Gevişgetirenler

Geviş getirenler
Yaşadığı dönem aralığı: 47,8-0 myö
Orta Eosen-Günümüz^[1]
PreЄ
Є
O
S
D
C
P
T
J
K
Pg
N
Geviş getirenler; Yaşadığı dönem aralığı: 47,8-0 myö; Orta Eosen-Günümüz PreЄ Є O S D C P T J K Pg N
	Keseliceylan (Antidorcas marsupialis)
Biyolojik sınıflandırma
lem:	Animalia
Şube:	Chordata
Sınıf:	Mammalia
Takım:	Artiodactyla
Klad:	Cetruminantia
Klad:	Ruminantiamorpha; Spaulding vd., 2009
Alt takım:	Ruminantia; Scopoli, 1777
Familyalar
	Cüce geyikgiller (Tragulidae); Alınında silahlılar (Pecora) Misk geyiğigiller (Moschidae); Geyikgiller (Cervidae); Boynuzlugiller (Bovidae); Giraffoidea Zürafagiller (Giraffidae); Amerikan antilobu (Antilocapridae); ; ;

Bir dana'nın midesi: m - Yemek borusunun çıkışı, v - İşkembe, n - Börkenek, b - Kırkbayır, l - Şirden, t - Bağırsağın başlangıcı

Gevişgetirenler (Ruminantia), çift toynaklılar (Artiodactyla) takımı içinde bir alt takım.

Bu alt takıma ait otobur hayvanların sahip oldukları çok odalı mideleri mikrobiyolojik bir sindirim yöntemini mümkün kılar. Bu iyi gelişmiş sindirim sistemleri ile, çoğu diğer memelilerin tek bir odadan oluşan mideleri ile sindiremedikleri maddeleri bile (örneğin selüloz) değerlendirebilirler.

Adlarını veren özellikleri, çoktan yutmuş ve az sindirmiş oldukları maddeleri dinlenirken tekrar ağızlarına getirip tekrar çiğnemelerinden kaynaklanmaktadır. Buna geviş getirmek denir. Sonra bu tekrar çiğnenip yutulan maddeler asıl sindirime bırakılır.

Mide yapısı[değiştir | kaynağı değiştir]

Geviş getirenlerin mideleri çoğunlukla dört odadan oluşur:

Şirden (Abomasum) tek mideli memelilerin midesi gibidir.

Bu mideye giden yolda yemek borusunun bölümleri olan:

İşkembe (Rumen)
Börkenek (Retikulum) ve
Kırkbayır (Omasum) bulunur.

Ayrıca işkembenin daha küçük bir ön odası vardır ki bu da ayrı bir mide olarak sayılırsa, midelerin sayısı beşe yükselir. Bazen işkembe'nin ve börkeneğin birbirlerine benzeyen görevlerinden dolayı birlikte tek bir bilimsel ad altında Reticulorumen olarak adlandırıldığına da rastlayabiliriz.

Geviş getiren hayvanlar, otlanma anında bitkisel besinlerini ancak kabaca çiğner ve yutarlar. Bu yuttukları maddeler işkembeye gider. İşkembe ve diğer ön midelerinde çok sayıda bakteriler, protozoonlar ve maya mantarları gibi mikroorganizmalar vardır. Yutulan maddeler bu mikroorganizmalar ile iyice karışır.

Bu mikroorganizmalar çoğu karbonhidratları işkembe duvarının alabildiği maddelere çevirebilirler. Fermentasyon denilen bu olayda çoğu diğer memelilerin sindiremedikleri bazı maddeler bile sindirilip enerji kaynağı olarak değerlendirilebilir (örneğin selüloz). Bu fermentasyonda meydana gelen gazlar börkeneğin içinde birikir ve ağız yoluyla dışarıya çıkar (geğirmek, garklamak).

Yutulan maddeler daha çok parçalanmaları ve karışmaları için işkembe ile börkenek arasında ileriye geriye verilir. Bu işlem tamamlandıktan sonra bu hafif sindirilmiş maddeler börkenek ve işkembenin ön odasının kontraksiyonları ve yemek borusunun geriye doğru peristaltik hareketleri ile, küçük porsiyonlar halinde tekrar ağza doğru taşınır. Ağızda maddeler geviş getirilerek daha çok parçalanır ve tekrar yutulur.

Börkeneğin küçük ve büyük parçacıkları ayırabilme işlevi vardır; büyük ve kaba parçaları daima geri tutar ve ince parçaları kırkbayıra aktarır. Kırkbayır bu ince parçaları ezerek içindeki sıvıyı çıkarır. Bu şekilde katılaşan maddeler şirdene ulaşır. Şirdenin içinde asidin büyük bir kısmı nötralize edilir. Maddede bulunan mikroorganizmaların içindeki proteinler ve yağlar ince bağırsakta çıkarılır.

Besinler bu kadar uzun süre midede tutulduğu, sürekli karıştırılıp katılaştırıldığı için geviş getirenlerin midelerinde bezoar taşları oluşur. Bu mide taşları, yutulmuş olan kıl ve bitki ipliklerinin zamanla birikip, yapışıp, sertleşmesi ile meydana gelir.

Sınıflandırma[değiştir | kaynağı değiştir]

Geviş getirenler iki gruba ayrılabilir:

Cüce geyikgiller (Tragulidae) en ilkel grubtur. Midelerinde kırkbayır bölümü eksiktir.
Alınında silahlılar (Pecora) daima yukarıda tarif ettiğimiz dört bölümlü mide yapısına sahiplerdir. İsimlerini veren ortak özellikleri, alınlarında daima boynuzları bulunduğundan kaynaklanmaktadır. Beş familyaya ayrılırlar:
- Zürafagiller (Giraffidae)
- Misk geyiğigiller (Moschidae)
- Amerikan antilobu (Antilocapridae)
- Geyikgiller (Cervidae)
- Boynuzlugiller (Bovidae)

Bu takımın dışında benzer bir sindirime sahip olan memeliler[değiştir | kaynağı değiştir]

Geviş getirenler alt takımından bağımsız bir şekilde, bazı diğer memelilerde de geviş getirenlerdekine benzer çok odalı mideler ve sindirim sistemleri gelişmiştir: devegiller, dev kızıl kangurular ve colobinae alt familyasına ait maymunlar.

Kangurular, colobinae maymunları, atgiller ve tavşanlar da geviş getirenler gibi mikroorganizma yardımı ile selülozu sindirebilirler. Ancak bu canlıların selüloz sindirimi sadece kalın bağırsağın içinde gerçekleşir. Bu yüzden mikrobiyotik proteinlerin değerlendirilmesi için ikinci kez sindirim yolunu kat etmesi gerekir (Caecotrophie).

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Ruminantia". paleobiodb.org. 25 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2021.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

TÜBİTAK sitesinde geviş getirenler

[1] "Ruminantia". paleobiodb.org. 25 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2021.

[1]

Ruminant İsmili Ünlüler