal özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

İyonik bir yapıya sahip siyah bir katı olan bakır (II) oksit, 1200 °C üzerinde bir miktar oksijen kaybederek erir. Bakır (II) oksit, bakır metalinin hava içerisinde ısıtılmasıyla elde edilebilir:

2 Cu + O₂ → 2 CuO

Bu reaksiyonda bakır(I) oksit de oluşur. Bu yüzden saf bakır (II) oksit bakır(II) nitrat, bakır(II) hidroksit ya da bakır(II) karbonat’ın ısıtılmasıyla elde edilir:

2 Cu(NO₃)₂ → 2 CuO + 4 NO₂ + O₂

Cu(OH)₂ (s) → CuO (s) + H₂O (l)

CuCO₃ → CuO + CO₂

Bakır(II) oksit bir bazik oksit olduğu için hidroklorik asit, sülfürik asit ya da nitrik asit gibi mineral asitlerde çözünerek ilgili bakır(II) tuzlarını verir:

CuO + 2 HNO₃ → Cu(NO₃)₂ + H₂O

CuO + 2 HCl → CuCl₂ + H₂O

CuO + H₂SO₄ → CuSO₄ + H₂O

Derişik alkali çözeltileri ile reaksiyona girerek ilgili kuprat tuzlarını oluşturur:

2 XOH + CuO + H₂O → X₂[Cu(OH)₄]

Hidrojen ya da karbon monoksitle metalik bakıra indirgenir:

CuO + H₂ → Cu + H₂O

CuO + CO → Cu + CO₂

Bakır(II) oksitin hazırlanması için bir laboratuvar yöntemi de bakır anot kullanılarak, orta gerilimde sodyum bikarbonat içeren suyun elektrolizine dayanır. Elde edilen bakır hidroksit, bazik bakır karbonat ve bakır karbonat karışımı toplanır ve ısıtılarak bakır(II) oksit elde edilir.

Kristal yapısı[değiştir | kaynağı değiştir]

Monoklinik kristal sistemine ait olan bakır(II) oksitin kristalografik nokta grubu 2/m ya da C_2h’dır. Birim hücresinin uzay grubu C2/c ve örgü parametreleri a = 4.6837(5), b = 3.4226(5), c = 5.1288(6), α = 90°, β = 99.54(1)°, γ = 90° ‘dir. Bakır atomu, yaklaşık bir kare düzlem konfigürasyonu konumunda 4 oksijen atomu tarafından koordine edilmektedir.^[2]


bakır (II) oksitin birim hücresi	CuO kristal yapısının parçası

Sağlığa etkisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Bakır (II) oksit tahriş edici bir maddedir. Ayrıca, endokrin ve merkezî sinir sisteminde hasara neden olabilir. Gözler ya da cilde teması tahrişe neden olabilir. Küprik oksit tozunu yutmak metalik bir tat, mide bulantısı, kusma ve karın ağrısı ile sonuçlanabilir. Daha ağır hallerde, mavi-yeşil renkli kusma, siyahımsı katran gibi ishal, sarılık ve karaciğer büyümesi olabilir. Kan hücrelerinin yırtılması sonucu dolaşım kollapsı ve şok oluşur. Soluma, septum ve akciğerlerin zarar görmesine yol açabilir. Bakır (II) oksit tozunun eritilmesi sırasında dumanın solunması grip benzeri belirtiler oluşturan metal dumanı ateşi denilen bir hastalığa yol açabilir. Bakır (II) oksit, Wilson hastalığı olan kişilerin bir kısmında bakır biriktiği için zehirliliğe yol açabilir. Bakır (II) oksit tozunun boşaltılması veya aktarılması iyi havalandırılmış bir ortamda yapılmalı ve cilt veya gözlerle temasını önlemek için gerekli güvenlik tedbirleri alınmalıdır.^[3] Bununla birlikte bakır sinir sistemi, bağışıklık sistemi, kalp ve ciltte dahil olmak üzere kılcal damarların oluşumu ^[4]^[5] gibi pek çok dokunun normal işlevi için gerekli bir iz element olmasının yanında vücut tarafından çok iyi metabolize edilir. Bakır (II) oksit vitamin takviyelerinde ^[6] ve reçetesiz satılan ilaçlarda güvenli bir bakır kaynağı olarak kullanılmaktadır. Küprik oksit ayrıca, kozmetik ve antimikrobiyal özelliklerinden dolayı yastık kılıfı ve çorap gibi tüketim ürünlerinde de kullanılmaktadır.^[7]^[8]^[9]^[10] Bakıra bağlı cilt hassasiyet riski son derece minimum sayılır.^[11]

Kullanımı[değiştir | kaynağı değiştir]

Küprik oksit, seramik alanında kırmızı, mavi ve yeşil (ve bazen pembe, gri ya da siyah) sırları üretmek için bir pigment olarak kullanılır. Aynı zamanda rayon yapmak için kullanılan kupramonyum hidroksit çözeltisi yapmak için de kullanılır. Bazen hayvanlardaki bakır eksikliğine karşı diyet takviyesi olarak da kullanılır.^[12] Bakır (II) oksit 1.2 eV gibi dar bir enerji aralığına sahip olduğundan p tipi yarı iletken olarak uygulama olanağı bulmuştur. Optik malzemeleri parlatmak için kullanılan bir aşındırıcıdır. Küprik oksit kuru pilleri üretmek için kullanılabilir. Ayrıca anot olarak lityum ve elektrolit olarak dioksalanla karıştırılmış lityum perklorat kullanılan ıslak hücreli pillerde katot olarak küprik oksit kullanılmaktadır. Bakır (II) oksit diğer bakır tuzlarının üretimi için kullanılabilir. Bakır alaşımlarıyla kaynak yapıldığında da kullanılmaktadır.^[13]

Bakır (II) oksitin başka bir kullanımı da termitte yer alan demir oksitin yerine kullanılmasıdır. Termit reaksiyonundan yangın çıkarmaktan düşük patlayıcı olarak kullanmaya kadar değişik alanlarda faydalanılmaktadır.

Atık maddelerin yok edilmesinde kullanımı[değiştir | kaynağı değiştir]

Küprik oksit siyanür, hidrokarbonlar, halojenleştirilmiş hidrokarbonlar ve dioksinler gibi tehlikeli maddelerin oksidasyon yoluyla ve güvenle yok edilmesi için kullanılabilir.^[14]

Aşağıdaki denklemler sırasıyla fenol ve pentaklorofenolün bakır oksit yardımıyla ayrışmasını göstermektedir:

C₆H₅OH + 14CuO → 6CO₂ + 3H₂O + 14Cu

C₆Cl₅OH + 2H₂O + 9CuO → 6CO₂ + 5HCl + 9Cu

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ The effect of hydrostatic pressure on the ambient temperature structure of CuO, Forsyth J.B., Hull S., J. Phys.: Condens. Matter 3 (1991) 5257-5261 , DOI:10.1088/0953-8984/3/28/001
^ J.B. Forsyth and S. Hull (1991). "The effect of hydrostatic pressure on the ambient temperature structure of CuO". J. Phys. 3 (28). s. 5257-5261. doi:10.1088/0953-8984/3/28/001.
^ "Material safety data sheet: Copper (II) oxide". Iowa State University. 2003. 22 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2007.
^ Uauy; Olivares, M; Gonzalez, M (1998). "Essentiality of copper in humans". Am J Clin Nutr. 67 (3). ss. 952S-9S. PMID 9587135. 2 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2013.
^ Sen; Khanna, S; Venojarvi, M; Trikha, P; Ellison, EC; Hunt, TK; Roy, S (2002). "Copper-induced vascular endothelial growth factor expression and wound healing". Am J Physiol Heart Circ Physiol. 282 (5). ss. H1821-27. doi:10.1152/ajpheart.01015.2001. PMID 11959648. 6 Eylül 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2013.
^ "Vitamin Supplements:". 23 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2013.
^ Borkow G; Gabbay, J.; Lyakhovitsky, A.; Huszar, M. (2009). "Improvement of facial skin characteristics using copper oxide containing pillowcases: a double-blind, placebo-controlled, parallel, randomized study". Int J Cosmet Sci. 31 (6). ss. 437-43. doi:10.1111/j.1468-2494.2009.00515.x. PMID 19467028.
^ Borkow G; Zatcoff, Richard C.; Gabbay, Jeffrey (2009). "Reducing the risk of skin pathologies in diabetics by using copper impregnated socks". Med Hypotheses. 73 (6). ss. 883-6. doi:10.1016/j.mehy.2009.02.050. PMID 19559540.
^ Borkow G; Gabbay, Jeffrey (2005). "Copper as a biocidal tool". Curr Med Chem. 12 (18). ss. 2163-75. doi:10.2174/0929867054637617. PMID 16101497.
^ Borkow G; Gabbay, J (2004). "Copper-impregnated products with potent biocidal activities". FASEB J. 18 (14). ss. 1728-30. doi:10.1096/fj.04-2029fje. PMID 15345689.
^ Hostynek JJ, and Maibach HI (2003). "hypersensitivity: dermatologic aspects-an overview". Rev Environ Health. 153 (3). ss. 153-83. PMID 14672513.
^ "Uses of Copper Compounds: Other Copper Compounds". Copper Development Association. 2007. 15 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2007.
^ "Cupric Oxide Data Sheet". Hummel Croton Inc. 21 Nisan 2006. 7 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2007.
^ Kenney, Charlie W.; Uchida, Laura A. (15 Nisan 1986). "Use of copper (II) oxide as source of oxygen for oxidation reactions". 29 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2007.

[Hull-1] The effect of hydrostatic pressure on the ambient temperature structure of CuO, Forsyth J.B., Hull S., J. Phys.: Condens. Matter 3 (1991) 5257-5261 , DOI:10.1088/0953-8984/3/28/001

[2] J.B. Forsyth and S. Hull (1991). "The effect of hydrostatic pressure on the ambient temperature structure of CuO". J. Phys. 3 (28). s. 5257-5261. doi:10.1088/0953-8984/3/28/001.

[3] "Material safety data sheet: Copper (II) oxide". Iowa State University. 2003. 22 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2007.

[Uauy-4] Uauy; Olivares, M; Gonzalez, M (1998). "Essentiality of copper in humans". Am J Clin Nutr. 67 (3). ss. 952S-9S. PMID 9587135. 2 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2013.

[Sen-5] Sen; Khanna, S; Venojarvi, M; Trikha, P; Ellison, EC; Hunt, TK; Roy, S (2002). "Copper-induced vascular endothelial growth factor expression and wound healing". Am J Physiol Heart Circ Physiol. 282 (5). ss. H1821-27. doi:10.1152/ajpheart.01015.2001. PMID 11959648. 6 Eylül 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2013.

[6] "Vitamin Supplements:". 23 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2013.

[7] Borkow G; Gabbay, J.; Lyakhovitsky, A.; Huszar, M. (2009). "Improvement of facial skin characteristics using copper oxide containing pillowcases: a double-blind, placebo-controlled, parallel, randomized study". Int J Cosmet Sci. 31 (6). ss. 437-43. doi:10.1111/j.1468-2494.2009.00515.x. PMID 19467028.

[8] Borkow G; Zatcoff, Richard C.; Gabbay, Jeffrey (2009). "Reducing the risk of skin pathologies in diabetics by using copper impregnated socks". Med Hypotheses. 73 (6). ss. 883-6. doi:10.1016/j.mehy.2009.02.050. PMID 19559540.

[9] Borkow G; Gabbay, Jeffrey (2005). "Copper as a biocidal tool". Curr Med Chem. 12 (18). ss. 2163-75. doi:10.2174/0929867054637617. PMID 16101497.

[10] Borkow G; Gabbay, J (2004). "Copper-impregnated products with potent biocidal activities". FASEB J. 18 (14). ss. 1728-30. doi:10.1096/fj.04-2029fje. PMID 15345689.

[Hostynek-11] Hostynek JJ, and Maibach HI (2003). "hypersensitivity: dermatologic aspects-an overview". Rev Environ Health. 153 (3). ss. 153-83. PMID 14672513.

[12] "Uses of Copper Compounds: Other Copper Compounds". Copper Development Association. 2007. 15 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ocak 2007.

[13] "Cupric Oxide Data Sheet". Hummel Croton Inc. 21 Nisan 2006. 7 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2007.

[14] Kenney, Charlie W.; Uchida, Laura A. (15 Nisan 1986). "Use of copper (II) oxide as source of oxygen for oxidation reactions". 29 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2007.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

g t d Oksitler
Karışık yükseltgenme basamağı	Antimon tetraoksit (Sb₂O₄) Kobalt(II,III) oksit (Co₃O₄) Evropiyum(II,III) oksit (Eu₃O₄) Demir(II,III) oksit (Fe₃O₄) Kurşun(II,IV) oksit (Pb₃O₄) Mangan(II,III) oksit (Mn₃O₄) Gümüş(I,III) oksit (Ag₂O₂) İriuranyum oktoksit (U₃O₈) Karbon suboksit (C₃O₂) Melitik anhidrit (C₁₂O₉) Praseodim(III,IV) oksit (Pr₆O₁₁) Terbiyum(III,IV) oksit (Tb₄O₇)
+1 yükseltgenme basamağı	Bakır(I) oksit (Cu₂O) Dikarbon monoksit (C₂O) Diklor monoksit (Cl₂O) Galyum(I) oksit (Ga₂O) Lityum oksit (Li₂O) Potasyum oksit (K₂O) Rubidyum oksit (Rb₂O) Gümüş oksit (Ag₂O) Talyum(I) oksit (Tl₂O) Sodyum oksit (Na₂O) Su (hidrojen oksit) (H₂O)
+2 yükseltgenme basamağı	Alüminyum(II) oksit (AlO) Baryum oksit (BaO) Berilyum oksit (BeO) Kadmiyum oksit (CdO) Kalsiyum oksit (CaO) Karbon monoksit (CO) Krom(II) oksit (CrO) Kobalt(II) oksit (CoO) Bakır(II) oksit (CuO) Evropiyum(II) oksit (EuO) Germanyum monoksit (GeO)) Demir(II) oksit (FeO) Kurşun(II) oksit (PbO) Magnezyum oksit (MgO) Manganez(II) oksit (MnO) Cıva(II) oksit (HgO) Nikel(II) oksit (NiO) Azot oksit (NO) Paladyum(II) oksit (PdO) Silisyum monoksit (SiO) Stronsiyum oksit (SrO) Kükürt monoksit (SO) Dikükürt dioksit (S₂O₂) Toryum monoksit (ThO) Kalay(II) oksit (SnO) Titanyum(II) oksit (TiO) Vanadyum(II) oksit (VO) Çinko oksit (ZnO)
+3 yükseltgenme basamağı	Alüminyum oksit (Al₂O₃) Antimon trioksit (Sb₂O₃) Arsenik trioksit (As₂O₃) Bizmut(III) oksit (Bi₂O₃) Bor trioksit (B₂O₃) Seryum(III) oksit (Ce₂O₃) Dibrom trioksit (Br₂O₃) Krom(III) oksit (Cr₂O₃) Diazot trioksit (N₂O₃) Disprozyum(III) oksit (Dy₂O₃) Erbiyum(III) oksit (Er₂O₃) Evropiyum(III) oksit (Eu₂O₃) Gadolinyum(III) oksit (Gd₂O₃) Galyum(III) oksit (Ga₂O₃) Holmiyum(III) oksit (Ho₂O₃) İndiyum(III) oksit (In₂O₃) Demir(III) oksit (Fe₂O₃) Lantan oksit (La₂O₃) Lutesyum(III) oksit (Lu₂O₃) Mangan(III) oksit (Mn₂O₃) Neodimyum(III) oksit (Nd₂O₃) Nikel(III) oksit (Ni₂O₃) Fosfor trioksit (P₄O₆) Praseodim(III) oksit (Pr₂O₃) Prometyum(III) oksit (Pm₂O₃) Rodyum(III) oksit (Rh₂O₃) Samaryum (III) oksit (Sm₂O₃) Skandiyum oksit (Sc₂O₃) Terbiyum(III) oksit (Tb₂O₃) Talyum(III) oksit (Tl₂O₃) Tulyum(III) oksit (Tm₂O₃) Titanyum(III) oksit (Ti₂O₃) Tungsten(III) oksit (W₂O₃) Vanadyum(III) oksit (V₂O₃) İterbiyum(III) oksit (Yb₂O₃) İtriyum(III) oksit (Y₂O₃)
+4 yükseltgenme basamağı	Amerikyum dioksit (AmO₂) Karbon dioksit (CO₂) Karbon trioksit (CO₃) Seryum(IV) oksit (CeO₂) Klor dioksit (ClO₂) Krom(IV) oksit (CrO₂) Diazot tetraoksit (N₂O₄) Germanyum dioksit (GeO₂) Hafniyum(IV) oksit (HfO₂) Kurşun dioksit (PbO₂) Manganez dioksit (MnO₂) Neptünyum(IV) oksit (NpO₂) Azot dioksit (NO₂) Osmiyum dioksit (OsO₂) Plütonyum(IV) oksit (PuO₂) Praseodim(IV) oksit (PrO₂) Protaktinyum(IV) oksit (PaO₂) Rodyum(IV) oksit (RhO₂) Rutenyum(IV) oksit (RuO₂) Selenyum dioksit (SeO₂) Silisyum dioksit (SiO₂) Kükürt dioksit (SO₂) Tellür dioksit (TeO₂) Terbiyum(IV) oksit (TbO₂) Toryum dioksit (ThO₂) Kalay dioksit (SnO₂) Titanyum dioksit (TiO₂) Tungsten(IV) oksit (WO₂) Uranyum dioksit (UO₂) Vanadyum(IV) oksit (VO₂) Ksenon dioksit (XeO₂) Zirkonyum dioksit (ZrO₂)
+5 yükseltgenme basamağı	Antimon pentaoksit (Sb₂O₅) Arsenik pentaoksit (As₂O₅) Diazot pentaoksit (N₂O₅) Niyobyum pentaoksit (Nb₂O₅) Fosfor pentaoksit (P₂O₅) Protaktinyum(V) oksit (Pa₂O₅) Tantal pentoksit (Ta₂O₅) Vanadyum pentoksit (V₂O₅)
+6 yükseltgenme basamağı	Krom trioksit (CrO₃) Molibden trioksit (MoO₃) Renyum trioksit (ReO₃) Selenyum trioksit (SeO₃) Kükürt trioksit (SO₃) Tellür trioksit (TeO₃) Tungsten trioksit (WO₃) Uranyum trioksit (UO₃) Ksenon trioksit (XeO₃) İridyum trioksit (IrO₃)
+7 yükseltgenme basamağı	Diklor heptaoksit (Cl₂O₇) Mangan heptaoksit (Mn₂O₇) Renyum(VII) oksit (Re₂O₇) Teknesyum(VII) oksit (Tc₂O₇)
+8 yükseltgenme basamağı	Osmiyum tetroksit (OsO₄) Rutenyum tetroksit (RuO₄) Ksenon tetroksit (XeO₄) İridyum tetroksit (IrO₄) Hassiyum tetroksit (HsO₄)
İlgili maddeler	Oksokarbon Subokside Oksanyon Ozonit Peroksit Süperoksit

Bakır(II) oksit nedir?, Bakır(II) oksit anlamı nedir?, Bakır(II) oksit ne demektir?