Wilkes Toprakları krateri, Doğu Antarktika'daki Wilkes Toprakları buz tabakasının altında gizlendiği tahmin edilen, iki adet birbirinden ayrı çarpma krateri vakası için geçerli olma ihtimali bulunan gayriresmî bir terimdir. Bunlar, yayınlanmış başlıca referans kaynaklarda kullanılan terimlere göre aşağıda Wilkes Toprakları anomalisi ve Kütlesel yoğunlaşma başlığı altında verilmiştir.

Wilkes Toprakları anomalisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Wilkes Toprakları buz tabakasının altında dev bir çarpma krateri olduğu fikri, 1962'de ilk kez Richard A. Schmidt tarafından, ABD Victoria Toprakları Seferi'nde (1959-1960) keşfedilen sismik ve kütleçekimsel keşifler ve bu seferin jeofizikçisi John G. Weihaupt tarafından Schmidt'e sağlanan veriler temel alınarak ortaya atıldı (Geophysical Studies in Victoria Land, Antarctica, Report No. 1, Geophysical and Polar Research Center, University of Wisconsin, 1-123).^[1]

Schmidt ayrıca bu kraterin, Avustralasya meteor tarlasındaki (790.000 yıllıktır) nereden geldiği anlaşılması zor olan tektitlerin kaynağı olma olasılığını da değerlendirdi.

Bu hipotez, Weihaupt tarafından 1976'da yayınlanan bir makalede ayrıntılı olarak açıklandı.^[2] Belirtilen kanıtlar, 243 kilometre (151 mil) çapında ve minimum 848 metre (2.782 ft) derinliğe sahip buzul altı topografik depresyon ile çakışan büyük bir negatif kütleçekim anomalisinden oluşuyordu.

İddialara 1979'da Charles R. Bentley itiraz etti.^[3] Weihaupt ve arkadaşlarının 2010 tarihli bir makalesine dayanarak, Bentley'in itirazının yanlış olduğu kanıtlandı ve Dünya Çarpışma Veri Tabanı (Rajmon 2011), Wilkes Toprakları Anomalisini, Weihaupt ve arkadaşlarının makalesine dayanarak "olası bir çarpma krateri" yerine "yüksek olasılıkla bir çarpma krateri" şeklinde yeniden sınıflandırdı.^[4] Ross Denizi, Batı Antarktika ve Weddell Denizi'ndeki diğer araştırmacılar tarafından birkaç başka potansiyel çarpma krateri bölgesi önerilmiştir.^{[kaynak belirtilmeli]}

Kütlesel yoğunlaşma[değiştir | kaynağı değiştir]

Wilkes Toprakları kütlesel yoğunlaşması (veya kısaca maskon) 70°G 120°D / 70°G 120°D / -70; 120 koordinatlarında olup bu yoğunlaşma ilk kez 2006 yılında, Ohio Eyalet Üniversitesi'nden Ralph von Frese ve Laramie Potts'ın lideri olduğu bir araştırma grubu tarafından bir konferansta açıklandı.^[5][6]

Ekip, NASA'nın GRACE uyduları tarafından 300 kilometre (190 mi) büyüklüğündeki bu kütle anomalisinin, Antarktika Buz Tabakası altındaki kara yüzeyinin radar görüntülerinde görülebilen 300 kilometreden daha büyük bir halka benzeri yapının merkezinde olduğunu belirtti. Bu bilgiler ışığında, yapının, buzun altına gömülü 480 km (300 mil) genişliğinde ve 180 kilometrelik (110 mil) Chicxulub Krateri'nden 2,5 kat daha büyük bir çarpma krateri olabileceğini öne sürdüler.

Sahanın Antarktika buz tabakasının altında bulunması nedeniyle çarpma kanıtı için test edilecek doğrudan bir numune yoktur. Bu kütlesel yoğunlaşma için, bir manto yükselmesinin oluşumu veya diğer büyük ölçekli yanardağ faaliyeti gibi alternatif açıklamalar vardır.^{[kaynak belirtilmeli]} Eğer bu coğrafi oluşum gerçekten bir çarpma krateri ise, Frese'nin ekibi tarafından çarpan meteorun, Kretase-Paleojen yok oluşuna sebep olmuş Chicxulub'a çarpan meteordan halka yapısının boyutuna bağlı olarak dört veya beş kat daha geniş olabileceği öne sürüldü.^[6]

Dünya üzerindeki kütlesel yoğunlaşmaların zamanla dağılması beklendiğinden, Frese ve ekibi yapının 500 milyon yıldan daha genç olması gerektiğini düşünmekte ve ayrıca Avustralya'nın Gondvana süper kıtasından ayrılması sırasında 100 milyon yıl önce oluşan rift vadisi tarafından bozulmuş gibi göründüğüne dikkat çekmektedir.^[6]

Bu nedenle araştırmacılar, varsayılan çarpma etkisinin ve söz konusu kraterin, Dünya'nın bu konumdaki yer kabuğunu zayıflatarak ayrışmaya katkıda bulunmuş olabileceğini düşünmektedir. Bu olayların sınırladığı tarih aralığı da, bölgedeki olayın Permiyen-Triyas yok oluşuyla ilişkilendirilebilmesini de mümkün kılar.^[6] Permiyen-Triyas neslinin tükenmesi 250 milyon yıl önce meydana geldi ve karmaşık çok hücreli yaşamın başlangıcından bu yana en büyük yok olma olayı olduğuna inanılıyor.

Permiyen-Triyas sınırı için levha rekonstrüksiyonları, varsayımsal krateri doğrudan Sibirya Trapları'nın yerkürede tam tersindeki bölgeye yerleştirmektedir. Frese ve arkadaşları da (2009) kendi çarpma krateri teorilerini desteklemek için doğruluğu tartışmalı olan "meteorların çarptığı yerlerin antipodunda devasa yanardağ faaliyetlerinin tetiklenebileceği" teorisini kullanmaktadır.^[7] Bununla birlikte, Batı Avustralya'nın kuzey kıyılarında bulunan Bedout gibi Permiyen-Triyas sınırında gerçekleşmiş olması mümkün dev çarpışmalar için önerilen başka adaylar da vardır ancak hepsi eşit derecede tartışmalıdır. Şu anda Permiyen-Triyas yok oluşunda herhangi bir çarpışmanın herhangi bir rol oynayıp oynamadığı hâlâ tartışılmaktadır.

Victoria Toprakları ve Antarktika merkezindeki Transantarktik Sıradağları içindeki mostralarında Permiyen-Triyas sınırı ile ilişkili, iyi tanımlanmış bir çarpışma kalıntılarından oluşan bir katmanın yokluğu, Antarktika buz tabakası altındaki varsayımsal Wilkes Land çarpma kraterinin büyüklüğünde bir krater oluşturabilecek herhangi bir meteorun Dünya'ya çarpmış olma fikrinin aleyhindeki argümanlardandır.^[8][9] Bununla birlikte, Frese'ye göre 2018'deki son çalışmalar, kraterin çarpma kaynaklı oluşmuş olduğu fikrini desteklemeye devam etmektedir ve bu olay Doğu Antarktika'nın Güney Avustralya'dan ayrılmasıyla bağlantılı olabilir.^[10]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Bedout
• Chicxulub Krateri
• Kretase-Paleojen yok oluşu
• Permiyen-Triyas yok oluşu
• Sibirya Trapları
• Vredefort Kubbesi

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

1. ^ Schmidt, Richard A. (1962). "Australites and Antarctica". Science. 138 (3538): 443-444. Bibcode:1962Sci...138..443S. doi:10.1126/science.138.3538.443. PMID 17794921. Abstract. 
2. ^ Weihaupt, John G. (1976). "The Wilkes Land anomaly: Evidence for a possible hypervelocity impact crater". Journal of Geophysical Research. 81 (B32): 5651-5663. Bibcode:1976JGR....81.5651W. doi:10.1029/JB081i032p05651. Abstract. 
3. ^ Bentley, Charles R. (10 Eylül 1979). "No giant meteorite crater in Wilkes Land, Antarctica". Journal of Geophysical Research. 84: 5681-5682. Bibcode:1979JGR....84.5681B. doi:10.1029/JB084iB10p05681. Abstract. 
4. ^ Weihaupt, John G.; Rice, Alan; Van der Hoeven, Frans G. (2010). "Gravity anomalies of the Antarctic lithosphere". Lithosphere. 2 (6): 454-461. Bibcode:2010Lsphe...2..454W. doi:10.1130/l116.1. Abstract. 
5. ^ Frese, Ralph R. B. von; Potts, Laramie V.; Wells, Stuart B.; Gaya-Piqué, Luis-Ricardo; Golynsky, Alexander V.; Hernandez, Orlando; Kim, Jeong Woo; Kim, Hyung Rae; Hwang, Jong Sun (2006). "Permian–Triassic mascon in Antarctica". American Geophysical Union, Fall Meeting 2007. 2007: Abstract T41A-08. Bibcode:2006AGUSM.T41A..08V. 
6. ^ ^{a b c d} Gorder, Pam Frost (1 Haziran 2006). "Big Bang in Antarctica – Killer Crater Found Under Ice". Ohio State University Research News. 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
7. ^ Frese, Ralph R. B. von; Potts, Laramie V.; Wells, Stuart B.; Leftwich, Timothy E.; Kim, Hyung Rae; Kim, Jeong Woo; Golynsky, Alexander V.; Hernandez, Orlando; Gaya-Piqué, Luis-Ricardo (25 Şubat 2009). "GRACE gravity evidence for an impact basin in Wilkes Land, Antarctica". Geochemistry, Geophysics, Geosystems. 10 (2). doi:10.1029/2008GC002149. ISSN 1525-2027. 
8. ^ Retallack, Gregory J.; Seyedolali, Abbas; Krull, Evelyn S.; Holser, William T.; Ambers, Clifford P.; Kyte, Frank T. (1998). "Search for evidence of impact at the Permian–Triassic boundary in Antarctica and Australia". Geology. 26 (11): 979-982. doi:10.1130/0091-7613(1998)026<0979:SFEOIA>2.3.CO;2. 7 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2023. 
9. ^ Retallack, Gregory J.; Greaver, Tara; Jahren, A. Hope (January 2007). "Return to Coalsack Bluff and the Permian–Triassic boundary in Antarctica". Global and Planetary Change. 55 (1–3): 90-108. doi:10.1016/j.gloplacha.2006.06.017. 1 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2023. 
10. ^ Klokočník, Jaroslav; Kostelecký, Jan; Bezděk, Aleš (2018). "On the detection of the Wilkes Land impact crater". Earth Planets Space. 70: 135. doi:10.1186/s40623-018-0904-7. 

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Images of crater area via Ohio State University (archived from the original 2 Haziran 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. on 2017-06-12)
• Giant Crater Found: Tied to Worst Mass Extinction Ever Robert Roy Britt (SPACE.com) 1 June 2006 6:07 p.m. ET
• Does a giant crater lie beneath the Antarctic ice? 31 Mart 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Bibliotecapleyades.net, 2 June 2006.
• Earth Impact Database 8 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.