Yagnobiler

Yagnobiler^[1] (Yagnobi dili: yaγnōbī́t; Tacikçe: яғнобиҳо, yağnobiho/jaƣnoʙiho), Tacikistan'da yaşayan bir etnik azınlıktır. Halk Tacikistan'ın Soğd ilinde yer alan, Yagnob, Qul ve Varzob nehirlerinin vadilerinde yaşamaktadır. Yagnobiler, eski çağlarda Amu Derya'nın ilerisindeki Orta Asya'nın büyük bir kısmında (Soğdiana) yaşamış Soğdca konuşmuş halkların ardılları olarak kabul edilirler.^[2]

Yagnobi dili, Tacikistan'ın Zarafşan bölgesinde, Yagnobi halkı tarafından Yagnob Nehri vadisinde konuşulmaktadır. Bu dil, Peştuca, Osetçe ve Pamir dilleri ile birlikte yaşayan Doğu İran dillerinden biridir. Soğdca'nın doğrudan ardılı kabul edilen dil, akademik literatürde genellikle Neo-Soğdca olarak adlandırılır.^[3] Soğdca geniş bir edebi ve tarihi korpusa sahiptir.^[4]

Yagnobi halkı İslam'ın Sünni mezhepine mensuptur,^[5]^[6] ancak İslam öncesi inandıkları dinin (muhtemelen Zerdüştlük) bazı unsurlarını hala korumaktadırlar.^[7]

1926 ve 1939 nüfus sayımı verileri, Yagnobi dili konuşanlarının sayısını yaklaşık 1.800 olarak verir. 1955 yılında M. Bogolyubov, Yagnobiceyi anadilleri olarak konuşanların sayısını 2.000'den fazla olduğunu tahmin etmiştir. 1972'de A. Khromov, Yagnob Vadisi'nde 1.509, diğer yerlerde ise yaklaşık 900 yerli konuşur olduğunu tahmin etmiştir. Yagnobi halkının toplam nüfusunun yaklaşık 25.000 kişi olduğu tahmin edilmektedir.^[8]

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Erken tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Halkın geleneksel meslekleri arpa, buğday ve baklagiller gibi ürünleri yetiştirmek ve bunun yanı sıra sığır, öküz ve eşek yetiştiriciliği yapmaktır. Yagnobilerin ayrıca çoğunlukla erkekler tarafından yapılan dokumacılık dahil geleneksel el sanatları da vardı. Kadınlar geleneksel olarak çanak çömlek yapmında çalışmıştır.^[9]

Yagnobilerin kökenleri Soğdlara dayanır. Soğdlar 8. yüzyılda Müslümanlara karşı yenilene kadar Soğdiana bölgesinde egemen halk olmuştur. Genişlemekten olan Arap hilafet devletlerinden Orta Çağ'da kaçmış Antik Soğdlar, Yagnob Vadisi'ne sığınmış ve yüksek vadilere yerleşmiştir. Halk bu bölgede 1820'lere kadar izolasyon içinde yaşamış ve doğrudan soylarından Yagnobi halkı meydana gelmiştir.^[10]^[11]

20. yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]

20. yüzyıla kadar Yagnobiler takasa dayanan bir ekonomiye sahip geleneksel bir hayat sürmüştür ve bazıları yaşadıkları bölgelerin yol ve elektrik hatlarından uzak olması gibi nedenlerden ötürü hala bu şekilde yaşamaktadır. 1930'larda Sovyetler Birliği ile ilk temas Büyük Temizlik sırasında gerçekleşmiş ve birçok Yagnobinin sürgün edilmesine neden olmuştur. Buna rağmen Yagnob tarihinde meydana gelmiş en travmatik olaylar, 1957 ve 1970'te Yagnob dağlarında yaşadıkları geleneksel yurtlarından Tacikistan'ın yarı çöl ovalarına zorla yerleştirilmeleri olmuştur.^[12]^[13]

1970'lerde Kızıl Ordu helikopterleri, Yagnobi kışlaklarını çığ tehlikesi yüzünden tahliye etmek için vadilere gönderilmiştir. Bazı Yagnobilerin ovalara taşınırken helikopterlerde şoktan öldüğü bildirilmiştir.^{[kaynak belirtilmeli]} Birçok kişi ovalardaki pamuk tarlalarında çalışmak zorunda bırakılmış,^[14]^[15] fazla çalışma, çevre ve yaşam tarzındaki değişimin bir sonucu olarak birkaç yüz Yagnobi hastalıktan ölmüştür.^[16] Bazı Yagnobiler isyan ederek dağlara geri dönmüştür, ancak Sovyet hükûmeti boş köyleri yıkmış, Yagnob Nehri'ndeki en büyük köy olan Piskon'u da resmi haritalardan kaldırtmıştır. Yetkililer ayrıca en eskileri 600 yaşında olan Yagnobi dini kitaplarını da yok etmiştir.^{[kaynak belirtilmeli]} Yagnobi etnik grubu, Sovyet hükûmeti tarafından resmi olarak kaldırılmıştır.^{[kaynak belirtilmeli]}

1983'ten bu yana halkın bir kısmı Yagnob Vadisine dönmeye başlamıştır. Ovalarda kalanların çoğunluğu Tacik kültürüne asimile olma eğiliminde olup, çocuklarını Tacik dilindeki okullarda okutmaktadır.^[17]^[18] Geri dönen Yagnobilerin çoğu elektrik ve yollardan yoksun geleneksel toplum yapılarında yaşamaktadır.

21. yüzyıl[değiştir | kaynağı değiştir]

Yagnob Vadisi'nde, her biri üç ila sekiz aileden oluşan yaklaşık on yerleşim bulunmaktadır.^[11]^[19] Başka küçük yerleşim yerleri de vardır. Üst Yagnob Nehri Vadisi, yakın zamana kadar neredeyse geçilemez bir boğaz tarafından korunmaktaydı.^[20] Halk ayrıca Amu Derya, Qul ve Varzob nehirleri civarında ve Anzob kasabasında yaşamaktadır.^[19]

Genetik[değiştir | kaynağı değiştir]

Y-DNA haplogrubu olan R1 (R-M173), Yagnobi erkekleri arasında nispeten yüksek bir oran olan %48 seviyesinde bulunur. Bununla birlikte, bu sonucun alt gruplara ayrıntılı dökümü mevcut değildir. Bu durum, bu halkta bulunan R1’in, Orta Asya, Doğu Avrupa ve Güney Asya’da ortak olan ve MÖ 3000'de Avrasya Bozkırları'ndaki Bakır Çağı Kurgan Kültürü'nün yanı sıra erken İran dilleri konuşurlarının yayılması ile ilişkilendirilmiş R1 alt grupları ile aynı olması durumunun net olmamasına yol açar.^[21] R-M17 olarak da bilinen ve Güney Asya ile Avrupa'ya özgü popülasyonlarda bulunan R1a1a, toplam nüfusun %16'sını temsil etse de, Yagnobi erkeklerinin geri kalan %32'sinin R1a'ya ait olup olmadığı açık değildir.

Neolitik çağda tarımın Orta Doğu'dan yayılması ile ilişkili Haplogrup J, %32'i gibi önemli bir seviyede bu halkta da bulunur.^[21]

Modern Güney Asya popülasyonlarında en yaygın olan Haplogrup L (M20), yaklaşık %10 oranında bulunur.^[21]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2019.
^ Paul Bergne (15 Haziran 2007). The Birth of Tajikistan: National Identity and the Origins of the Republic. I.B.Tauris. ss. 5-. ISBN 978-1-84511-283-7. 10 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2019.
^ electricpulp.com. "YAGHNOBI – Encyclopaedia Iranica". www.iranicaonline.org. 5 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2019.
^ "YAGHNOBI – Encyclopaedia Iranica". www.iranicaonline.org. 5 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2019.
^ L'Oeil de la Photographie (5 Nisan 2014). "Karolina Samborska Tajik Kitchen stories". The Eye of Photography. Poland. 28 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ Samborska, Karolina. "tajik kitchen stories". Karolina Samborska // Photographer. 28 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ According to http://www.pamirs.org 19 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Zoroastrian Designs on Embrodiary
^ "The Peoples of the Red Book – The Yaghnabis". 6 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2006.
^ (Rusça) Большая Советская Энциклопедия 27 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ Jamolzoda, A. Journey to Sogdiana's Heirs www.yagnob.org
^ ^a ^b "Discovery Central Asia: THE LOST WORLD OF THE YAGNOB". www.discovery-central-asia.com. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2019.
^ (Rusça) Вокруг света – Страны – - Таджикистан – Последние из шестнадцатой сатрапии 17 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ Loy, Thomas. "From the mountains to the lowlands – the Soviet policy of "inner-Tajik" resettlement". Internet-Zeitschrift für Kulturwissenschaften. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2006.
^ Jamolzoda, Anvar (Temmuz–Ağustos 2006). "Journey to Sogdiana's Jeirs" (PDF). yagnob. 13 Mart 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
^ "Tajikistan: The Sons of Somoni Strive to Preserve Distinct Cultural Identity". EURASIANET.org. 22 Haziran 2012. 7 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ Loy, Thomas (18 Temmuz 2005). "Yaghnob 1970 A Forced Migration in the Tajik SSR". Central Eurasia-L Archive. 1 Eylül 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2006.
^ Paul, Daniel Paul; Abbess, Elisabeth; Müller, Katja; Tiessen, Calvin and; Tiessen, Gabriela (2009). "The Ethnolinguistic Vitality of Yaghnobi" (PDF). SIL Electronic Survey Report 2010-017, May 201. SIL International. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2016.
^ Jenkins II, Mark D. (2014). "Being Yaghnobi: Expressions of Identity, Place, and Revitalization as a Minority in Tajikistan" (PDF), Title VIII Final Report. Dushanbe, Tajikistan: American Councils Research Fellowships. 13 Eylül 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2016.
^ ^a ^b "Ягноб – Древняя Согдиана: Прошлое, Настоящее и Будущее". 14 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2019.
^ Пагануцци, Н. В. (1968). Фанские горы и Ягноб (Rusça). Moskova: Fizkultura i sport. ^{[ölü/kırık bağlantı]}
^ ^a ^b ^c R. Spencer Wells et al., "The Eurasian Heartland: A continental perspective on Y-chromosome diversity," Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America (August 28, 2001).

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Rus İmparatorluğu Halklarının Kırmızı Kitabı6 Kasım 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
Bielmeier, Roland (15 Ağustos 2006). "YAGHNOBI". Encyclopaedia Iranica. (İngilizce)
Pami Tacikleri ve Yagnobiler 9 Ağustos 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

[1] "Arşivlenmiş kopya". 18 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2019.

[2] Paul Bergne (15 Haziran 2007). The Birth of Tajikistan: National Identity and the Origins of the Republic. I.B.Tauris. ss. 5-. ISBN 978-1-84511-283-7. 10 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2019.

[3] tricpulp.com. "YAGHNOBI – Encyclopaedia Iranica". www.iranicaonline.org. 5 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2019.

[iranicaonline.org2-4] "YAGHNOBI – Encyclopaedia Iranica". www.iranicaonline.org. 5 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2019.

[5] L'Oeil de la Photographie (5 Nisan 2014). "Karolina Samborska Tajik Kitchen stories". The Eye of Photography. Poland. 28 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[6] Samborska, Karolina. "tajik kitchen stories". Karolina Samborska // Photographer. 28 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[7] According to http://www.pamirs.org 19 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Zoroastrian Designs on Embrodiary

[8] "The Peoples of the Red Book – The Yaghnabis". 6 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Kasım 2006.

[9] (Rusça) Большая Советская Энциклопедия 27 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[10] Jamolzoda, A. Journey to Sogdiana's Heirs www.yagnob.org

[discovery-central-asia.com3-11] "Discovery Central Asia: THE LOST WORLD OF THE YAGNOB". www.discovery-central-asia.com. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2019.

[12] (Rusça) Вокруг света – Страны – - Таджикистан – Последние из шестнадцатой сатрапии 17 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[13] Loy, Thomas. "From the mountains to the lowlands – the Soviet policy of "inner-Tajik" resettlement". Internet-Zeitschrift für Kulturwissenschaften. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2006.

[14] Jamolzoda, Anvar (Temmuz–Ağustos 2006). "Journey to Sogdiana's Jeirs" (PDF). yagnob. 13 Mart 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.

[15] "Tajikistan: The Sons of Somoni Strive to Preserve Distinct Cultural Identity". EURASIANET.org. 22 Haziran 2012. 7 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[16] Loy, Thomas (18 Temmuz 2005). "Yaghnob 1970 A Forced Migration in the Tajik SSR". Central Eurasia-L Archive. 1 Eylül 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2006.

[17] Paul, Daniel Paul; Abbess, Elisabeth; Müller, Katja; Tiessen, Calvin and; Tiessen, Gabriela (2009). "The Ethnolinguistic Vitality of Yaghnobi" (PDF). SIL Electronic Survey Report 2010-017, May 201. SIL International. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2016.

[18] Jenkins II, Mark D. (2014). "Being Yaghnobi: Expressions of Identity, Place, and Revitalization as a Minority in Tajikistan" (PDF), Title VIII Final Report. Dushanbe, Tajikistan: American Councils Research Fellowships. 13 Eylül 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2016.

[yagnob.org3-19] "Ягноб – Древняя Согдиана: Прошлое, Настоящее и Будущее". 14 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2019.

[fis2-20] Пагануцци, Н. В. (1968). Фанские горы и Ягноб (Rusça). Moskova: Fizkultura i sport. ^{[ölü/kırık bağlantı]}

[SpencerWells2-21] R. Spencer Wells et al., "The Eurasian Heartland: A continental perspective on Y-chromosome diversity," Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America (August 28, 2001).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

Yagnobiler nedir?, Yagnobiler anlamı nedir?, Yagnobiler ne demektir?