İmtiyaz Madalyası veya İmtiyaz Nişanı (Osmanlıca: ‏امتياز نشانی), Sultan II. Abdülhamid dönemi olan 23 Eylül 1882 tarihinden itibaren, Osmanlı İmparatorluğu adına verilmeye başlanan sivil ve askerî madalyadır. Altın ve gümüş olmak üzere iki ayrı madenden imal edilen imtiyaz madalyasının bir yüzünde saltanat arması, diğer yüzünde, “Devlet-i Aliyye-i Osmâniyye uğrunda fevkalâde sadakat ve şecaat ibraz edenlere mahsus madalyadır” ibaresi ve altında iç kısmına verilen kişinin adının yazıldığı bir hilâl bulunmaktadır. Üzerindeki ibareden dolayı madalyaya “sadakat ve şecaat madalyası” da denilmiş, bu yüzden zaman zaman ikincisinin imtiyaz madalyasından ayrı olduğu zannedilmiştir.

İmtiyaz Madalyası ‏امتياز نشانی
Altın ve Gümüş İmtiyaz Madalyaları
Osmanlı Padişahı tarafından verilir
Ülke	Osmanlı İmparatorluğu
Tür	Sivil ve askeri madalya
Gerekçe	Askeri veya diğer birçok alanda devlete hizmet eden kişilere verilirdi
Savaş	Dünya Savaşı için Çapraz kılıç (1333/1917)
Durum	Verilmemektedir
İstatistikler
Kuruluş	23 Eylül 1882
İlk Verilişi	11 Eylül 1883
Öncelik
Üst	Altın–Yok (En yüksek askerî madalya) Gümüş–Liyakat Madalyası (Altın)
Ast	Altın–Liyakat Madalyası (Altın) Gümüş–Liyakat Madalyası (Gümüş) Harp Madalyası

Tarihçesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Devlete ve ülkeye bağlılık gösterenlere, millet ve memleket yararına bir keşifte bulunanlara ve devletin verdiği görevleri başarıyla yerine getirenlere verilmek üzere 21 Zilkade 1300 (23 Eylül 1882) tarihinde, Sultan II. Abdülhamid tarafından ihdas edilmiş, madalyanın bizzat padişah tarafından verileceği nizamnâmesinde belirtilmiştir. Genel olarak devlete karşı hizmeti görülenlere önce gümüş, ikinci defa verilmesi icap ettiğinde ise altın imtiyaz madalyası takılırdı. Ancak hizmete göre ilk defa altın olanı da takdim edilir, bu durumda gümüşü de birlikte verilirdi. İmtiyaz madalyasının veriliş sebebi verilen kişinin adıyla birlikte madalya beratına kaydedilirdi.^[1] Mülkiye memurları madalyalarını ancak resmî günlerde, askeriyeye mensup olanlar ise devamlı takarlardı. Madalyanın kurdelesi imtiyaz nişanı kurdelesiyle aynı renkte olup yarısı yeşil, yarısı kırmızı idi. Altın madalya savaşlarda en yüksek cesaret gösteren Osmanlı askerlerine verilirdi. I. Dünya Savaşı sırasında verilen madalyalarda çapraz kılıç ve üzerinde verildiği Rumî yılın bulunduğu toka bulunmaktadır. Mecidiye Nişanı'nda bulunan Sadakat, Hamiyyet (din-aile-vatan-mukaddes olan şeyleri koruma duygusu), Gayret ve Şecâ'at (cesaret) kelimeleri bu madalyada da bulunurdu. Madalya, yabancı askerlere verilmezdi. Ancak bunun tek istisnası I. Dünya Savaşı sırasında Alman askerlere verilmesidir. Madalya bizzat sultan veya onun adına yüksek bir devlet adamı tarafından verilirdi. Sahibinin ölümüyle beraber madalya varislerine geçmezdi.^[2] İmtiyaz madalyası, nizamnâmesinde bu madalyanın askeriye mensuplarına tek tek veya toplu olarak verilebileceği ifade edildiğinden; savaş madalyası özelliği de taşıyordu. 16 Kasım 1914’te, savaş sırasındaki başarılarından dolayı askeriye veya mülkiye mensuplarına verilecek imtiyaz ve liyakat madalyaları kurdelelerine madalya ile aynı madenden yapılmış iki kılıçla bir levha asılması kararlaştırıldı. Bu levhada savaşın ismi de belirtilir ve madalyaya sahip olan kişinin hizmetinin her tekrarlanışında yenisi verilerek aynı madalya kurdelesi üzerine sıralanırdı. Böylece savaşta verilen imtiyaz ve liyakat madalyaları normal zamanda verilenlerden ayırt edilmiş olurdu. 1 Mart 1915 tarihi sonrasında; savaş esnasında askerî erkâna verilecek imtiyaz ve liyakat madalyaları harçtan muaf tutuldu. Ayrıca rütbe ve unvan farkı gözetmeksizin, Osmanlı Devleti ve müttefiklerinin ordu ve donanmalarında görevli veya gönüllü olarak bulunan ve savaş sırasında yararlılık gösterenlere verilmek üzere tek rütbeli ve tunçtan yapılmış savaş madalyası ihdas edildi.^[3] Bu madalyanın tahsis edilmesi ile birlikte, imtiyaz ve liyakat madalyalarının savaşa mahsus olarak ancak savaş madalyasına sahip olanlara verilmesi kararlaştırıldı. Daha önce savaşa mahsus olarak verilen imtiyaz ve liyakat madalyaları için uygulanan usul, 3 Mart 1917 sonrasında oluşan yasa ile esasen savaşa mahsus olmayan, fakat savaş sırasında da verilebilen bütün madalya ve nişanlar için geçerli kılındı. Böylece savaş madalyaları dışında savaş sırasında verilen bütün madalyaların şeritlerine çift kılıçla bir levha ve nişanların üzerine de çift kılıç ilâve edilmeye başlandı.

Nizamnâmede imtiyaz madalyasının mirasçılara intikali konusunda bir açıklık bulunmamaktadır. Bununla birlikte madalyalar genel olarak sahibinin ölümünden sonra büyük evlâdına intikal ederdi. Fakat şahsa mahsus olmaları sebebiyle taşıma hakkı ancak padişahın izniyle verilebilirdi. İmtiyaz madalyasının ihdasından bir süre sonra da bu husus, 24 Eylül 1887 tarihinde bir nizama bağlandı. Buna göre; sahibinin ölümü halinde madalya, taşıma hakkı olmaksızın sadece bir iftihar vesilesi olarak veresesine intikal ederdi. Ölen kişinin güzel ahlâkı ile tanınmış ve devlet tarafından iyi hizmetleri görülmüş erkek evlâdı bulunması durumunda bir beratla kendisine taşıma hakkı da verilebilirdi. Bir ara imtiyaz madalyasının evlâda intikal ettirilmemesi ve kullandırılmaması konusunda 22 Ekim 1900 tarihinde bir irade çıkmışsa da; mevcut usul, bir süre daha yürürlükte kaldı. Nihayet 1920 yılında taşıma hakkı verilmeksizin iftihar vesilesi olmak üzere veresesine intikali kabul edildi.

İmtiyaz madalyası, bir savaşta veya diğer bazı olaylar sırasında önemli hizmetleri görülenlere verilen madalyalardan farklıdır. Genel nitelikteki diğer madalyalar (iftihar ve liyakat) içinde en değerli olanı imtiyaz madalyasıdır. Farklı madenlerden imal edilmiş türleri bulunan umumi madalyaların itibar sırasının tayininde maden türleri de önem taşırdı. Liyakat ve imtiyaz madalyalarının itibar sırası altın imtiyaz, altın liyakat, gümüş imtiyaz ve gümüş liyakat şeklindeydi. Ayrıca aynı madenden yapıldığı halde savaş vesilesiyle verilenleri normal zamanda verilenlerinden daha değerli sayılırdı. Sol göğüs üzerine ve omuza yakın biçimde takılan genel madalyalar itibar sırasına göre önden kola doğru sıralanır ve itibarı az olan madalya kola daha yakın olurdu. Değişik tarihlerde farklı ebatlarda basılmış türlerine de rastlanan bu madalya Osmanlı Devleti’nin sona erişine kadar kullanılmıştır.^[4]

Edebiyat[değiştir | kaynağı değiştir]

• Edhem Eldem, İftihar ve İmtiyaz : Osmanlı Nişan ve Madalyaları Tarihi İstanbul 2004, ISBN 975-93692-8-1.
• Metin Erüreten, Osmanlı madalyaları ve nişanları. Belgelerle tarihi, İstanbul 2001, ISBN 975-97637-0-2.
• Die Orden, Wappen und Flaggen aller Regenten und Staaten. 5 Teile. Ruhl, Leipzig 1883–1887.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Madalya ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.