Tan

23 Kasım 1938 tarihli Tan'ın ilk sayfası. Mustafa Kemal Atatürk'ün ölümünü takip eden günlerde çıktığı için kırmızı olan logosu siyah basılmıştır.
Format	Günlük gazete
Kuruluş tarihi	1935
Son yayım tarihi	1945
Genel merkez	İstanbul, Türkiye

Tan, 1926-1935 yılları arasında Milliyet ve 1935-1945 yılları arasında Tan adıyla Türkiye'nin İstanbul ilinde yayımlanan, sloganı "Günlük Siyasi Halk Gazetesi" olan sol eğilimli günlük gazete.

Başlıca yazarları arasında Ahmet Emin Yalman, Zekeriya Sertel, Sabiha Sertel, Ömer Rıza Doğrul, Burhan Felek, Refik Halid Karay, Eşref Şefik ve Fikret Adil yer aldı. II. Dünya Savaşı başlarında Almanya'ya karşı Müttefikler'i destekleyen bir yayın çizgisi izledi. Bu yayın politikası sonucu antikomünist bir propaganda ve karanlık bir provokasyon ile gazete on binlerce gösterici ile gerçekleştirilen toplu bir linç ve yağma hareketi olan Tan Olayı ile karşı karşıya kaldı. Bu saldırı sonrasında gazete, yayınını durdurmak zorunda kaldı.

Gazetenin kuruluşu[değiştir | kaynağı değiştir]

Tan gazetesi, 1926 tarihinde ilk kez Milliyet adı altında çıkarılmıştır. Gazete 11 Şubat 1926 tarihinde yayın hayatına başlamıştır. Gazeteden sorumlu müdür Burhan Cahit Morkaya, gazetenin başyazarı ise Türkiye İş Bankası Yönetim Kurulu Başkanı ve milletvekili olan Mahmut Nedim Soydan'dır.^[1]

1935 yılında gazete el değiştirdi. 23 Nisan 1935'ten itibaren, Anadolu Ajansı'nın deneyimli muhabiri Ali Naci Karacan'ın yönetiminde ve Tan adı ile yayınına devam etti.^[1] Ahmet Emin Yalman'ın Atatürk tarafından affı ve gazeteciliğe geri dönmesine izin verilmesi üzerine Ali Naci Karacan, Tan'ı Yalman'a devretti. Ardından da İş Bankası tarafından Latin Amerika ülkelerinde ‘temsilci' olarak görevlendirildi.^[1]

Bu değişiklik ile Tan gazetesi 1 Ağustos 1936'da Zekeriya Sertel, Halil Lütfü Dördüncü, Ahmet Emin Yalman ve kardeşi Rıfat Yalman'ın 60 bin lira sermayeyle kurdukları Gazetecilik ve Neşriyat Türk Limited Şirketi tarafından satın alındı.^[2] Zekeriya Sertel genel afla hâpisten yeni çıkmış ve yayıncılığa dönme kararı almıştı.

Başyazarlığını Ahmet Emin Yalman'ın yaptığı gazetenin üçüncü sayfasında Mehmet Zekeriya Sertel "Günün Meseleleri" başlığı altında yazılar yazarken, Sabiha Sertel "Görüşler" başlığı altında, Burhan Felek "Felek" başlığı altında, Ömer Rıza Doğrul "Bugün" başlığı altında yazmaktaydı. Ayrıca gazetede yayımlanan hikâyeler Cevat Şakir ve Mahmut Yesari, röportajlar Suat Derviş ve Naci Sadullah, spor yazıları Eşref Şefik, romanlar Ziya Şakir tarafından yazılmaktaydı. Halil Lütfi Dördüncü ise gazetenin idari ve mali işlerinden sorumluydu.^[2]

Sabiha Sertel, birçok farklı görüşten ismin köşe yazarlığı yapması nedeniyle gazeteyi bu haliyle Babil Kulesi'ne benzetmiştir.^[3] Sertel'e göre Asma bahçelerinin bir katında gericiler, bir katında Burhan Felek gibi fanteziciler, bir katında Ömer Rıza gibi koyu Müslümanlar, bir katında ilericiler vardı.

Başlangıçta fiyatı beş kuruş olan gazete, çoğu zaman 12 olmakla birlikte bazı günler 16 sayfa olarak çıkarılırdı. 1. sayfada başyazı ve günün önemli haberleri, 2. sayfada dâhili haberler, 3. sayfada harici haberler, 6. sayfada spor köşesi, 9. sayfada ekonomi köşesi, 10. sayfada birinci sayfada verilen haberlerin devamı yer alırdı. Diğer sayfalarda ise moda, sağlık, güzellik, sinema gibi çeşitli konulardaki haberlerle hikâye ve roman tefrikaları yer alırdı. Cumartesi günleri bilmece, bulmaca, fıkra ve hikâyelerin yer aldığı çocuk sayfası yayımlanırdı. İç sayfalarda da yer yer reklam ve ilanlar yer alırken, son sayfa yani 12. sayfa tamamen reklam ve ilandan oluşmaktaydı.^[2]

Ahmet Emin Yalman 7 Ağustos 1938'de yazdığı bir başyazı yüzünden gazete Bakanlar Kurulu Kararı'yla üç ay süreyle kapatılınca ortaklar arasında çıkan gerilim yüzünden ayrıldılar. Gazete Zekeriya Sertel ve Halil Lüfti Dördüncü tarafından yayımlanmaya başlandı.

Yayın çizgisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Tan'ın yayın politikasını başlıca iki döneme ayırmak mümkündür. İlk dönem, gazetenin 12 Ağustos 1944 tarihinde kapatılmasından önceki 1936-1944 arası dönemdir. İkinci dönem ise bu kapatılma olayından sonra gazetenin yeniden yayımlanmaya başladığı 28 Mart 1945 tarihinden yayın hayatının sonlandığı 4 Aralık 1945'e kadar olan dönemdir.

1936-1944 arasındaki dönemde tüm dünyada faşizm ve nazizim yükseliş dönemindeydi. Türkiye de bu süreçten etkilenmekte ve her türlü ilerici demokrat görüş komünizm suçlaması ile karşılanmaya başlanmıştı. Sertellerin yönetimindeki Tan gazetesi bu dönemde faşizm aleyhine bir bakışa sahipti. Kendi deyişiyle gazetenin politikası şu iki noktada toplanıyordu: "Sovyet dostluğu ve faşizm karşıtlığı".^[4]

Dünya savaşı öncesinde Tan'ın Behice Boran, Muzaffer Şerif Başoğlu, Pertev Naili Boratav, Niyazi Berkes, Esat Adil Müstecaplıoğlu, Cami Baykut, Adnan Cemgil, Sabahattin Ali, Hulusi Dosdoğru ve Aziz Nesin gibi sosyalist aydınların yazı yazdığı bir gazete halini alması ve iktidara karşı sergiledikleri eleştirel tutum toplum içinde geniş yankı bulmuş, bu muhalif tutumundan ötürü gazete defalarca kapatılmış,^[5] Sabiha Sertel'in yazı yazması yasaklanmıştır.

Dünyadaki ve ülkedeki gelişmelere bağlı olarak görece özgür bir ortamın oluştuğu ve basın üzerindeki denetimin hafifletildiği 1945 yılında yani ikinci dönemde tam anlamıyla muhalif bir gazete kimliği kazanmıştır. Bu dönemde Sabiha Sertel ve Zekeriya Sertel dışında Tan yazar kadrosunun neredeyse tamamının değişmesi ve sosyalist görüşlü yazar ve gazetecilerin gazetede çalışmaya başlamasıyla Tan gazetesi, İkinci Dünya Savaşı sonrasında ortaya çıkan demokrasi ve özgürlük ilkelerinin Türkiye'de bulunan tüm kurumlar için olması gerektiğini belirtmiş ve kendisini bu demokrasinin savunucusu olarak görerek, tek parti ideolojisine ve sistemine karşı durmuştur. Bu karşı duruşun bir başka nedeni ise dünya üzerinde ve uluslararası sistemin siyasal yapısının değişmesidir. Sovyetler ile gerginliğin artması ve Türkiye'nin ABD tarafından desteklenmesi, Türkiye'nin hem iç, hem de dış politika anlayışında değişmelere neden olmuştur.

Tiraj ve fiyat[değiştir | kaynağı değiştir]

Gazetenin fiyatı 5 kuruştu ve uzun süre fiyatta bir değişiklik yapılmadı. Satış fiyatı 1 Ağustos 1943'te 8 kuruşa, 1 Kasım 1943'te de 10 kuruşa çıkarıldı.^[2]

Tan'ın satış rakamları ile ilgili kesin bir bilgi olmamakla birlikte, Sabiha ve Zekeriya Sertel çiftinin kızları Yıldız Sertel, gazetenin 40 bin tirajla, 50 bin satan Cumhuriyet'ten sonra Türkiye'nin en yüksek tirajlı gazetesi olduğunu yazmaktadır.^[6]

4 Aralık Tan Matbaası Baskını[değiştir | kaynağı değiştir]

1945 yılında Tan'ın hükümete ve CHP'ye yönelik sert muhalefeti, siyasal iktidar kadar dönemin hükümet yanlısı basınını da rahatsız etmiştir. Aynı zamanda Sovyetlerle ilişkilerde gerilimin tırmandığı bir dönemde Tan'ın Sovyet yanlısı yayınları da tepkilere neden olmuş; Tan komünistlikle, halkı devlete karşı kışkırtmakla, bozgunculukla ve fitnecilikle suçlanmıştır.

Cumhuriyet'te 4 Aralık'ta yayımlanan Bizim Yoldaşlar Nihayet Maskelerini Attılar başlıklı haber ile uzun zamandır hükûmet sözcüsü gibi hareket ederek hükûmete ve CHP'ye yönelik eleştirilere cevap veren Tanin gazetesinin 3 Aralık 1945 tarihli sayısında Sabiha Sertel'in Görüşler dergisindeki Zincirli Hürriyet başlıklı makalesini komünist içeriğe sahip olmakla itham eden ve Görüşler dergisini hedef gösteren, Hüseyin Cahit Yalçın'ın kaleme aldığı Kalkın Ey Ehli Vatan başlıklı imzasız yazı Tan gazetesine yönelik saldırıların fitilini ateşlemiştir.

Ertesi sabah, 4 Aralık 1945 günü beklenen gerçekleşmiş ve İstanbul sıkıyönetim altında olmasına rağmen çok sayıda turancı ve İslamcı üniversite öğrencisinden oluşan grup İstanbul Üniversitesinin Beyazıt'taki ana kapısı önünde toplanmıştır. Buradan hareket eden kalabalık grup önce Vatan gazetesine yürümek istemiş fakat Muharrem Ergin'in "Arkadaşlar, Vatan gazetesi bizim için asıl tehlike değildir. Biz, Tan gazetesini protesto etmek için toplandık, Tan'a doğru yürüyelim!" uyarısıyla Tan'a yönelmiştir. "Komünistlere ölüm!", "Kahrolsun Komünizm", "Kahrolsun Serteller", "Yaşasın İnönü", "Ne Faşistiz, Ne Komünist", "Millet Demokrattır", "Bundan Fazla Hürriyet mi İstiyorsunuz?" diye bağırarak Tan gazetesinin yönetim bölümüyle matbaayı tahrip edip yağmalamıştır. Bu arada genellikle sosyalist eğilimli yayınlar satan ABC ve Berrak kitabevleri de yağmalanmıştır. Beyoğlu'na çıkan göstericiler burada da Görüşler dergisiyle Yeni Dünya ve La Turquie gazetelerine saldırmışlardır. Olaylarda çok sayıda insan da yaralanmıştır.

Olayların ardından saldırıya uğrayan diğer sosyalist eğilimli gazete ve dergilerle birlikte Tan da yayın hayatına son vermek zorunda kaldı.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Gaste Arşivi'nde bulunan sayıları 28 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• İstanbul Üniversitesi Merkez Kütüphanesi basın arşivinde bulunan 1935-1942 sayıları^{[ölü/kırık bağlantı]}