Yön Dergisi

Editör	Doğan Avcıoğlu Çizerler: Tonguç Yaşar[1] Turhan Selçuk[2]
Kategoriler	Dergi
Sıklık	Haftalık
İlk sayı	20 Aralık 1961
Son sayı	30 Haziran 1967
Ülke	Türkiye
Dil	Türkçe

Yön, Ankara'da 20 Aralık 1961'de yayına başlayan ve 27 Mayıs Darbesi sonrası sol muhalif hareketin sözcülüğünü yapan eski haftalık dergi. İmtiyaz sahibi ve yazı işleri müdürü Doğan Avcıoğlu'ydu (1926-1983); Kurucuları arasında Mümtaz Soysal, Cemal Reşit Eyüboğlu vardı. Dergi, 24 sayfa büyük boy halinde 222 sayı çıktı, 30 Haziran 1967'de son sayısı yayımlandı. Yön’ün ilk sayısı 20.000 nüsha basıldı ve tamamı ilk gün satıldı. İkinci sayısı 50.000 nüsha basıldı. Kapanmadan önceki tirajının 15.000 olduğu tahmin ediliyor.^[3]

Yön Manifestosu[değiştir | kaynağı değiştir]

Yön dergisinin ilk sayısında 531 kişinin imzası bulunan ünlü "Aydınların Ortak Bildirisi" yayımlandı. Bildirideki imza sayısı sonradan 1042'ye yükseldi.^[4] "Yön manifestosu" olarak da bilinen batılılaşmak, kalkınmak ve aydınlanmak taleplerini içeren bildiriye imza atanlar arasında Doğan Avcıoğlu (Derginin imtiyaz sahibi ve sorumlu yazı işleri müdürü), İlhan Selçuk, İlhami Soysal, Mümtaz Soysal, Niyazi Berkes, Şevket Süreyya Aydemir, Sadun Aren, İdris Küçükömer, Fethi Naci, Çetin Altan, Selahattin Hilav, Sami Şekeroğlu, Mete Akyol, Korkut Boratav, Altan Öymen gibi isimler vardı.^[4] Kadro Dergisi ve Kadrocular'ın devamı niteliğindeydiler.

Derginin yazar kadrosunda eski TKP'liler, sosyal demokratlar, TİP yöneticileri, Kemalistler gibi farklı siyasi kesimlerden Türkiye'nin "ilerici aydınları" oldu. Yön Dergisi bu durumu şöyle dile getirmiştir:^[5]

Belirtmek istediğimiz bir başka nokta da, Yön'de yayımlanan bütün yazıların Yön'ün görüşü sayılmaması gereğidir. Yön, statükoya karşı çıkan bütün ilerici aydınların serbestçe yazabilecekleri bir yayın organıdır. Yön'ü ancak imzasız, başyazılar ve kurucularının yazıları bağlar.^[6]

İçeriği[değiştir | kaynağı değiştir]

İlk sayısındaki bildiriyle siyasal ve entelektüel hayatta etkili bir yer edinen Yön dergisi, Kemalizmin "Halkçılık" ve "Devletçilik" ilkeleri doğrultusunda kapitalist olmayan bir kalkınmayı öne çıkaran bir kalkınma felsefesinin oluşturulması için radikal soldan devletçi aydınlara kadar geniş tabanlı bir uzlaşma zemini arayan bir kurucu fikir platformuydu. Dergi, demokrasi anlayışını, "Halkın dışında kurtarıcılar beklemenin yanlış ve zararlı bir tutum olduğuna inanıyoruz" diye açıklıyordu.^[7] Haftalık olarak yayınlanan ve her sayısında özel bir konuya ve bu konuyla ilgili pek çok yoruma yer veren Yön dergisi gündemi tayin ediyordu.^[7] Dergide ekonomi, toplum, politika, çalışma yaşamı, kültür ve sanat konulu eleştirel değerlendirmeler yapılıyordu. Doğan Avcıoğlu 194 yazı, İlhan Selçuk 129 yazı ve Fethi Naci 78 yazı ile derginin en üretken yazarlarıydılar.^[8]

Yön dergisi, daha iyi sosyal ve ekonomik şartların yerleşmesi için yön belirleyici bazı kavramların öncüsü olarak Türkiye’nin siyasi tarihinde ayrıcalıklı bir yere sahipti. Yön’ün 20 Kasım 1964 tarihli 86. sayısında, ilk kez bir Türk aydınının, Gazeteci-Yazar İlhami Sosyal'ın Moskova’da Nazım Hikmet‘in mezarının başında fotoğrafı yayımlanır, fotoğrafa eşlik eden “Bir Türk şairinin ölümü” başlıklı yazısı, tıpkı Doğan Avcıoğlu'nun birinci sayıya yazdığı başyazıyı "Türkiye'nin kurtuluşu sosyalizmle olur" sözüyle bitirmesi gibi bir dönüm noktasıydı^[8] Yön dergisi kuruluş amacına uygun bir şekilde tabuları yıkıyordu.

İçeriği ve etkisi nedeniyle dergi siyasal baskılara uğradı ve hakkında çok sayıda dava açıldı. Yayın hayatına başladıktan bir yıl sonra sağcı gençlerin dergiye yönelik protestosu arttı. 6 Ocak 1963'te Taksim Anıtı önünde sağcı gençler dergi aleyhine gösteri yaptılar.^[9] 8 Haziran 1963'te Ankara Sıkıyönetim Komutanlığı Yön dergisini kapattı.^[10]

1964'te yeniden çıkmaya başlayan dergi, yayımına son verdiği 30 Haziran 1967'ye kadar 222 sayı çıktı. Son sayısında haftalık yayına son verildiği ve bundan böyle günlük yayınlanacağı ilan edildi,^[11] ancak tekrar yayınlanmadı. Kapanış nedeni okur sayısının azalmasına ve sol hareketin bölünmesine bağlandı.

Etkileri[değiştir | kaynağı değiştir]

Yön dergisi, özellikle askeri-bürokratik elit ve üniversite gençliğiyle entelektüel kesim üzerinde etkili olmuştur.^[12] Gençler dergiyi otobüslerde taşır, halka açık yerlerde okumayı tercih eder ya da konuşmalarında dergideki yazılara atıfta bulunurlardı. İçeriği ve tayin ettiği "yön" ile Yön dergisi, sola bir ses ve bir ortam vermek suretiyle Türkiye’nin daha açık bir topluma dönüşmesine giden yolda katkıda bulundu.^[13] Kadro dergisi deneyi gibi Yön dergisi de içinden "Yön Hareketi" olarak adlandırılan aydın hareketini doğurdu. Yön Hareketi, Sola ve sol partilere, CHP ve TİP'e yakındı. Hareket bürokrat aydınların, asker ve sivil karışımından oluşuyordu.^[4]

İlhan Selçuk kapandığı gün dergiyi "yeni kavramları topluma sokmuş ve fazlasıyla eskimiş tabuların itibarını yok eden geçmişe ait bir yaratık" olarak tarif etmiştir.^[14]

Doğan Avcıoğlu, Yön'den sonra 21 Ekim 1969'da Devrim dergisini çıkardı.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Yön Dergisi Online Arşivi 1 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Yön Dergisi Bütün Sayıları 20 Eylül 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Türkiye Sosyal Tarih Araştırma Vakfı tarafından yayınlandı.
• Yön bildirisi ve imzalayanların listesi 13 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• "Amerikan Millî Arşiv Belgelerine Göre Altmışlı Yıllarda Türk Basını" 24 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel

Genel

• Bedirhan Toprak, (Ed.) (Ocak 2003). "Yön'ün ilk sayısı çıktı". Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi 1923-2000. 3 (4. bas.). Yapı Kredi Yayınları. s. 27. ISBN 975-08-04-11-2. 
• Bali, Rıfat N. (Aralık 2003). "Amerikan Millî Arşiv Belgelerine Göre Altmışlı Yıllarda Türk Basını". Tarih ve Toplum, 240. 
• NARA, RG 59 General Records of the Department of State-General Foreign Policy Files 1967-1969 Box 394, 12 Temmuz 1967 tarih PPB 9 POL 12 TUR sayılı belge: Amerikan Büyükelçiliğinin 12 Temmuz 1967 tarihli raporu.