1992 Los Angeles olayları, 29 Nisan 1992 tarihinde ABD’nin Los Angeles şehrinde siyahi Amerikan vatandaşı Rodney King’i darp etmekten suçlanan dört Los Angeles polisinin mahkemede suçsuz bulunarak salıverilmesi üzerine başlayan toplumsal olaylar.

Los Angeles bölgesinde binlerce insan altı gün boyunca ayaklanarak kararı protesto etmiş ve toplumsal düzen altüst olmuştur. Benzer olaylar ABD genelinde ve Kanada’da küçük çaplı olarak yaşanmıştır. Olaylar sırasında yağmalama, saldırı, kundaklama ve cinayet olaylarına rastlanırken 53 kişi hayatını kaybetmiş,^[1] binlerce kişi yaralanmıştır. Ortaya çıkan 1,4 milyar dolarlık maddi zararla hâlen ABD tarihindeki en çok maddi zarar yaşanan toplumsal olay olarak değerlendirilmektedir.^[2]

Arka planı[değiştir | kaynağı değiştir]

Polisiye olay[değiştir | kaynağı değiştir]

3 Mart 1991 günü Rodney King ve beraberindeki iki kişi Los Angeles’ın Lake View Terrace semtinde araçla ilerlemekteyken Kaliforniya otoyol polisi tarafından durdurulmak istenir. Araba polisin uyarısına uymayıp, kırmızı ışıkta da durmayınca yüksek süratli bir kovalamaca yaşanır. Meskûn mahalde saatte 115 mili çıkan hızla yaşanan tehlikeli kovalamaca sona erince karı koca devriye polis memurları Tim ve Melane Singer arabadakileri gözaltına alır. Araçtaki Rodney King haricindeki iki kişi devriye aracına konurken olay yerine Los Angeles polisinden beş memur gelir. İsimleri Stacey Koon,^[3] Laurence Powell,^[4] Timothy Wind, Theodore Briseno ve Rolando Solano olan bu polis memurları arabada son kalan şoför Rodney King’i kontrol altına almaya çalışırlar. Bu sırada King polis memurları tarafından darp edilir, copla dövülür ve kafası ayakla ezilir. Gözaltına alınma sırasında King almış olduğu uyuşturucunun etkisi altındadır. King darp sırasında sayısız kere ayağa kalkmaya çalışır, polisin yerde kalmasına ve direnmeyi sona erdirmesine yönelik uyarılarına cevap vermez. Olay yakındaki bir apartman dairesinde oturan George Holliday isimli bir mahalle sakini tarafından kamerayla yaklaşık 10 dakika sürecek şekilde kayıt altına alınır.

Sebepleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Daha önceden saldırı ve silahlı soygun suçlarından hüküm giymiş olan King olaydan sonra yaptığı açıklamada hapisten şartlı salıverildiğinden dolayı yeniden hapse düşmemek için polisten kaçtığını söyleyecektir. Polis memurları ise King’in olay sırasında uyuşturucunun etkisinde olduğunu iddia etmişlerdir.^[5]

Basına yansıması[değiştir | kaynağı değiştir]

King’in polis tarafından şiddete maruz kalması ülke çapında basında geniş yankı bulur. Ayrıca hem Los Angeles hem de ülke çapında insan hakları dernekleri ve aktivistleri olaya dâhil olur. Olaydan sonra yazılı basında çıkan haber sayısı ilgi çekicidir: Los Angeles Times’da 43, The New York Times’da 17, Chicago Tribune’de 11 makale çıkar. Ayrıca ABC News haber kanalında bir tanesi 60 dakikalık özel haber programı olmak üzere sekiz ayrı program yapılır.

Mahkeme[değiştir | kaynağı değiştir]

Los Angeles Bölge Savcılığı, dört polis memuru hakkında darp ve orantısız güç kullanma suçundan dava açar. Davaya yoğun basın ilgisinden dolayı mahkeme, Los Angeles eyaletinin yoğunluklu beyaz ve siyasi olarak muhafazakâr bir kenti olan Ventura eyaletindeki Simi Valley kentine alınır. Ancak mahkeme jürisi buradan değil, yakınlardaki San Fernando bölgesinden oluşturulur. Buradaki nüfus yoğun olarak İspanyol asıllıdır. Jüri; on beyaz, bir İspanyol asıllı ve bir Asyalıdan oluşur.^[6] Savcı Terry White ise siyahidir.

Karar[değiştir | kaynağı değiştir]

29 Nisan 1992 tarihinde jüri yedi gün süren karar aşamasından sonra darp suçundan dört polis memurunu suçsuz bulur, orantısız güç kullanımı suçundan dört polis memurundan üçünü suçsuz bulur, dördüncü polis memuru hakkında ortak bir karara ulaşamaz. Jüri üyeleri, delil olarak mahkemede gösterilen görüntülerin aksine polis memurlarının King’in zapt edilemediği ve kendilerine saldırdığı yolundaki ifadeleri yönünde polis memurlarının suçsuzluğuna karar verir.

Olaylar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kararın açıklanmasının ardından akşam saatlerinde başlayan eylemler iki gün boyunca yoğunlaşır. Sokağa çıkma yasağının ilan edilmesinin ardından devreye sokulan Ulusal Muhafızlar, ABD Silahlı Kuvvetleri ve deniz piyadelerinin müdahalesi sonucunda olaylar kontrol altına alınır.^[7]

Olaylar sırasında 53 kişi hayatını kaybeder ve yaklaşık 2 bin kişi yaralanır.^[8] Maddi hasarın ise 1 milyar dolar seviyesinde olduğu hesaplanmıştır. 3.600 kundaklama olayı sonucu 1.100 bina hasar görmüş, itfaiyeye yaklaşık her dakikada bir yangın ihbarı yapılmıştır. Olaylar sırasında yoğun yağma olayları yaşanmış, spor ve müzik etkinlikleri ertelenmiş veya iptal edilmiştir. Yoğunluklu olarak Kore ve Asyalılara ait çok sayıda dükkân saldırıya uğramış, Koreliler yoğun olarak oturdukları mahallelerde silahlı milis oluşturmuş ve eylemcilere saldırmıştır.

Olayların yoğunlaştığı Los Angeles’in South Central bölgesinde Afrikalı Amerikalılar ve Meksika(Latin) asıllılar yoğun olarak yaşamaktadır. Olaylar sırasında gözaltına alınanların yarısı ve öldürülenlerin üçte biri Meksika(Latin) asıllıdır.^[9]

Sebepleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Olayların bir anda patlak vermesi Rodney King mahkemesinin sonucu üzerine olduysa da çok sayıda etken olayların oluşmasında etken olmuştur. Bu olaydan önce aynı bölgede yaşanan bir başka olay gerilimlerin tahlili için önemli bir örnektir. 16 Mart 1991 günü Kore asıllı ABD vatandaşı^[10] Bayan Soon Ja Du, dükkânında hırsızlık yaptığını sandığı on beş yaşındaki Latasha Harlins adlı Afrika asıllı Amerikalı genç kızı arkasından vurarak öldürür.^[11] Olay bölgedeki Koreli-Amerikalı ve Afrikalı-Amerikalı topluluklar arasındaki gerginliğin bir göstergesi olarak tanımlanmaktadır. Bununla ilgili Newsweek ve Time gibi yayınlarda çıkan değerlendirmelere göre siyahlar; Kore asıllıları, ABD toplumunun sırtından kazanmalarına rağmen siyahları işe almayarak topluma olan görevlerini yerine getirmemekle suçlamaktadır. Ayrıca iki topluluk arasında derin kültürel uçurumlar bulunmaktadır.

Olayların ardındaki sebeplerden birisi olarak da bölgedeki yüksek işsizlik oranı ve yoksulluk gösterilmektedir.^[12] Los Angeles Times ve The New York Times gazetelerinde yayınlanan makalelerde olayların bu şiddetle patlak vermesinin ardında kötüleşen yaşam koşullarına vurgu yapılmıştır. İşsizliğin kent nüfusu üzerindeki yıkıcı etkisinin Rodney King olayı sırasında dışarı vurulduğu düşünülmektedir. Ayrıca sınırlı iş imkânlarının Kore asıllı ve Afrika asıllı Amerikan vatandaşları arasında gerilim sebebi olduğu da işlenmiştir.

Olayların arka planına vurgu yapan ayrıntılı bir araştırma Kaliforniya Eyalet Yönetimi bünyesinde oluşturulan Özel Komite tarafından yayımlanmıştır. Uzun bir araştırmadan sonra yayınlanan raporda şehirdeki yoksulluk, ayrımcılık, eğitim seviyesindeki düşüklük ve iş imkânlarının kısıtlı olmasının yanı sıra yoğun olarak yaşanan polis baskısı ve belediye hizmetlerinin yetersizliğine vurgu yapılarak olayları tetikleyen etkenler sıralanmıştır.

İnsan hakları savunucusu siyahi lider Jesse Jackson kamuoyuna yaptığı değerlendirmelerde King davasının ardından Afrika asıllı Amerikalılarda oluşan öfkeyi anlayışla karşılamış ve sorunların temeline işaret etmiştir. Şiddet eylemlerini eleştiren açıklamalarına rağmen Jackson, yaşanan olayların asıl sebebi olarak ırkçılık, polis tarafından uygulanan şiddet ve ekonomik çaresizliği göstermiştir.^[13]

Dönemin Demokrat Parti Başkan Adayı Bill Clinton, yaptığı açıklamalarda olayların sebebi olarak şehirli nüfus için ekonomik imkânların ve sosyal kurumların çökmesini göstermiştir. ABD’deki öne çıkan iki büyük partinin de şehrin sorunlarına gereken önemi göstermediğini belirten Clinton, sosyal devlet harcamalarının kesintiye uğratılmasını da eleştirecektir. King davasında ortaya çıkan memnuniyetsizliğin ise yapılan Vandalizm için gerekçe olamayacağını belirten Clinton, saldırganların ABD toplumunun değerlerini ve kültürlerini reddettiğini, kendilerini yalıttıklarını, aile, komşu ve kilise denetiminden bağımsız nesillerin yetiştirildiğini iddia edecektir.^[14]

Dönemin ABD Başkanı George H. W. Bush ise olayları sadece adli vaka olarak değerlendirir. King davasında verilen kararın adil olmadığını teslim eden Bush, sistemin değiştirilmesi için şiddetin çözüm olmadığını, insan hayatının ayaklar altına alınmasının üzücü olduğunu belirtir.^[15]

Basının tutumu[değiştir | kaynağı değiştir]

Olayların South Central bölgesinde patlak vermesinin hemen ardından yerel televizyon ekipleri olayları aktarmaya başlamış ve neredeyse tüm olaylar canlı olarak kaydedilmiştir.^[16] Çok sayıda helikopter basın yayın kuruluşları tarafından kullanılmıştır. Bu açıdan bakıldığında yapılan canlı yayınlar olayların arşivlenmesi ve incelenmesi için büyük bir olanak sunmaktadır. Basının konuyu yoğun olarak ele almasının benzer protesto eylemlerinin ülkenin farklı yerlerindeki eylemleri tetiklediği düşünülmektedir.

Sonrası[değiştir | kaynağı değiştir]

Olayların bastırılmasının ardından polis memurlarının yeniden yargılanması yönünde büyük bir kamuoyu baskısı oluşur. Baskıya boyun eğen savcılık polis memurlarını yeniden yargılar. Yeniden yargılama sürecindeki karar öncesinde şehirde olağanüstü güvenlik önlemleri alınır. 17 Nisan 1993 tarihinde açıklanan karar sonucunda iki polis memuru (Laurence Powell ve Stacey Koon) suçlu bulunurken, diğer iki polis memuru (Theodore Briseno ve Timothy Wind) suçsuz bulunur. Basın, önceki olaylardaki katkısından dolayı eleştirilere maruz kaldığından ötürü kararı daha soğukkanlı olarak aktaracaktır.

Polis memurları[değiştir | kaynağı değiştir]

Olaya karışan dört polis memuru olayı izleyen kısa dönemde ya görevden ayrılmış ya da atılmıştır. Theodore Briseno, mahkemede suçsuz bulunduktan sonra görevinden istifa etmiştir. Diğer suçsuz bulunan memur Timothy Wind, üst polis yönetiminin değişmesi sonucu görevinden atılmıştır. Davada suçlanan polislerin lehine savunma yapan Polis Memuru Susan Clemmer, Temmuz 2009’da Los Angeles Polis Merkezinde intihar etmiştir. Clemmer, verdiği ifadede King’in hastaneye götürülürken güldüğünü ve üniformasına kan tükürdüğünü belirtmiştir.^[17]

Rodney King[değiştir | kaynağı değiştir]

Rodney King, dava sonucunda olaylar yüzünden uğradığı kayıplar nedeniyle 3,8 milyon dolar tazminata hak kazanmıştır. Aldığı tazminatla bir plak şirketi kursa da başarılı olamaz. King; olaydan sonra ev içi şiddet, araba kazasına sebebiyet vermek gibi suçlardan on bir kez gözaltına alınmıştır. King ve ailesi Los Angeles’tan Kaliforniya Rialto’ya göç ederek yeni bir hayata başlamaya çalışsa da bir süre sonra mahallesine dönerek bir inşaat şirketi kurarak inşaat işlerine girmiştir. King olaylar hakkında konuşmamakta ve ilgi odağı olmak istememektedir.^[18]

Kore asıllılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Los Angeles’taki Kore asıllı ABD vatandaşları olaya "Sa-I-Gu" demektedir (4-29 anlamındadır ve olayların başladığı günü ifade etmektedir.). Olaylar sonrasında Kore asıllı topluluk liderleri diğer topluluklarla temas imkânları yaratma girişiminde bulunarak diğer etnik gruplarla zedelenen ilişkileri tamir etmeye çalışmışlardır.

Geleneği[değiştir | kaynağı değiştir]

Olaylar sonrasında çok sayıda alanda yaşananların etkisini görmek mümkündür. Ayrıca olayların 20. yılında ölenler için anma düzenlenmiştir.^[19]

Müzik[değiştir | kaynağı değiştir]

• Aerosmith'in 1993 yılında piyasaya çıkan Get a Grip albümündeki Livin' on the Edge şarkısı olaylardan etkilenerek yazılmıştır.
• Tom Petty and the Heartbreakers olaylardan sonra hemen Peace in L.A. adlı tekliyi yayınlamıştır
• Dr. Dre'nin The Day tha Niggaz Took Over şarkısı olaylardan esinlenmiştir
• 2pac'ın Hellrazor adlı şarkısı öldürülen Afrikalı Amerikalı Latasha Harlins'e ithaf edilmiştir
• Rage Against the Machine'in ikinci stüdyo albümü Evil Empire içinde yer alan Down Rodeo şarkısı olaylarla ilgilidir. Ayrıca grubun üçüncü albümünün adı da The Battle of Los Angelesdir (Los Angeles Muharebesi)
• The Offspring'in Ignition albümündeki L.A.P.D. Rodney King olayıyla ilgilidir
• The Black Eyed Peas grubunun Say Goodbye adlı şarkısı olaylardan esinlenmiştir
• Michael Jackson - They Don't Care About Us

Film[değiştir | kaynağı değiştir]

• Spike Lee'nin 1992 yılında çektiği Malcolm X filmi Rodney King'in dövülme sahnesi ve yanan bir Amerikan bayrağıyla başlar.
• 1998 yapımı olan American History X filminde karakterler Rodney King'in tutuklanması irdeler.
• Bowling for Columbine adlı belgeselinde yönetmen Michael Moore bölgeyi Kaliforniya Üniversitesinden bir profesörle gezerek şehir merkezinin kenar mahallelerden daha çok tehlikeli olduğunu gösterir.
• Sa-I-Gu isimli 1993 yapımı belgesel olaylardan etkilenen bir Kore asıllı kadının hikâyesini anlatır
• 1997 yılında çekilen Riot isimli film olayları bir Çinli, bir İspanyol asıllı, bir beyaz ve bir siyahinin gözünden anlatır.
• 2017 yılı yapımı olan L.A. 92 isimli filmde Rodney King ve Latasha Harlins davalarının sonuçlarıyla beraber Los Angeles'ta yaşanan halk ayaklanması tamamen arşiv görüntüleri ile anlatılmıştır.

Video oyunları[değiştir | kaynağı değiştir]

• Grand Theft Auto: San Andreas adlı oyundaki bazı görevler 1992 yılında yolsuzluk yapan iki polis memurunun sebep verdiği olaylarla ilgilidir. Polis memurlarının mahkeme süreci sonucu salıverilmesi üzerine Los Santos şehrinde (Los Angeles'a benzer bir isim) olaylar çıkar. Oyun sırasında oyuncu hileleri kullanarak istediği herhangi bir zamanda şehirde benzer olayların çıkmasını sağlayabilir.

Konuyla ilgili yazılan eserler[değiştir | kaynağı değiştir]

• Assembly Special Committee To Rebuild is Not Enough: Final Report and Recommendations of the Assembly Special Committee on the Los Angeles Crisis, Sacramento: Assembly Publications Office, 1992.
• Baldassare, Mark (ed.), The Los Angeles Riots: Lessons for the Urban Future, Boulder and Oxford: Westview Press, 1994.
• Cannon, Lou, Official Negligence: How Rodney King and the Riots Changed Los Angeles and the LAPD, Basic Books, 1999.
• Gibbs, Jewelle Taylor, Race and justice: Rodney King and O.J. Simpson in a house divided, San Francisco: Jossey-Bass, c1996.
• Gooding-Williams, Robert (ed.), Reading Rodney King, Reading Urban Uprising, New York and London: Routledge, 1993.
• Hazen, Don (ed.), Inside the L.A. Riots: What really happened — and why it will happen again, Institute for Alternative Journalism, 1992.
• Jacobs, Ronald F., Race, Media, and the Crisis of Civil Society: From the Watts Riots to Rodney King, Cambridge University Press, 2000.
• Los Angeles Times, Understanding the Riots: Los Angeles Before and After the Rodney King Case, Los Angeles: Los Angeles Times, 1992.
• Song Hyoung, Min, Strange future: pessimism and the 1992 Los Angeles riots, Durham: Duke University Press, 2005.
• Wall, Brenda, The Rodney King rebellion: a psychopolitical analysis of racial despair and hope, Chicago: African American Images, c1992.
• Webster Commission, The City in Crisis' A Report by the Special Advisor to the Board of Police Commissioners on the Civil Disorder in Los Angeles, Los Angeles: Institute for Government and Public Affairs, UCLA, 1992.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Polis şiddeti
• Irkçılık
• Amerika Birleşik Devletleri'nde millî marş protestoları
• George Floyd'un ölümü

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Olaylar sırasında çekilen fotoğraflar 18 Ağustos 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce), 31 Mayıs 2010 tarihinde erişilmiştir
• Güney Kaliforniya Üniversitesi tarafından konuyla ilgili derinlemesine yapılan araştırma (İngilizce), 31 Mayıs 2010 tarihinde erişilmiştir