Thomas Wentworth
Doğum	13 Nisan 1593 Londra, İngiltere
Ölüm	12 Mayıs 1641 (48 yaşında) Londra Kalesi, İngiltere
Evlilik	Margaret Clifford Arabella Holles Elizabeth Rhodes
Çocuk(lar)	William

Thomas Wentworth, 1. Strafford Earlü (13 Nisan 1593 - 12 Mayıs 1641) İngiliz devlet adamı İngiliz İç Savaşına giden dönemde önde gelen siyasi kişiliklerdendir. Parlamentoda görev almıştır, koyu I. Charlestaraftarıdır. 1632-1639 arasında İrlanda'da yöneticilik görevi yapmış, İngiltere'ye döndüğünde kralın baş danışmanı olmuştur. Parlamentoya karşı monarşinin konumunu kuvvetlendirmeye çalışmıştır. Parlamentonun, idamını isteyen kararı I. Charles tarafından onaylanınca idam edilmiştir.

Gençlik yılları[değiştir | kaynağı değiştir]

Londra'da 13 Nisan 1593 günü Sir William Wentworth'un oğlu olarak dünyaya gelir. Eski bir Yorkshire ailesinin mensubu olarak Cambridge'deki St. John's College'da eğitim görür. 1607 yılında hukuk eğitimi almaya başlar. 1611 yılında ise asalet unvanı alarak 4. Cumberland Earlü Francis Clifford'un kızı Margaret ile evlenir.

Parlamento yılları[değiştir | kaynağı değiştir]

1614 yılında Yorkshire bölgesinden parlamentoya girer. 1621 yılında aynı bölgenin temsilcisi olana dek aktif siyasete karışmaz. Bu dönemdeki tutumu belirsizdir, I. James'in parlamentoya haklarını vermemesini kabul etmeyip, protestoları desteklerken, İspanya ile savaşa da karşı tutum almıştır.^[1] 1622 yılında eşi Margaret ölünce derin bir kedere kapılır. 1625 yılında Clare Earlü John Holles'in kızı Arabella Holles ile evlenir.1625 yılında I. Charles'ın ilk parlamentosunda Yorkshire vekili olur. Bu dönemde İspanya ile gündemde olan savaşa karşı çıkar. I. James'ın ölümünden sonra savaş vergilerine karşı çıkar. Kasım ayında parlamento kapatılınca Yorkshire valisi^[2] olarak görevlendirilir. Wentworth'un muhalif tutumu diğerlerinden farklıydı, monarşiye hizmet etmek istiyor ancak kralın siyasi hattını eleştiriyordu. 1627 yılında zoraki vergileri ödemeyi reddettiği için kısa süreli olarak hapse atılır. 1628 yılında Wentworth kralın yetkilerini kısıtlamayı amaç edinen Petition of Right belgesinin önde gelen destekçilerinden birisi haline gelir. Kral zorla da olsa belgeyi imzalayınca Wentworth monarşiye desteğini sunduğu için arkadaşları tarafından hain ilan edilir, 1628 yılı 22 Temmuz günü Baron olur. Aynı yıl içinde keyfi vergilendirme ve cezai yaptırım olarak verilen hapis cezalarına karşı yükselen muhalif seslere katılsa da kralın mutlak otoritesini sorgulamaz. Bu dönemde monarşinin ayrıcalıklarıyla halkın özgürlüklerini ayrılmaz bir bağla bir arada tutma amacındadır. 1629 dönemi parlamentosu kral ve parlamento arasında orta yol bulunamadan sona erer. Wentworth bu dönemde kralın parlamentoya hakim olması yönünde çalışır. Kralın önde gelen danışmanlarından birisi konumuna gelir ve parlamento olmaksızın 11 yıl boyunca süren mutlak monarşi döneminde krala hizmet eder.

İrlanda[değiştir | kaynağı değiştir]

1629 yılı Kasım ayında kraliyet danışma meclisi üyesi olur. 1632 yılı Ocak ayında İrlanda'ya vali olarak atanır, 1633 yılı Temmuz ayında Dublin'e geçer. Burada henüz ulusal birliğin sağlanamadığı bir toplumla karşı karşıya gelmiştir. Protestan ve Katolik nüfus arasında sorunlar, yerli İrlandalılarla Norman döneminden gelmiş olan İngiliz koloniciler arasındaki sorunlar sürmektedir. Neredeyse bir kral yetkileriyle adaya gelen Wentworth idari yönetimde reformlar yapar. İspanya ile ticareti güçlendirir, dokuma sanayisine eğilir ve ülkenin hammadde kaynaklarının çıkartılmasına yönelik girişimlerde bulunur. Gümrük vergilerini artıran Wentworth kıyılardaki korsanlığa karşı kurduğu kolluk kuvvetleriyle başarı kazanır. İrlanda Kilisesini destekleyerek mal varlığını güvenceye alır. Yönetimi sırasında tarafgir olduğu ve baskıcı yöntemler kullandığı için eleştirilir. İrlanda'da şehre ait kamu kurumlarının mallarına keyfi olarak el koyması hükûmetine karşı tepki çeker. Wentworth bu dönemde özellikle köklü Burke ailesiyle şiddetli sorunlar yaşar. Wentworth'un sorun yaşadığı başka bir kuvvetli derebeyi ise Cork Earlü Richard Boyle olur. Kraliyet otoritesine karşı Boyle'un etkisinin azaltılması gereğine inanan Wentworth, Boyle hakkında kamu kurumlarını zarara uğratma suçlamasını öne sürer. İrlanda'nın İngiltere'ye bağlanması için Katolik inancının geriletilmesi gereğine inanan Protestan Wentworth bu görüşüne rağmen Katolikliğe doğrudan saldırmaz. Onun döneminde hiç de azımsanmayacak yenilikler yaşanmış, İrlanda'da ilk tiyatro bu dönemde kurulmuştur. İrlanda'daki Katolik derebeylerinin etkisini azaltmak için arazilerine el koymayı planlayan Wentworth, karşısında birleşmiş halde derebeylerini bulunca geri adım atmak durumunda kalır. Wentworth İrlanda'daki uygulamalarından sonra zorba ve despotik olarak anılmış, görüşünün sorulduğu konularda da disipline edici şekilde davranılmasını salık vermiştir.

İngiltere'ye geri dönüşü[değiştir | kaynağı değiştir]

Wentworth 1639 yılı Eylül ayında İngiltere'ye geri çağrılır. Bu dönemde İngiltere'de kraliyetin içinde bulunduğu iflas durumu ve İskoçya ile askeri durum hakkında kralın baş danışmanı konumuna getirilir. İngiltere'de bulunmadığı dönemde krala ve savaş vergilerine karşı oluşmuş olan muhalefetten habersiz olarak savaş bütçesi hazırlayacak olan bir parlamento çağrısı yapılmasını önerir. 1640 yılı Ocak ayında Strafford Earlü olarak ödüllendirilir. Mart ayında İrlanda'ya geçerek buradaki parlamentodan İskoçlara karşı yapılacak askeri seferin desteklenmesi amacıyla yüklü bir bütçe kabul edilmesini sağlar. Döndüğünde İngiltere'de halen bütçe onayının çözülmediğini görerek Avam Kamarasında kral yanlısı isimlerden destek istemeye karar verir. Buna rağmen Avam Kamarası İskoçlarla barış yapılması kararında ısrarcı olur. Avam Kamarasını aşarak Londralı vergi mükelleflerinden bir kaynak yaratmaya çalışan Wentworth, paranın değerini düşürüp artırılan altına el koymayı planlar. tüm bu çalışmaları işe yaramayınca Charles yeniden parlamentoyu açmak zorunda kalır. "Long Parliament" olarak adlandırılacak olan bu parlamento 3 Kasım 1640 tarihinde açılır.

1640 yılına gelindiğinde monarşinin krizi nedeniyle yeni bir Parlamento çağrılmasından başka bir yol kalmamış durumdadır. Wentworth, 3 Kasım 1640 tarihinde toplanan ve tarihte Long Parliament olarak anılan parlamentoya katılması için kral tarafından Londra'ya çağrılır. 11 yıldır toplanması engellenmiş olan parlamentonun ilk icraatlarından birisi Wentworth'u İrlanda'daki uygulamalarından dolayı soruşturmak olur. 9 Kasım günü oturumlara atılan Wentworth kralla görüşerek hakkındaki soruşturmayı durdurmasını söyler, muhalif liderlerin İskoçlarla temas ettiği söylentisinin yayılmasını salık verir. Parlamentoda John Pym tarafından yapılan suçlamalara bizzat cevap veren Wentworth gözaltına alınır. Wentworth'un kraliyet kurumlarına karşı gizli darbe planları peşinde olduğu iddia edilir.

Sonraki dönem[değiştir | kaynağı değiştir]

Wentworth'un öncek görevlerindeki otoriter tutumu aşırıya kaçsa da suçu vatan hainliği değildi. İrlanda'dan çok sayıda şikayet gelse de, düşmanları hangi eyleminin hainlik olarak tanımlanabileceğini gösterememiştir. Kendisi hakkında başlatılan soruşturma Wentworth tarafından yapılan başarılı savunmanın ardından 10 Nisan 1641 günü başarısız olarak kapatılır. Avam Kamarasındaki muhalifler Wentworth'un ellerinden kaçmakta olduğunu görünce taktik değiştirip soruşturma yerine doğrudan vatana ihanetten azil yönünde karar almaya koyulurlar. Karar 204'e karşı 59 oyla kabul edilir. Bu aşamada lordlar Wentworth'un ömür boyunca kamu hizmetinden men edilmesini yeterli bir ceza olarak görmektedir. Parlamentonun Wentworth'un 5 Mayıs 1641 tarihli askeri bir harekâtla kurtarılması planından haberdar olunca ılımlıların önerisi rafa kaldırılır. Özellikle halkın iradesi olarak görülen parlamentoya karşı askeri zor aygıtına başvurulmasına yönelik aşağıdaki sözlerinin yazılı kaydı onun sonunu hazırlar:

Wentworth'un düşmanları artık onun öldürülmesi için uğraşmaktadır. Karar onaylanmak için kralın onayını beklemektedir. Kendisine son derece sadakatle bağlı olan ve monarşi için çalışan Wentworth'un ölüm fermanının önüne gelmesiyle kral çok büyük bir çelik yaşar. Ancak Parlamentonun bu kararını reddetmek monarşi için çok olumsuz sonuçlara yol açacaktır. I. Charles karar vermeden önce piskoposlardan durumu değerlendirmelerini isteyince burada da görüş farklılıkları oluşur. Charles, 10 Mayıs günü çaresiz kararı onaylamak zorunda kalmıştır, Wentworth da kralın manevi sorumluluk hissetmemesi için uzlaşmanın önemine dair bir mektup kaleme alır.^[3]

Ölümü[değiştir | kaynağı değiştir]

Wentworth, fermanın onaylanmasından iki gün sonra Tower Hill'de infaz edilir. İdama Başpiskopos Laud nezaret etmiştir.^[4] 12 Mayıs 1641 günü yapılan infaza katılan Londralıların sayısı hakkında tutarsız bilgiler olsa da oldukça büyük bir kalabalığın katıldığı bilinmektedir.

Wentworth'un idamından sonra İrlanda'da 1641 yılı Ekim ayından başlayarak kanlı ayaklanmalar patlak verir. Ayaklanmaya müdahale etmek için ordu meydana getirme gündemi kralla Parlamento arasında yeni gerilimlere yol açar. Wentworth'un İrlandalı düşmanları bile onun ölümünden sonra durumun daha kötüye gittiğini itiraf etmiştir.^[5] Kral I.Charles, 1649 yılındaki kendi idamı öncesinde, Tanrının onu Wentworth'un idamını onayladığı için cezalandırdığını söyleyecektir.

Değerlendirme[değiştir | kaynağı değiştir]

Wentworth hayatı boyunca hem çok şiddetli düşmanlar kazanmış, hem de kendisine çok bağlı dostları olmuştur. İrlanda'da kendisiyle birlikte görev yapan Christopher Wandesford, George Radcliffe ve Guildford Slingsby ona sonuna kadar sadık kalmışlardır. Wentworth'un idamı öncesinde Slingsby'ye oldukça duygu yüklü bir mektup yazmış olduğu bilinmektedir. Ailesine bağlı bir eş ve baba olmuştur. Korkutucu dış görüntüsüne rağmen fiziksel şiddet uyguladığına dair bir gösterge mevcut değildir.^[6]

Ailesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Stafford üç kez evlenmiştir:

• Margaret Clifford (ö.1622)
• Arabella Holles (ö.1631), 1625 yılında Stafford ile evlenmiştir
• Elizabeth Rhodes (ö.1688), 1632 yılında Stafford ile evlenmiştir

Stafford'un oğlu William 1662 yılında parlamento kararıyla 2. Stafford Earlü olarak tanınır ve babasının yasal mirasını devam ettirir. Stafford ve Arabella'nın William'ın dışında iki kızı da vardır. 1627 doğumlu olan Anne Edward Watson ile evlenir. 1630 doğumlu Arabella ise Justin McCarthy ile evlenir. Anne üzerinden ilerleyen ailenin bireyleri arasında ünlü devlet adamı Charles Watson-Wentworth^[7] da bulunur. Wentworth'a duyulan öfke iç savaş yıllarında ailesine karşı tepki olarak ortaya konmamış, aileye parlamento saygıyla davranmıştır.

Canlandırmaları[değiştir | kaynağı değiştir]

• Cromwell adlı 1970 İngiliz yapımı sinema filminde Patrick Wymark tarafından canlandırılmıştır.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• İngiliz İç Savaşı