Telepinu

Hitit kralları listesi;
Hititler-Dönemler MÖ 23. yüzyıl- MÖ 12. yüzyıl (Orta kronoloji)
Hatti Kralları (Beylikler Dönemi)
	Pamba
	Pithana
	Piyusti
	Anitta
Eski Krallık MÖ 17. yüzyıl - MÖ 16. yüzyıl
	Labarna
	I. Hattuşili
	I. Murşili
	I. Hantili; I. Zidanta; Ammuna; I. Huzziya; Telepinu
Orta Krallık MÖ 15. yüzyıl
	Alluvamna
	Tahurvaili
	II. Hantili
	II. Zidanta
	II. Huzziya
	I. Muvatalli
Yeni (Büyük) Krallık Dönemi MÖ 14. yüzyıl - MÖ 12. yüzyıl
	I. Tuthaliya
	I. Arnuvanda
	II. Hattuşili(?)
	II. Tuthaliya
	Genç Tuthaliya(?)
	I. Şuppiluliuma
	II. Arnuvanda
	II. Murşili
	II. Muvatalli
	III. Murşili
	III. Hattuşili
	IV. Tuthaliya
	Kurunta(?)
	III. Arnuvanda
	II. Şuppiluliuma

Telipinu
Telipinu
Hitit Kralı
Hüküm süresi	MÖ 1525-1500
Önce gelen	I. Huzziya
Sonra gelen	Alluvamna (veya Tahurvaili)
Eş(ler)i	İstapariya
Çocuk(lar)ı	Ammuna, Harapseki

Telipinu, Eski Krallık döneminin sonunda hüküm sürmüş (MÖ 1525-1520)^[1] bir Hitit kralıdır. Kendi adıyla anılan Hitit Veraset Yasası'nı oluşturan Telepinu Fermanı'yla tanınmıştır.

Hükümdarlığı[değiştir | kaynağı değiştir]

Telipinu hakkındaki bilgiler Hattuşa arşivlerinde bulunan belgelere dayanmaktadır.^[2] Bunların arasında en önemlileri Telipinu Fermanı^[3] ve Kizzuvatna kralı İşputahsu ile yapılan antlaşmadır.

Telipinu öncesindeki dönemde Hitit tahtı üst üste kanlı olaylara sahne olmuş ve krallık cinayetlerle el degiştirmiştir. Telipinu'nun da tahta çıkışı benzer bir şekilde olmuştur. I. Huzziya'nın kızkardeşi İstapariya ile evli olan Telipinu, I. Huzziya'nın kendisini öldürtmeye çalıştığını duyunca onu tahttan indirmiş ve kendisi kral olmuştur.^[4] Telipinu'nun ağzından anlatılan belgeye göre Huzziya beş kardeşi ile birlikte sürgüne gönderilmiştir. Ancak bir zaman sonra Huzziya ve beş kardeşi, kendi ifadesiyle Telipinu'nun bilgisi olmadan, Tahurvaili ve Taruhsu'nun da dahil olduğu bir grup tarafından öldürülmüştür.

Telipinu tahta çıktıktan sonra hem süregelen taht kavgalarına bir son verebilmek hem de kendini güvene alabilmek amacıyla Telipinu Fermanı olarak bilinen veraset yasasını ilan etmiştir:

“	“Sadece birinci dereceden prens kral olsun. Eğer birinci dereceden bir prens yoksa ikinci dereceden bir oğul kral olsun. Eğer hiç varis prens yoksa, birinci dereceden bir prensesle evlenen kişi kral olsun.”^[5] (Telipinu Fermanı §28)	„

Fermanın devamında Telipinu Panku'ya da çağrı yaparak bu tür suçların işleyenleri cezalandırmalarını, kraliyet ailesinde kan dökülmesini engellemelerini ister.^[6]

Telipinu devlet otoritesini de tekrar oturtarak daha önceden kaybedilen toprakların bir kısmını Hitit hakimiyetine almıştır. Doğuda Hassuva, Zizzilippa ve Lavazantiya bölgelerine seferler yapmıştır. Gene Telipinu Fermanı'ndan bu dönemde Samuha, Marista, Hurma, Sugziya, Puruşanda şehirleri ve Hulaya nehri bölgesinin Hitit hakimiyetinde olduğu anlaşılmaktadır.

Adana bölgesindeki Kizzuvatna ülkesi ise artık Hititler'den bağımsız durumdadır. Hitit tarihinde bilinen en eski antlaşma Telipinu'nun Kizzuvatna kralı İşputahsu ile yaptığı antlaşmadır. Oldukça hasarlı bir belge olmasına rağmen Kizzuvatna kralının "Büyük Kral" unvanını kullanıyor olması Hitit devleti ile eşit statüde olduğunun bir göstergesidir.

Anadolu'nun bilinen en eski hukuk kanunları olan Hitit kanunları belgelerinin de Telipinu döneminde yazıldığı düşünülmektedir.^[7]

Telipinu'nun eşi kraliçe İstapariya ve daha sonra da taht varisi olan oğlu Ammuna muhtemelen gene bir suikast sonucu ölmüşlerdir.^[8] Telipinu öldüğünde kızı Harapseki'nin kocası Alluvamna tahta çıkmıştır.^[9] Telipinu'nun ardından Hitit tarihi karanlık bir döneme girmiştir. Kimi tarihçilerin Orta Krallık diye ayırdıkları, I. Tuthaliya'nın tahta çıkışına kadar devam eden bu dönem hakkındaki bilgiler çok kısıtlıdır.

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Bu tarihler takribidir ve "orta" kronolojiye dayanmaktadır: (İngilizce) Bryce, s. xv.
Hitit krallarının 'uzun', 'orta' ve 'kısa' kronolojiye göre karşılaştırmalı bir listesi için: Alpaslan, M. (2009) Hititolojiye Giriş, s. 155.
^ Telipinu dönemine ilişkin belgelerin bir listesi için: Klengel, s. 77-8.
^ Bu dokümanın ingilizce tercümesi için: Telipinu Fermanı 16 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ Kimi tarihçilere göre, Telipinu, I. Huzziya'dan önce kral olan Ammuna'nın oğludur ve Huzziya kendi hükümdarlığını güven altına almak için Telipinu'yu öldürmeye çalışmıştır; Bryce, s. 103.
^ Burada birinci dereceden prens derken kraliçeden doğan bir çocuk, ikinci derecede ise diğer eş veya cariyelerden doğanlar kastedilmektedir.
^ Telipinu Fermanı §30. Ancak burada bahsedilen Panku'nun ne derecede etkin bir kurum olduğu tartışmalıdır; Bryce, s. 109-11, ve Beckman, G. (1982) "The Hittite Assembly", JAOS 102, s. 435-42.
^ Hoffner, Jr. H. (1995) The Laws of the Hittite Leiden.
^ Telipinu Fermani §27
^ Bu konudaki bilgiler kesin değildir. Bazı tarihçilere göre Alluvamna tahta çıkamadan Tahurvaili tarafından sürülmüş, ancak Tahurvaili'nin hükümdarlığı sonunda tahta çıkabilmiştir; Bryce, s.112.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Brandau, B. & Schickert, H. (2003) Hititler, Ankara: Arkadaş Yayınları.
(İngilizce) Bryce, T. (2005) Kingdom of the Hittites, 2nd Edition, Oxford; Oxford University Press.
(Almanca) Klengel, H. (1999) Geschichte des hethitischen Reichs, Leiden: Brill.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

(İngilizce) Telipinu'nun hükümdarlığı10 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1] Bu tarihler takribidir ve "orta" kronolojiye dayanmaktadır: (İngilizce) Bryce, s. xv.
Hitit krallarının 'uzun', 'orta' ve 'kısa' kronolojiye göre karşılaştırmalı bir listesi için: Alpaslan, M. (2009) Hititolojiye Giriş, s. 155.

[2] Telipinu dönemine ilişkin belgelerin bir listesi için: Klengel, s. 77-8.

[3] Bu dokümanın ingilizce tercümesi için: Telipinu Fermanı 16 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[4] Kimi tarihçilere göre, Telipinu, I. Huzziya'dan önce kral olan Ammuna'nın oğludur ve Huzziya kendi hükümdarlığını güven altına almak için Telipinu'yu öldürmeye çalışmıştır; Bryce, s. 103.

[5] Burada birinci dereceden prens derken kraliçeden doğan bir çocuk, ikinci derecede ise diğer eş veya cariyelerden doğanlar kastedilmektedir.

[6] Telipinu Fermanı §30. Ancak burada bahsedilen Panku'nun ne derecede etkin bir kurum olduğu tartışmalıdır; Bryce, s. 109-11, ve Beckman, G. (1982) "The Hittite Assembly", JAOS 102, s. 435-42.

[7] Hoffner, Jr. H. (1995) The Laws of the Hittite Leiden.

[8] Telipinu Fermani §27

[9] Bu konudaki bilgiler kesin değildir. Bazı tarihçilere göre Alluvamna tahta çıkamadan Tahurvaili tarafından sürülmüş, ancak Tahurvaili'nin hükümdarlığı sonunda tahta çıkabilmiştir; Bryce, s.112.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

Telipinu nedir?, Telipinu anlamı nedir?, Telipinu ne demektir?