Azerbaycan'da enerji, Azerbaycan'daki enerji ve elektrik üretim, tüketim ve ihracatı açıklar.

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

1970 yılında toplam 22 MW kapasiteli Araz hidroelektrik santrali, 1976'da toplam 50 MW kapasiteli Tartar hidroelektrik santrali ve 1982'de toplam 380 MW kapasiteli Shamkir hidroelektrik santrali inşa edilmiştir.^[1]

O zaman, elektrik santrallerinin inşası ile birlikte elektrik şebekeleri sistematik olarak geliştirilmiş ve ülkenin sürdürülebilir enerji sistemi oluşturulmuştur. O yıllarda, 330 kV ile "Ali Bayramli" Termik Santrali “Ağdam - Gence - Ağstafa”, ''Ali Bayramlı - Yaşma - Derbent'', 5. Mingeçevir, 500 kV'lık 1. ve 2. Apşeron, “Mukhranis - Veli” ve diğer elektrik hatları; 330/110/10 kV ile "Yaşma", "Gence", "Ağstafa", 330/110/10 kV ile İmişli, 500/330/220 kV ile Apşeron, 220/110/10 KV ile "Hovsan", "Nizami", "Müşfik", "Sangaçal", "Masallı", "Ağsu" ve "Babek" elektrik trafo merkezleri faaliyete geçti.^[2]

Aralık 1995'te Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası tarafından Yenikend hidroelektrik santralinin inşası için Azerbaycan'a 53 milyon dolar kredi verildi ve toplam kapasitesi 150 MW olan bir Yenikend HES inşa edildi.^[3]

Mingeçevir hidroelektrik santrali, 330 kV'lik Ağcabedi, 110 kV'lık Barda tesisleri ve 330kV'lık Azerbaycan Termik Santrali - 330 kV'lık “Ağcabedi-İmişli” iletim hatlarının yeniden inşası, Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası ile İslam Kalkınma Bankası kredileri doğrultusunda gerçekleştirildi.^[4]

2002 yılında Alman bankası - Bayerische Landesbank Girozentrale - kredisi ile Bakü termik santralinde her biri 53.5 MW kapasiteli iki gaz türbini ünitesi, Japon Uluslararası İşbirliği Bankası'nın kredisi ile “Shimal” enerji santralinde 400 MW'lık bir buhar gazı tesisi devreye alınmıştır.^[5]

14 Şubat 2005 tarihinde, devlet başkanı “Azerbaycan Cumhuriyeti'nde Yakıt ve Enerji Kompleksinin Geliştirilmesi (2005-2015)” Devlet Programını onayladı.^[6]

Ülke ekonomisinin elektrik talebi tamamen 12 termal elektrik santrali Azerbaycan TES, Şirvan TES, Şimal TES, Bakü TES, Nahçıvan TES, Astara, Haçmaz, Şeki, Nahçıvan, Bakü, Kuba, Sangaçal elektrik santralleri ve 6 hidroelektirik santrali Mingeçevir, Şemkir, Yenikend, Varvara, Araz, Vaykhir tarafından karşılanmaktadır. Toplam kapasiteleri yaklaşık 5900 megawatt idi. Azerbaycan'da elektrik üretiminin yüzde 90'ı termik santrallerine, yüzde 10'u hidroelektrik santrallerine karşılık gelmektedir.^[2]

Enerji Bakanlığı'na bağlı Enerji Düzenleme Kurumu; 22 Aralık 2017 tarihli Cumhurbaşkanlığı Kararı ile Azerbaycan Cumhuriyeti Enerji Bakanlığı Devlet Enerji ve Gaz Denetimi Dairesi temelinde kurulmuş ve tüzüğü onaylanmıştır.^[7]

2017 Dünya Enerji Konseyi tarafından derlenen Dünya Enerji Trilemma Endeksi'e göre, Azerbaycan 125 ülke arasında 31. sırada yer aldı (BBA).^[8]

Dünya Ekonomik Forumu tarafından derlenen 2017 Küresel Enerji Mimarisi Performans Endeksi raporuna göre, Azerbaycan 127 ülke arasında 0.67 puanla 36. sırada yer aldı.^[9]

Aynı organizasyonun 2016 raporuna göre, Azerbaycan 126 ülke arasında 0,68 puanla 32. sırada yer aldı. Ekonomik büyüme ve gelişme 0,68 puan, çevresel sürdürülebilirlik 0,57 puan, enerji erişimi ve güvenlik 0,79 puan olmuştur.^[10]

19 Nisan 2019'da SOCAR başkanı Rövnag Abdullayev ve BP'nin Azerbaycan, Gürcistan ve Türkiye bölge başkanı Garry Johns 6 milyar dolarlık bir sözleşme imzaladı. İmza töreninde, Azer-Çırak-Güneşli (ACG) sahasında yapılması planlanan Azeri Orta Doğu (ACE) platformundaki nihai yatırım kararı kabul edildi. İnşaatın 2019 yılında başlaması ve 2022 yılı ortalarında tamamlanması planlanıyor.^{[11][12][13][14]}

Yağ[değiştir | kaynağı değiştir]

• Üretim: - 931.990 varil/gün (148.175 m³/d) (2008)
• Tüketim: - 160.000 varil/gün (25.000 m³/d) (2007)

20. yüzyılın başında Azerbaycan dünya petrol üretiminin yarısını oluşturdu. 1840'lardan beri Bakü'de petrol kuyuları faaliyet göstermektedir. 1859'da Edwin Drake tarafından Pensilvanya'da açılan ünlü bir petrol kuyusunun keşfinden çok önce, Azerbaycan ilk petrol kuyusunu 1846'da Bibi-Heybat'ta (bir Bakü yerleşimi) açmıştı. 21. yüzyılın başlarından itibaren neredeyse tüm üretim Hazar Denizi'ndeki kıyıdan geldi. Azerbaycan, petrol konusunda kendi kendine yetebilecek dört eski Sovyet cumhuriyetinden biriydi (Rusya, Kazakistan ve Türkmenistan ile birlikte). Ancak, Sovyetler Birliği'nin 1991 dağılmasından sonra, yabancı yatırımcılar yeni kalkınma için sermaye sağlayana kadar üretim azaldı ve bu eğilim 1998'de tersine döndü. Üretim 1998 yılında ortalama 194.000 varil/gün (30.800 m³/d) iken, 2004'te ortalama 318.000 varil/gün (50.600 m³/d) yükseldi

Sanayi dergilerine ve hükûmet kaynaklarına göre, 2004 itibarıyla kanıtlanmış petrol rezervleri 7 milyar ile 13 milyar varil (2,1×10^⁹ m³). Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi (SOCAR), kıyı sahalarının (şu anda büyük ölçüde kullanılmamış) ortaklaşa geliştirilmesini planlamış ve petrol boru hatları inşa etmek için çeşitli anlaşmalar yapmıştır. Örneğin, Hazar Boru Hattı Konsorsiyumu ile yapılan bir proje, Hazar Denizi'nden Karadeniz'teki Rus limanı Novorossiysk'e petrol taşıyacaktı. Türkiye ile yapılan bir diğer anlaşmada 1.760 km'lik boru hattı Eylül 2002'de Bakü'den Ceyhan'a, Türkiye'ye ham petrol taşımak için kuruldu. 1995 yılında Azerbaycan'ın 17 açık deniz petrol sahası üretildi. Güneşli, yaklaşık 96 Azeri sahilinden 96 km açıklarında, şu anda yıllık üretimin yarısından fazlasını oluşturmaktadır. 2002 yılı sonunda 15 yabancı ülkeden 33 şirket Azerbaycan'da 21 büyük petrol sahası geliştirme anlaşması imzaladı. 2003 yılı itibarıyla Hazar Denizi'ndeki petrol hakları konusundaki anlaşmazlıklar bu rezervlerin gelişmesini engellemeye devam etmiştir.

1987'den 1993'e kadar üretim, 13.8 milyon ton petrol ve 12.5 milyar metreküp gazdan 10.3 milyon ton petrol ve 6.8 milyar metreküp doğal gaza geriledi. Üretimde yıllık düşüş oranı petrol için% 7.1 ve gaz için% 13.5 idi. Keşif sondajı 1995 yılında 1970 yılına göre 17 kat azaldı veya 170.000 metre azaldı.^[2]

Şah deniz-2[değiştir | kaynağı değiştir]

Şah Deniz-2 amacı enerji güvenliği ve enerji çeşitlendirmesi olan enerji stratejisi projeleridir.^[15]

Şah Deniz doğal gaz sahası sözleşmesi 1996 yılında imzalanmış,^[16] ve Hazar Denizi'ni Karadeniz'in Gürcistan tarafına bağlayan ilk boru hattı 1999 yılında inşa edilmiştir. Hazar Denizi'ni Akdeniz ve uluslararası pazarlara bağlayan Bakü-Tiflis-Ceyhan ana petrol ihracat boru hattı 2006 yılında,^[17] ve Güney Gaz Boru Hattı 2007 yılında inşa edilmiştir.^{[15][18][19][20]}

Şeffaflık[değiştir | kaynağı değiştir]

İngiltere merkezli Global Witness isimli STK'nın 2013 raporunda Azerbaycan petrol endüstrisinde çalışan şirketlerin şeffaflık ve hesap verme sorumluluğu olmadığı ortaya çıktı. Milyonlarca dolarlık gelirin SOCAR ile işbirliği yapan müstesna özel şirketlerin ellerine geçtiği belgelenmiştir.^[21][22]

Raporda, Socar'ın "anlaşma" yaptığı anlaşmazlıkların sistemik olduğu sonucuna varıldı ve şunu ekledi: “Bu bulgular bir bütün olarak uluslararası toplum için büyük bir endişe olmalı. Petrol ve türev ürünleri Azerbaycan ekonomisinin merkezindedir ve 2011 yılında ihracatın% 95'ini oluşturmaktadır. Avrupa için Azerbaycan'ın petrol ve doğal gaz akışını sürdürmesi, şeffaf ve iyi çalışan bir enerji endüstrisi sürdürmesi önemlidir. Oysa bu brifing Azerbaycan'daki petrol ticaretinin büyük kısmının opak olduğunu ve yolsuzluğun hala salgın seviyelerde algılandığını gösteriyor… "^[22]

Doğal gaz[değiştir | kaynağı değiştir]

Doğal gaz üretimi son yıllarda özellikle bazı petrol kuyularının tükendiği Bakü'de daha önemli hale gelmiştir. 2004 yılı sonu itibarıyla kanıtlanmış rezervler toplam 1.37 trilyon metreküptür. 2011 yılında doğal gaz üretimi 17.66 milyar metreküp olarak gerçekleşti. Ukrayna ve İran, Doğu Avrupa yolunda Azerbaycan üzerinden doğalgaz boru hattı işletmekle ilgileniyorlar.

10 Mart 2016'da Azerbaycan Enerji Bakanı Natiq Aliyev, Azerbaycan'ın Güney Gaz Koridoru'nu (SGC) doldurmak için yeterli gaz rezervine sahip olduğunu açıkça belirtti. SGC, amacı Azerbaycan'dan Gürcistan ve Türkiye' üzerinden Avrupa'ya 10 milyar metreküp gaz taşımak olan bir enerji projesidir.^[23]

Elektrik[değiştir | kaynağı değiştir]

• üretim: 24,32 milyar kWh (2017)
• tüketim: 17.09 milyar kWh (2017)

Elektrik enerjisi, Azerbaycan'da evsel ve endüstriyel kullanım açısından yaygın olarak kullanılan enerji kaynağıdır.^[24] Elektrik üretimi ve dağıtımı devlete ait Azerenerji JSC ve Azerishig JSC tarafından karşılanmaktadır.^[25][26][27] Ülkenin elektrik ihtiyacı Azerenerji altında çalışan elektrik santralleri tarafından karşılanmaktadır. Bu istasyonlardan 13'ü 5400 MW kurulu güce sahip termik santraller ve 17'si ise 1162,2 MW kurulu güce sahip hidroelektrik santrallerdir.^[28][29] Ayrıca, ülkedeki diğer şirketler tarafından su, rüzgar, güneş, evsel atıklar kullanılarak bir dizi küçük enerji santralleri kurulmuştur.

Eylül 2019'daki toplam kurulu güç 6.6455 milyon kW'dir. Sekiz termik santral, Eylül 2019'un başlarında kullanılan Şimal-2 elektrik santrali de dahil olmak üzere %80 kapasite sağlıyor.^[28][30] % 12,2'si 2 hidroelektrik santrali (Mingeçevir HES ve Şemkir HES) ve diğer termik, hidro ve küçük hidro santrallerinden geliyor. Ana güç santralleri her ikisi de termal olmak üzere Şirvan (Janub TES - 780 MW) ve Mingeçevir yakınlarındadır (Azerbaycan TES - 2400 MW).

2017 raporu[değiştir | kaynağı değiştir]

Ülkenin elektroenerji sisteminin gücü 7.172,6 MW'a ulaştı. Şu anda, sistemin kapasitesi 5200 MW ve gereken tepe gücü 3750-3900 MW civarındadır. 2017 yılında termik santrallerinde 20.445,4 milyon kWh ve hidroelektrik santrallerinde 1.732,8 milyon kWh elektrik de dahil olmak üzere 22.209,8 milyon kWh elektrik üretimi gerçekleştirilmiş ve 2016 yılının ilgili dönemine göre %2,0 oranında azalmıştır (22.665,7 milyon kWh).^[31][32]

Yıl içinde toplam 4.778,8 milyon metreküp doğal gaz ve 311,5 bin ton mazut kullanılmıştır.

Binagadi ilçesinin Hoca Hasan şalt sahasına 110/35 kV ile 50 MVA trafo, iki 110 kV devre kesici ve 35 kV elektrik ekipmanı kuruldu. 110 kV'lık "Liman" ve "Beyaz Şehir" şalt sahaları arasına 110 kV çift devreli iletim hattı, 35/0,4 kV ile üç trafo merkezi inşa edildi.

2017 yılında ülkede petrol üretimi yaklaşık 38,7 milyon ton olarak gerçekleşti. 28.9 milyon ton çıkarılan petrol Azeri-Çırağ-Güneşli'ye, 2.4 milyon tonu Şah deniz'e (kondensat) ve 7.4 milyon tonu Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Petrol Şirketi'ne aitti.

2017 yılında Başkan İlham Aliyev aşağıdaki trafo merkezlerinin açılışında yer aldı:

• Saatli ilçesinde 110/35/10 kV'lik "Sarıcali" Trafo Merkezi ^[33]
• Samukh bölgesinde 110/35/6 kV'lik "Yenikend" Trafo Merkezi ^[34]
• Gence kasabasında 110/35/10 kV'lik “Yeni Gence” Trafo Merkezi
• Neftçala bölgesinde 110/35/6 kV'lik “Neftchala” Trafo Merkezi
• Salyan bölgesinde 110/35/10 kV'lik "Garagashli" Trafo Merkezi
• Şemkir'de “Azerishig” OJSC Otomatik Yönetim ve Kontrol Merkezi.^[35]

Hidroelektrik santraller[değiştir | kaynağı değiştir]

• Mingeçevir Hidroelektrik Santrali - 402 MW
• Sarsang Hidroelektrik Santrali - 50 MW
• Şemkir Hidro Elektrik Santrali - 405 MW
• Yenikend Hidro Elektrik Santrali - 150 MW

Rafineriler[değiştir | kaynağı değiştir]

Petrol ve doğal gaz kaynakları; benzin, herbisitler, gübreler, gazyağı, sentetik kauçuk ve plastik üreten kapsamlı bir rafineriler sisteminin temelini oluşturur.

Enerji dışı sektörlerle yabancı yatırım rekabeti[değiştir | kaynağı değiştir]

Ocak 2015'te Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, hükûmetini petrol dışındaki sektörlerdeki yatırımlara dolar getirecek programlar yaratmaya yönlendireceğini açıkladı. Özellikle Cumhurbaşkanı Aliyev sanayi ve tarım endüstrilerini örnek olarak gösterdi.^[36]

Aliyev, Azerbaycan ekonomisine “Bu yüzden sosyo-politik istikrar ve bilgi büyümesi olan istikrarlı ülkelere yatırım çekmek çok daha kolaydır.” dedi. Bankacılık endüstrisinin, ülkenin enerji dışı endüstrilerinin gelişmesinde daha önemli hale geleceğini söyledi.^[37]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Azerbaycan ekonomisi

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]