Puntila Ağa ve Uşağı Matti

Puntila Ağa ve Uşağı Matti
Puntila Ağa ve Uşağı Matti
Herr Puntila und sein Knecht Matti
	Bursa Devlet Tiyatrosu'nda oyun afişi
Yazar	Bertolt Brecht
İlk gösterim	5 Haziran 1948
İlk gösterildiği yer	Schauspielhaus Zürich
Orijinal dil	Almanca
Tür	Epik komedi
Zaman ve mekân	Finlandiya, 1920"ler

Puntila Ağa ve Uşağı Matti (Almanca: Herr Puntila und sein Knecht Matti), Alman modernist yazar Bertolt Brecht'in 1940 yılında yazdığı epik komedi oyunu. Ayıkken kapitalizmin katı kurallarının etkisinde kalan, sarhoşken ise insancıl yönlerini ortaya çıkaran toprak ağası Puntila'nın ikilemi üzerinden işlenen oyun, psikolojik ve sosyolojik öğeler içeriyor.^[1] Brecht'in, II. Dünya Savaşı sırasında, Finlandiya'da sürgünde iken yazdığı eser, ilk kez 1948'de, Zürih'te sahnelenmiştir.^[2] Puntila ile uşağı Matti arasındaki ikili ilişki, Charlie Chaplin'in Şehir Işıkları filmindeki (1931) Tramp ile Milyoner arasındaki ilişkiyle benzeşmektedir.^[3]

Konu[değiştir | kaynağı değiştir]

Oyun, kapitalist düzenin acımasız aristokrat yüzü Puntila Ağa ve uşağı Matti'nin, sosyal ve ekonomik farklılıklar fonunda, sürekli ikili bir şekil alan ilişkisini mizahi bir dille anlatmaktadır. Zengin bir toprak ağası olan Puntila, çalışanlarıyla tam olarak nasıl davranacağını bilemezken, sarhoş olduğu zaman iyi bir işveren, ayık olduğu zaman ise zalim bir efendi olarak davranır. Bu ikilemler yüzünden, kızı Eva'yı kah zengin bir ataşe, kah da kızına âşık olduğunu bildiği Uşak Matti ile evlendirmeye karar verir. Matti, patronunun değişken durumuna bir anlam veremese de, onunla dost olmaya çalışarak, Eva'ya yaklaşmayı umut etmektedir.

Karakterler[değiştir | kaynağı değiştir]

Ağa Puntila, arazi sahibi zengin bir aristokrat
Uşak Matti, onun şoförü
Eva, onun kızı
Garson
Yargıç
Ataşe
Avukat
Kaçakçı Emma
Sütçü kız
Telefoncu kız
Eczacı kız
Fina, hizmetçi
Laina, aşçı
Şişman adam
İşçi
Kırmızı saçlı adam
Veteriner
Kızıl Surkkala
Onun dört çocuğu
Başrahip
Onun karısı
Oduncular

Yazım süreci[değiştir | kaynağı değiştir]

Oyunun metni, Fin yazar Hella Wuolijoki'nin, kişisel anılarından yola çıkarak, 1930'lu yıllarda yazdığı Sahanpuruprinsessa isimli komedisine dayanmaktadır.^[3] Şöyle ki, Brecht, hikâyeyi gördükten sonra, 1940 yılında, Fin Dram Yazarları Birliği tarafından düzenlenen bir yarışmaya katılmak üzere, Wuolijoki'ye teklif götürür. Teklifinin kabul edilmesiyle birlikte, oyun üzerinde çalışmaya başlarlar. Brecht'in çalışabilmesi için oyun, Margarete Steffin tarafından, Die Sägenmehlprinzessin (Hızar Talaşı Prensesi) adıyla Almancaya tercüme edilir.

"Hella Wuolijoki ile, Finlandiya'da bir yarışma için bir halk oyunu yazmaya giriştik. Bir Fin toprak ağası ile şoförünün serüveni. Ağa yalnız sarhoş olunca insanlaşıyor, çünkü o zaman çıkarlarını unutuyor."^[4]

Brecht, temel konuya sadık kalsa da, genel konsepti ve bazı detayları değiştirir. Orijinal metinde, aslında yargıç olan ve şoför Kalle Aaltonen rolüne giren Dr. Vuorinen karakteri, yeni versiyonda Uşak Matti'ye dönüşür.

"Puntila üstünde çalışma. Hella Wuolijoki'nin oyunu, yarı yarıya bitmiş durumda bir konversasyon komedisi. (...) Benim yapmam gereken ise, temeldeki kaba hikâyeyi işlemek, ruhsallaştıran diyalogları ayıklamak ve Fin halk yaşantısının anlatılarına, görüşlerine yer açmak, "Ağa" ile "Uşak" karşıtlığını sahneye getirmek ve konuya şiirini ve güldürüsünü yeniden kazandırmak. Konu, alışılmış dram tekniğinin Hella Wuolijoki'yi tüm alçak gönüllülüğüne, yaşam deneyimine, canlılığına ve yazarlık yeteneğine rağmen nasıl engellediğini gösteriyor."^[4]

Brecht'in 2 Eylül'de başlayıp, 19 Eylül'de bitirdiği Puntila ya da Yağmur Hep Aşağı Doğru Yağar (Puntila oder Der Regen fällt immer nach unten) isimli versiyon, Finceye İso-Heikkilän isäntä ja hänen renkinsd Kaile. Komediakertomus Hämeen humalasta (Büyük Heikkilä Ağa ile Uşağı Kaile. Tavastland Sarhoşluğu Üstüne Komedik Hikâye) ismiyle çevrildi. Oyun, yazar adı olarak Ursus ismini kullanarak yarışmaya verilse de, ödül alamadı. 1940'ta Steffin, daktilo metnini temize çekip Brecht'e gönderdi. Sonraki yıllarda, Halk Oyunu Üstüne Notlar adıyla yayınlanacak olan bir sonsöz de eklenen oyuna, Ağa Puntila ve Uşağı Matti adı verildi. 1941 yılında, Brecht ve Wuolijoki, oyunun telif hakları üzerine bir anlaşma imzaladılar. Oyun (Fince versiyon) ilk kez 1946 yılında, Hella Wuolijoki tarafından Helsinki'de yayınlandı.

Sahnelenme bilgisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Puntila Ağa ve Uşağı Matti, ilk kez 5 Haziran 1948'de, Schauspielhaus Zürich tiyatrosunda sahnelendi. Oyunu, Brecht yönetse de, resmî çalışma izni olmadığı için künyede yönetmen olarak Kurt Hirschfeld'in ismi yer aldı. Bu temsilde, Puntila rolünü Leonard Steckel, Matti rolünü Gustav Knut, Eva rolünü ise Helen Vita canlandırdı.^[5]

Teknik kadro

Yönetmen - Bertolt Brecht
Yönetmen asistanı - Kurt Hirschfeld
Tasarımcı - Teo Otto

Oyuncu kadrosu

Leonard Steckel - Puntila Ağa
Gustav Knut - Uşak Matti
Helen Vita - Eva
Lukas Amann - Ataşe
Therese Giese - Emma
Blandine Ebinger - Eczacı kız

Almanya'da sahnelenişi[değiştir | kaynağı değiştir]

Oyun, Almanya'da ilk olarak, Hamburg'daki Deutsches Schauspielhaus tiyatrosunda oynanmaya başlandı. Albert Lippert'in rejisiyle sahnelenen oyun, 22 Kasım 1948 tarihinde prömiyer yaptı.

Brecht, eşi Helene Weigel ile birlikte, 1949 yılında kurduğu Berliner Ensemble tiyatrosunun açılış oyunu olarak Puntila Ağa ve Uşağı Matti'yi tercih etti. 12 Kasım 1949'da, Deutsches Theatre'da prömiyer yapan oyun, Erich Engel ve Brecht'in yönetimiyle sahneleniyordu.

Teknik kadro

Yönetmen - Erich Engel
Besteci - Paul Dessau
Tasarımcı - Casper Neher

Oyuncu kadrosu

Leonard Steckel/Curt Bois - Puntila Ağa
Erwin Geschonneck - Matti
Therese Giese - Emma
Annemarie Hase - Fina
Regine Lutz - Sütçü kız

Türkiye'de sahnelenmesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Türkçeye, Yılmaz Onay tarafından çevrilen oyun, ilk kez 1965 yılında Dormen Tiyatrosu'nda sahnelenmiştir. Sonraki yıllarda yine çeşitli tiyatro toplulukları tarafından oynanmaya devam etmiştir.

Trabzon Sanat Tiyatrosu (2005)[değiştir | kaynağı değiştir]

Teknik kadro

Yazar - Bertolt Brecht
Çeviren - Yılmaz Onay
Yönetmen - Necati Zengin

Oyuncu kadrosu

Necati Zengin - Puntila
Süleyman Sırtkaya - Matti
Zeynep Yılmaz - Eva
Ramazan Uzun - Garson
Soner Çelik - Yargıç
Bülent Şen - Ataşe
İbrahim Gürsoy - Veteriner/Avukat
Yasemin Aslan - Kaçakçı Emma
Sevil Araboğlu - Eczacı kız/Fina
Songül Nadir Kamber - Sütçü kız
Güliz Oktar - Telefoncu kız
Duygu Elmas - Laina

Boğaziçi Üniversitesi Oyuncuları[değiştir | kaynağı değiştir]

Oyun, 2007 yılı Ekim ayında Boğaziçi Üniversitesi Oyuncuları tarafından sahnelenmiştir.^[6]

Teknik kadro

Reji - Mustafa Çiçek, Nevzat Eser, Nihal Albayrak, Özge Korkmaz
Reji danışmaları - Ömer Özdinç, Özgür Eren
Müzikal danışman - İbrahim Odak
Canlı müzik - Birgül Serçe, Mesut Gökdai, Orçun Yıldırım, Şale Türkeli, Uluç Büyükbeşe
Dekor ve aksesuar - Ahmet Özkan, Merve İş, Öner Zafer, Tuğçe Çuhadaroğlu
Kostüm - Dila Okuş, Duygu Dalyanoğlu, Pınar Gümüş, Yaprak Aydın
Işık - Banu Karakaş, Mustafa Çiçek, Samet Kurtuluş, Zilan Kaki
Afiş tasarım - Öner Zafer

Oyuncu kadrosu

Ahmet Özkan
Banu Karakaş
Burak Akyunak
Dila Okuş
Duygu Dalyanoğlu
Merve Han
Merve İş
Mustafa Çiçek
Nevzat Eser
Nihal Albayrak
Özge Korkmaz
Volkan Mantu

Bursa DT[değiştir | kaynağı değiştir]

En son, Bursa Devlet Tiyatrosu'nda sahnelen oyun, 3 Ekim 2017'de prömiyer yapmış ve 2017-18 sezonu boyunca oynanmaya devam etmiştir.^[7]^[8]

Teknik kadro

Yazar - Bertolt Brecht
Çeviren - Yılmaz Onay
Yönetmen - Ümit Aydoğdu
Müzik - Oktay Köseoğlu

Oyuncu kadrosu

Halil Balkanlar - Puntila
Ali Volkan Çetinkaya - Matti
Serap Uluyol Karanfilci
Levent Uzunbilek
Hatice Sezer
Ali Bircan Teke
Acan Ağır Aksoy
Cenk Turan
Salih Cem Şener
Erdem Erdoğan
Nejat Orbay Şehlikoğlu
Cem Hamza Çanakoğlu
Ayşe Dinç
Cansu Yılmaz
Öykü Esendemir
Erem Nalcı
Emine Irmak Bavkır
Sıdıka Derya Gümral
Nergiz Acar
Gizem Çakmak
Ceren Kayış
Diyar Gönülalçak
Irmak Şahin
Didem Ale
Çağla Genç

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Charles E. Ford (15 Kasım 2000). "Puntila and Matti, Brecht and Marxism". The University News. 22 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2018.
^ Barnett, David (2015). "The founding at the first season of the Berliner Ensemble". A History of the Berliner Ensemble. Cambridge University Press. s. 39. ISBN 9781107059795.
^ ^a ^b "Mr. Puntila and His Hired Man Matti". Theater Mania. 13 Nisan 2008. 22 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2018.
^ ^a ^b Brecht, Bertolt (Kasım 2000). Bertolt Brecht Bütün Oyunları Cilt 9. Yılmaz Onay tarafından çevrildi. İstanbul: Mitos Boyut Yayınları. s. 259-260.
^ Von Egon Vietta (21 Kasım 2012) [24 Haziran 1948]. "Herr Puntila und sein Knecht". Zeit Online. 9 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2018.
^ "Puntila Ağa ve Uşağı Matti 2007". Boğaziçi Üniversitesi Oyuncuları. 2007. 22 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2018.
^ "BDT sezonu 3 Ekim'de açacak". Konhaber. 22 Eylül 2017. 22 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2018.
^ Mustafa Özdal (5 Ekim 2017). "Puntila Ağa ve Uşağı Matti". Olay Gazetesi. 22 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2018.

[1] Charles E. Ford (15 Kasım 2000). "Puntila and Matti, Brecht and Marxism". The University News. 22 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2018.

[2] Barnett, David (2015). "The founding at the first season of the Berliner Ensemble". A History of the Berliner Ensemble. Cambridge University Press. s. 39. ISBN 9781107059795.

[theatermania-3] "Mr. Puntila and His Hired Man Matti". Theater Mania. 13 Nisan 2008. 22 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2018.

[mitos-4] Brecht, Bertolt (Kasım 2000). Bertolt Brecht Bütün Oyunları Cilt 9. Yılmaz Onay tarafından çevrildi. İstanbul: Mitos Boyut Yayınları. s. 259-260.

[5] Von Egon Vietta (21 Kasım 2012) [24 Haziran 1948]. "Herr Puntila und sein Knecht". Zeit Online. 9 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2018.

[6] "Puntila Ağa ve Uşağı Matti 2007". Boğaziçi Üniversitesi Oyuncuları. 2007. 22 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2018.

[7] "BDT sezonu 3 Ekim'de açacak". Konhaber. 22 Eylül 2017. 22 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2018.

[8] Mustafa Özdal (5 Ekim 2017). "Puntila Ağa ve Uşağı Matti". Olay Gazetesi. 22 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2018.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

Puntila Ağa ve Uşağı Matti nedir?, Puntila Ağa ve Uşağı Matti anlamı nedir?, Puntila Ağa ve Uşağı Matti ne demektir?