det izni kadınlara âdet oldukları takdirde verilen ücretli veya ücretsiz izin hakkıdır.^[1] Bu izin genellikle Asya'da bulunan, Japonya, Tayvan, Endonezya ve Güney Kore gibi ülkelerde görülmektedir.^[1] Bu uygulama batı toplumlarında kadınların zayıf ve verimsiz işçiler olduğu algısını arttıracağı^[1] ve erkek çalışanların haksızlığa uğraması gibi endişeler yüzünden tartışmalı bir konudur.^[2][3]

Gerekçeleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Bazı kadınlar âdet sırasında ağrıya neden olan dismenore adı verilen günlük aktiviteleri engelleyecek düzeyde ağrılı bir adet durumu yaşarlar. Kadınların %70, %80 kadarı adetin bir sonucu olarak günlük işleyişini bozmaya yetecek sorunları yaşamazlar, ancak bazen adet öncesinde bazı sorunlar yaşadıklarını söyleyebilirler. Kadınların %20 ila %30'unda adet öncesi sendrom normal yaşama müdahale eder. %3 ila %8 arasında ise semptomlar şiddetlidir.^[4] Premenstrüel disforik bozukluk (PMDD), adet gören kadınların %1.8-5.8'ini etkileyen ciddi ve engelleyici bir premenstrüel sendrom türüdür. Bu durumlar göz önüne alınınca dünyadaki çoğu kadın hakları derneği Adet Döngüsü süresince kadınlara izin verilmesi gerektiğini savunmaktadır.^[5][6]

Uygulanmasının önündeki engeller[değiştir | kaynağı değiştir]

det izninin uygulanmasının önündeki en büyük engellerden biri de kadınların lehine yol açacağı düşünülen ayrımcılık ve bunun beraberinde getireceği toplumdaki 'kadının zayıflığı' algısıdır. Bu algıyı önlemeye yönelik öne atılan önerilerden biri ise her iki cinsiyetten insanlar adına da ek tıbbi izin sağlamaktır. Aynı zamanda izin almak adına kadının kişisel bir mesele olarak gördüğü âdetini erkek veya kadın yöneticilere söylemesini gerektirebileceği ihtimali de uygulanmasının önündeki engellerden biridir.^[7]

Tarih boyu uygulanma yerleri[değiştir | kaynağı değiştir]

det izni politikası 1921 yılında devrim sonrası Sovyetler Birliği'nde bazı iş sektörlerinde uygulamaya konuldu. Kadın çalışanların fazla izin yaptığı ve ağır sektörlerde erkeklere göre iş kapasitelerinin de az görülmesi gerekçesiyle işverenler tarafından ayrımcılığa mazur kalması sebebiyle 1927 yılında uygulamadan kaldırıldı.^[8]

Aynı uygulama (âdet izni), böyle hakların gün yüzüne çıkması için görece erken bir tarih olan 1912 yılında Hindistan'ın Kerala eyaletindeki okul öğrencilerine verildi.

1920'lerin başında adet izni uygulaması Japon işçi sendikaları tarafından kadın çalışanlar için talep edilmeye başlandı. 1947'de Japon Çalışma Standartları tarafından regl dönemindeki kadınların işten günlerce izin almasına izin veren bir yasa yürürlüğe girdi. Tıbbi gereklilik mi, yoksa ayrımcı bir uygulama mı olduğuna dair tartışmalar günümüzde halen geçerliliğini korumakta.^[9]

Ülkelere göre güncel âdet izni uygulamaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Asya[değiştir | kaynağı değiştir]

Endonezya'da 2003 yılındaki 13 sayılı iş kanunu uyarınca, kadınların ayda iki gün âdet izni alma vardır.

Japonya'da 1947'den bu yana, çalışma Standartları Yasası'nın 68. Maddesi uyarınca, âdet dönemlerinde çalışması özellikle zor olan kadınların izin talebinde bulunması halinde işverenin izin isteyen kadını çalıştırması yasaktır. Japon yasaları âdet döneminden geçen bir kadının izin almasına izin verilmesini şart koşarken şirketlerin âdet sırasında çalışmayı seçen kadınlar için ücretli izin veya ekstra ödeme sağlamasını şart koşmuyor.^[10][11]

Güney Kore'de kadın çalışanlar, Çalışma Standartları Kanunun 71. Maddesine göre adet izni alma hakkına sahiptir ve âdet iznini kullanmadıkları takdirde ek ücret alırlar. Güney Kore'deki yasa nadiren uygulanmakta ve varlığı hâlâ tartışmalara konu olmaktadır.^[12]

Avrupa[değiştir | kaynağı değiştir]

Avrupa'da 2021 yılı itibarıyla âdet iznini uygulamakta olan ülke bulunmamaktadır. İtalyan Parlamentosu'nun 2017'de adet izni politikası getirme önerisi Avrupa'da âdet döngüsünün işgücündeki kadınları nasıl etkilediği konusunda tartışmalara yol açtı. Tasarı, şirketlerin adet sancıları çeken kadınlara üç günlük ücretli izin verme zorunluluğunu getirecekti ancak politika yürürlüğe girmedi.^[13]

Afrika[değiştir | kaynağı değiştir]

Zambiya'da 2015 yılı itibarıyla kadınlar hükûmetin "Anneler Günü" olarak adlandırdığı âdet izni politikası nedeniyle her ay, bir gün yasal olarak izin alma hakkına sahiplerdir. Bir kadın çalışan bu haktan mahrum bırakılırsa, işverenini şikayet etme hakkına sahiptir.^[14][15]

Şirketlerin âdet izni uygulamaları[değiştir | kaynağı değiştir]

İngiliz menşei bir şirket olan Coexist, kadınlara daha fazla esneklik ve daha sağlıklı bir çalışma ortamı sağlamak için bir "âdet izni politikası" başlattı. det tabusunu yıkmayı ümit etiğini belirten Coexist, Birleşik Krallık'ta bu politikayı uygulayan ilk şirket oldu.

Hint menşei yemek uygulaması Zomato 2020 yılında aralarında Türkiye'nin de bulunduğu 24 ülkede çalışanlarına âdet izni politikasına başladığını duyurdu. Zomato, Türkiye'de bu politikayı uygulayan ilk şirket oldu.^[16]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]