Bu madde, Vikipedi biçem el kitabına uygun değildir. Maddeyi, Vikipedi standartlarına uygun biçimde düzenleyerek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz. Gerekli düzenleme yapılmadan bu şablon kaldırılmamalıdır. (Ocak 2024)

Üç Aşama Yasası, Auguste Comte'un “The Course in Positive Philosophy” adlı çalışmasında geliştirdiği bir fikirdir. Bir bütün olarak toplumun ve her belirli bilimin zihinsel olarak tasarlanmış üç aşamadan geçtiğini belirtir: (1) teolojik aşama, (2) metafizik aşama ve (3) pozitif aşama.

Üç Aşama'nın sosyolojide ilerleyişi[değiştir | kaynağı değiştir]

(1) Teolojik aşama, kişileştirilmiş tanrılara başvurmayı ifade eder. Önceki aşamalar boyunca insanlar, doğadaki tüm fenomenlerin ilahi veya doğaüstü yaratılış olduğuna inanıyorlardı. Yetişkinler ve çocuklar, çeşitli fenomenlerin doğal nedenlerini keşfetmede başarısız oldular ve bu nedenle onları doğaüstü veya ilahi bir güce bağladılar.^{[1][kaynak güvenilir mi?]]} Comte bu aşamayı üç alt aşamaya ayırdı.

1A. Tapınakçılık: Tapınakçılık, düşünmenin teolojik boyutundaki ilk aşamaydı. Bu süreç boyunca; ilkel insanlar, aynı zamanda Animizm olarak da bilinen, cansız nesnelerin içlerinde yaşayan bir ruhları olduğuna inandılar. İnsanlar; ağaçlar, taşlar, bir tahta parçası, volkanik patlamalar gibi cansız nesnelere taptılar.^[1] Bu uygulama boyunca; insanlar, tüm her şeyin doğaüstü kökenli olduğuna inandılar.^[2]

1B. Politeizm: Bir noktada, tapınakçılık insanların kafasında şüphe uyandırmaya başladı. Sonuç olarak da insanlar şeylerin birçok tanrının kullanılmasıyla açıklandığı politeizme yöneldi. İlkel insanlar, bütün doğal güçlerin farklı tanrılar tarafından kontrol edildiğine inandılar. Örnek olarak; su tanrısı, yağmur tanrısı, hava tanrısı, yeryüzü tanrısı vs.^[1]

1C: Monoteizm: Monoteizm her şeyi tek bir güce atfederek; tek bir tanrıya inanmaktır. İlkel insanlar, evrenin varlığından tek bir teistik varlığın sorumlu olduğuna inandılar.^[1]

(2) Metafizik aşama, teolojik aşamanın bir uzantısıdır. Kişisel olmayan soyut kavramlarla açıklamayı ifade eder. İnsanlar genellikle tanrıyı soyut bir varlık olarak tanımlamaya çalışırlar.^[1] Soyut bir gücün dünyadaki olaylara yön verdiğine inanırlar. Metafizik düşünce somut bir tanrı anlayışını reddeder. Örneğin: Klasik Hindu Hint toplumunda; ruhun göçü ilkesi ve yeniden doğuş kavramı büyük ölçüde metafiziksel zorluklarla yönetiliyordu.^[1]

(3) Pozitif Aşama, aynı zamanda bilimsel aşama olarak da bilinir, gözlem, deney ve karşılaştırmaya dayalı bilimsel açıklamaları ifade eder. Pozitif açıklamalar; doğrulanmaları için belirli bir yönteme, yani bilimsel yönteme güvenirler. Bugün insanlar nedensellik ilişkileri kurmaya çalışıyorlar. Pozitivizm, dünyaya tamamen düşünsel bir bakış açısıyla yaklaşan, ayrıca veri ve gerçeklerin gözlem ve sınıflandırılmasını vurgulayan bir yaklaşımdır. Bu; Comte'a göre en yüksek, en evrimleşmiş davranıştır.^[1]

Ancak Comte, düşüncenin üç aşamasının aynı toplumda veya aynı zihinde var olabileceğinin ve her zaman birbiri ardına gelmeyeceğinin farkındaydı.

Comte, bilgi alanlarının karmaşıklık sırasına göre bu aşamalardan geçtiği tarihsel sıraya dayalı bir bilim hiyerarşisi önerdi. En basit ve en uzak bilgi alanları -mekanik veya fiziksel- ilk bilimsel hale gelenlerdir. Bunları, bizimle en yakın olarak kabul edilen daha karmaşık bilimler takip eder.

Dolayısıyla, Comte'un "yasasına" göre, bilimler bu sırayla gelişti: Matematik; Astronomi; Fizik; Kimya; Biyoloji; Sosyoloji. Toplum bilimleri, Comte'un hiyerarşisinde "Kraliçe bilim" olarak adlandırılır çünkü temelde en karmaşık olanlardır. Comte, sosyal bilimi insan davranışı ve bilgisi olarak gördüğü için; kendisinin sosyoloji tanımı, insanlığın bilimi geliştirmesinin gözlemlemesini de içeriyordu. Bu nedenle, Comte, bu introspektif alanı diğer tüm bilimlerin üzerinde bir bilim olarak sunmuştur. Sosyoloji, hem insanlığı son incelenmemiş bilim dalı olarak ele alarak pozitif bilimlerin yapısını tamamlar hem de bilim dallarını insan tarihinde birbirine bağlayarak "Bilimsel ve sosyal gelişimin samimi ilişkisini" gösterir.^[1]

Comte'a göre, üç aşama yasası, sosyolojinin gelişimini kaçınılmaz ve gerekli kıldı. Comte, yasasının oluşumunu sosyolojinin aktif bir kullanımı olarak gördü ancak bu oluşum, diğer bilim dallarının pozitif aşamaya ulaşmasına bağlıydı; Comte’un üç aşamalı yasası diğer bilimlerin bu üç aşama boyunca gözlemlenen ilerleyişi olmadan pozitif aşama için kanıt sağlayamazdı. Bu nedenle; sosyoloji ve üç aşamalı ilk yasası, diğer bilimlerin metafizik aşamasından çıkartılmasından sonra geliştirilecekti. Bu geliştirilmiş bilimlerin gözlemlenmesi, sosyolojinin pozitif aşamasında kullanılan bilimsel kanıtlar haline gelecekti. Diğer bilim dallarına olan bu özel bağımlılık, Comte'un sosyolojiyi en karmaşık bilim olarak görmesine katkıda bulunmuştur. Bu durum, sosyolojinin en son geliştirilen bilim olmasının açıklamasını da sağlamıştır.

Comte, üç aşamalı kanununun sonuçlarını ve sosyolojiyi sadece kaçınılmaz değil, aynı zamanda iyi olarak da görüyordu. Comte'un gözünde, pozitif evre sadece en gelişmiş aşama değil, aynı zamanda insanlık için en iyi aşamaydı. Comte, pozitif bilimlerin sürekli olarak geliştirilmesiyle insanların dünyaya dair bilgilerini tamamlayacaklarını ve insanlığın refahını artırmak için gerçek bir ilerleme kaydedeceklerini umut etti.^[3] Comte, pozitif aşamayı "insan zihninin en yüksek başarısı"^[3] olarak övdü ve diğer, daha ilkel aşamalara göre "doğal bir üstünlüğe"^[4] sahip olduğunu belirtti.

Genel olarak, Comte üç aşama yasasını sosyolojinin pozitif bir bilim olarak başlangıcı olarak gördü. O, bu gelişmenin pozitif felsefeyi tamamlamanın anahtarı olduğuna ve sonunda insanların evrenin her gözlenebilir yönünü incelemelerine kapı aralayacağına inanıyordu. Comte'a göre, sosyolojinin insan-merkezli çalışmaları, bilim dallarını insan tarihinin ilerlemeleri olarak birbirine bağlayacak ve pozitif felsefeyi tutarlı bir bilgi birimi haline getirecekti. Comte, tüm bilimlerin son halinin pozitif evre olduğunu söyleyerek insan bilgisinin mükemmelleştirilmesine ve insanlığın ilerlemesine liderlik edeceğini belirtmiştir.

Yasaya karşı yapılan eleştiriler[değiştir | kaynağı değiştir]

Tarihçi William Whewell "Bay Comte'un bilimin ilerlemesini metafiziksel ve pozitif olarak sıralaması gerçeğe ve ilke olarak felsefeye aykırıdır"^[5] diye yazmıştır. Bilim tarihçisi H. Floris Cohen, pozitivizm temelleri üzerine yapılan bu ilk tartışmaya modern gözlerle bakmayı sağlamak için önemli bir çaba sarf etmiştir.

Öte yandan, 1838 Ekiminin başlarında bir kişisel defterinde Charles Darwin, "M. Comte'un bilimin teolojik bir aşaması hakkındaki fikri muhteşem bir fikirdir" diye yazmıştır.^[6]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Antipozitivizm
• İnsanlığın Dini
• Sosyolojik Pozitivizm

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Tarih Rehberi 23 Şubat 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.