İsviçre'nin kantonları

İsviçre'nin kantonları (Almanca: kanton; Fransızca: canton; İtalyanca: cantone; Romanşça: chantun), İsviçre'nin en üst düzey idari bölümleridir. Kantonlar, İsviçre Konfederasyonu'nun üye devletleridir.

İsviçre Konfederasyonu'nun ilk üç müttefik müttefiki biçimindeki çekirdeğine üç orman kantonu (Waldstätte) deniyordu. Eski İsviçre Konfederasyonu'nun gelişimindeki iki önemli dönem, Acht Orte ("Sekiz Kanton"; 1353-1481 arası) ve Dreizehn Orte ("On Üç Kanton", 1513-1798 arası) terimleriyle özetlenmiştir.^[1]

Eski İsviçre Konfederasyonu'nun her kantonu (eski adıyla Ort (1450'den önce "bölge/yerellik") veya Stand (yaklaşık 1550'den itibaren "mülk")), Vestfalya Antlaşması'ndan (1648) Helvetik Cumhuriyeti döneminde (1798-1803) kısa bir merkezi hükûmet dönemiyle birlikte 1848'de İsviçre federal devletinin kuruluşuna kadar kendi sınır kontrolleri, ordusu, para birimi ve yönetimiyle tamamen egemen bir devletti. Kanton terimi 19. yüzyıldan beri yaygın olarak kullanılmaktadır.^[2]

Eski tabi bölgelerin tam kanton olarak tanınmasıyla, Aracılık Yasası (1803) ile kanton sayısı 19'a çıktı. 1815 Federal Antlaşması ile birlikte Eski İsviçre Konfederasyonu'nun eski ortaklarının katılımıyla bu sayı 22'ye çıktı. Jura kantonu, 1979 yılında Bern'den ayrılarak 23. kanton oldu.^[3] Eski yarı kantonları kanton olarak belirleyen 1999 federal anayasasında resmi kanton sayısı 26'ya çıkarıldı.

Her kantonun kendi anayasası ile yasama, yürütme, yargı organları ve polis teşkilatına sahip olup kantonlar idari açıdan oldukça bağımsızdır.^[4] Kanton yasama organları tek meclisli parlamentolardır ve büyüklükleri 58 ila 200 sandalye arasında değişmektedir. Birkaç yasama organı aynı zamanda Landsgemeinde olarak bilinen genel halk meclislerini de içermekle birlikte günümüzde yalnızca Appenzell Innerrhoden ve Glarus kantonlarında mevcuttur. Kanton yöneticileri kantona bağlı olarak beş veya yedi üyeden oluşur.

Kantonlar, federal anayasa veya kanunla konfederasyona devredilmeyen tüm yetki ve yetkileri elinde tutmaktadırlar. Kantonlar sadece diğer kantonlarla değil yabancı devletlerle de anlaşmalar yapabilme yetkisine sahiptirler. Başka devletlerle komşu olmayan kantonlar ise iç kanton olarak adlandırılır.

Kantonlar, ek olarak ilçelere veya doğrudan belediyelere ayrılmaktadır.

Liste[değiştir | kaynağı değiştir]

Valais

Ticino

Graubünden

Cenevre

Vaud

Neuchâtel

Jura

Bern

Thurgau

Zürih

Aargau

Luzern

Solothurn

Basel-Land

Schaffhausen

Uri

Schwyz

Glarus

Sankt Gallen

AI

AR

Obwalden

Nidwalden

Zug

Fribourg

Basel

Fransa

İtalya

Liecht.

Avusturya

Almanya

Adı	Kod	Kuruluş	Başkent	Yüzölçümü¹	Nüfus²	Yoğunluk³	Resmî dil
Zürih	ZH	1351	Zürih	1.728,94	1.579.967	914	Almanca
Bern	BE	1353	Bern	5.958,50	1.051.437	176	Almanca, Fransızca
Luzern	LU	1332	Luzern	1.493,52	424.851	284	Almanca
Uri	UR	1291^[a]	Altdorf	1.076,53	37.317	35	Almanca
Schwyz	SZ	1291^[a]	Schwyz	907,88	164.920	182	Almanca
Obwalden	OW	1291^[a]^[b]	Sarnen	490,58	38.700	79	Almanca
Nidwalden	NW	1291^[a]^[b]	Stans	275,85	44.420	161	Almanca
Glarus	GL	1352	Glarus	685,31	41.471	61	Almanca
Zug	ZG	1352	Zug	238,73	131.164	549	Almanca
Fribourg	FR	1481	Fribourg	1.672,43	334.465	200	Fransızca, Almanca
Solothurn	SO	1481	Solothurn	790,46	282.408	357	Almanca
Basel-Stadt	BS	1501^[c]	Basel	36,95	196.786	5.326	Almanca
Basel-Landschaft	BL	1501^[c]	Liestal	517,67	294.417	569	Almanca
Schaffhausen	SH	1501	Schaffhausen	298,42	85,895	286	Almanca
Appenzell Ausserrhoden	AR	1513^[d]	Herisau	242,84	55.759	230	Almanca
Appenzell Innerrhoden	AI	1513^[d]	Appenzell	172,48	16.416	95	Almanca
Sankt Gallen	SG	1803	Sankt Gallen	2.028,20	525.967	259	Almanca
Graubünden	GR	1803	Chur	7.105,30	202.538	29	Almanca, Romanşça, İtalyanca
Aargau	AG	1803	Aarau	1.403,80	711.232	507	Almanca
Thurgau	TG	1803	Frauenfeld	994,33	289.650	291	Almanca
Ticino	TI	1803	Bellinzona	2.812,15	354.023	126	İtalyanca
Vaud	VD	1803	Lozan	3.212,02	830.431	259	Fransızca
Valais	VS	1815	Sion	5.224,64	357.282	68	Fransızca, Almanca
Neuchâtel	NE	1815	Neuchâtel	802,16	176.571	220	Fransızca
Cenevre	GE	1815	Cenevre	282,49	514.114	1.820	Fransızca
Jura	JU	1979	Delemont	838,51	73.865	88	Fransızca

Notlar: ¹ km²; ² 31 Aralık 2022 tarihi itibarıyla; ³ /km²

^a Kurucu orman kantonu, kuruluş tarihi geleneksel olarak 1307, 1304 veya 1291 olarak verilir.

^b Unterwalden'in bir parçası olarak

^c 1833'e kadar Basel olarak

^d 1597'ye kadar Appenzell olarak

Eski kantonlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Appenzell (1513-1597)
Basel (1501-1798 ve 1803-1833)
Baden (1798-1803, Helvetia Cumhuriyeti kantonu)
Bellinzona (1798-1803, Helvetia Cumhuriyeti kantonu)
Fricktal (1798-1803, Helvetia Cumhuriyeti kantonu)
Léman (1798-1803, Helvetia Cumhuriyeti kantonu)
Linth (1798-1803, Helvetia Cumhuriyeti kantonu)
Lugano (1798-1803, Helvetia Cumhuriyeti kantonu)
Oberland (1798-1803, Helvetia Cumhuriyeti kantonu)
Rätien (1798-1803, Helvetia Cumhuriyeti kantonu)
Säntis (1798-1803, Helvetia Cumhuriyeti kantonu)
Waldstätte (1798-1803, Helvetia Cumhuriyeti kantonu)
Ausserschwyz (1831-1833, yarı kanton)
Innerschwyz (1831-1833, yarı kanton)

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ rendered "the 'confederacy of eight'" and "the 'Thirteen-Canton Confederation'", respectively, in: "Chronology" (official site). Bern: The Swiss Federal Administration. 22 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2024.
^ Andreas Kley: İsviçre Tarihi Sözlüğü'nde Almanca, Fransızca ve İtalyanca Kantone makalesi, 13 Nisan 2016.
^ François Schifferdecker, François Kohler: İsviçre Tarihi Sözlüğü'nde Almanca, Fransızca ve İtalyanca Jura (canton) makalesi, 20 Temmuz 2015.
^ İsviçre Tarihi Sözlüğü'nde Almanca, Fransızca ve İtalyanca Cantons, In the Federal State since 1848 makalesi.

[chrono-1] rendered "the 'confederacy of eight'" and "the 'Thirteen-Canton Confederation'", respectively, in: "Chronology" (official site). Bern: The Swiss Federal Administration. 22 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2024.

[HLS-2] Andreas Kley: İsviçre Tarihi Sözlüğü'nde Almanca, Fransızca ve İtalyanca Kantone makalesi, 13 Nisan 2016.

[3] François Schifferdecker, François Kohler: İsviçre Tarihi Sözlüğü'nde Almanca, Fransızca ve İtalyanca Jura (canton) makalesi, 20 Temmuz 2015.

[HDS_Modern-4] İsviçre Tarihi Sözlüğü'nde Almanca, Fransızca ve İtalyanca Cantons, In the Federal State since 1848 makalesi.

[1]

[2]

[3]

[4]

[a]

[b]

[c]

[d]

İsviçre'nin kantonları nedir?, İsviçre'nin kantonları anlamı nedir?, İsviçre'nin kantonları ne demektir?