Psikolojik gerilim

Psikolojik gerilim, karakterlerin dengesiz duygusal durumlarının gizem ile birlikte sürekli olarak değiştiği bir gerilim türüdür. Gerilim türünün özelliklerini göstermekle birlikte, gizem ve drama türlerini de içinde barındırır. Drama ve gizeme ek olarak, pek çok psikolojik gerilim türü, çoğunlukla psikolojik korku türlerinin en üst sıralarında yer alır.

Tanım[değiştir | kaynağı değiştir]

Bir psikolojik gerilim, genellikle bir kitap ya da filmde özellikle yapılan bir vurgu değil, buradaki karakterin psikolojisine yapılan bir vurgulamadır.^[1] Gerilimde olduğu gibi,^[1] kahraman için bir tehlike oluştuğu vurgulanmaktadır.^[2] Ancak psikolojik gerilim türlerinde gerilimin yalnızca karakterin zihinsel olarak ve daha az bir gerilim ile karşı karşıya olduğu betimlenir.^[2] Çünkü kahraman karakter genellikle kendi antagonist düşüncelerine karşı çıkmaya azmeder. Psikolojik gerilim türüne; "çeşitli anlatılar, akıllı kırmızı balıklar ve özenle belirlenmiş sürpriz unsurlar" gibi ögeler dahil edilir. Psychology Today^[3] Hollanda-Fransa ortak yapımı The Vanishing (Spoorloos) filmi bu türe bir örnek olarak verilebilir.^[4] Filmde kayıp karısına ne olduğunu öğrenmeyi bir saplantı haline getiren bir koca ve bu mücadelede karşı karşıya kaldığı ciddi tehlikeler vardır. Psikolojik gerilim karakterlerinin dürüstlükleri ve dünyayı nasıl görmek istedikleri, hikâyeye belirsiz nedenleri olan gerilimler getirir. Temel unsurları genellikle "karşılıklı şüpheler ve yanlış yönlendirmeler" oluşturur.^[3] Bu tür içerisinde aşağıdaki kavramları bulundurur;

Psikolojik - Zihnin ya da aklın doğal süreçleri yerine, doğal olmayan daha zihinsel unsurlar bulunur. Bazı zamanlarda gerilim, tek bir karakterin kendi aklındaki düşüncelerden gelir ve bu karakter bu sorunları çözmek zorundadır. Genellikle bu zıt düşünceler onlara bir şeyleri anlatma çabası içerisindedir. Bu zıtlıklar ve çatışmalar, karakterin daha fiziksel tansiyonu yüksek oyunculuğu ile yapılır. Böylece çatışma ve zıtlıklar bir anlamda canlandırılmış olur.
Gerilim - Genel olarak, gerilimde karakter üzerine çeşitli komplolar ile odaklanılır. Bu yoğunlaşma neticesinde karakterin fiziksel eylemleri ile birlikte gerilimin şiddeti de artar. Psikolojik gerilimde ise bu durum bir noktaya kadar tersine döndürülmeye çalışılır. Karakterden daha çok karakteri vurgulayan değer ön plana çıkartılır.
Psikolojik gerilim - Karakterler kendi yabani düşmanlarını yenmek amacıyla fiziksel güçlerine artık güvenmeye başlarlar (Tipik aksiyon gerilim türünde genellikle bu şekilde olur). Ancak kendi zihinsel kaynaklarına güvenen karakter, zorlu rakip ile mücadelesinde zihninde de bir denge oluşturmaya zorlanmaktadır.

Edebi ustalıkları ve teknikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Bilinç akışı - Karakterin tanımlanması için, düşünce süreçlerine yazılı eşdeğer bakış açısı sağlayabilen edebi bir tekniktir. Psikolojik gerilime aktarılmasında, genellikle karakterin ruhunu anlatmaya çalışan kelime kullanımları, açıklamalar veya görseller kullanılır.
Birinci şahıs anlatıcı - Hikâyenin konusunu oluşturan karakterin açık bir şekilde kim olduğunu veya daha fazlasını anlatmaya yarayan, bu kişinin aslında "Ben" olduğunu tanımlayan edebi bir anlatım tekniğidir. Karakterler okuyucunun hikâyeye doğrudan katılmasını sağlar ve bunun için uğraşırlar. Böylece karakterin aklından geçen düşünceleri ve mekaniği okuyucu anlamış olur. Bu teknik genellikle güvenilmez anlatıcı ile eş tutulmaktadır.
Arka plan hikâyesi - Ana hikâyenin başlangıcından günümüze kadar gelen tarihsel durum anlatılır. Okuyucunun karakteri daha fazla anlaması mümkün olduğundan dolayı hikâyenin psikolojik yönlerini derinleştirir. Daha spesifik olarak açıklamak gerekirse; karakterin güdülerinin neler olduğu ve geçmişte ile bugünkü bilişsel algıları şekillendirilir.

Temalar ve alt türler[değiştir | kaynağı değiştir]

Birçok psikolojik gerilim medyası (film, edebiyat, radyo vb.) son yıllarda ortaya çıkmıştır. Çok farklı şekillerde temsil edilmesine rağmen, genel eğilim anlatılar şeklinde olmasıyla bilinir. Bazı tutarlı temalar ise şunlardır;

Gerçeklik
Algı
Zihin
Varlık / Amaç
Kimlik
Ölüm
Kara mizah - Son yıllarda kara mizah ve psikolojik gerilim yaygın şekilde karıştırılmaya başlanmıştır. Örneğin; Dövüş Kulübü, Barton Fink, Amerikan Sapığı, TV dizisi Dexter gibi...

Bu tema ve alt türler genellikle psikolojik gerilim filminin konusunu geliştirmeye ve karakterlerin kişiliklerini şekillendirmeye yardımcı olurlar. Örneğin; bu tür filmlerde genellikle karakterin sık sık "masumiyet kayıplarına" tanık olunur ve böylece, içinde bulunan kötülük yüzünden karakterin "gerçek kimliği" de ortaya çıkmış olur. Psikolojik gerilim filmleri bazen karmaşık olabilir. Bazen tavsiyede bulunan yorumcular, bu nedenle filmin bazı yerlerini ve sırlarını deşifre etmiş olurlar.^[5]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b Dictionary.com, definition of psychological thriller, Psychological thriller 1 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Erişim: 21 Ağustos 2013, "...a suspenseful movie or book emphasizing the psychology of its characters rather than the plot; this sub-genre of thriller movie or book..."
^ ^a ^b The Script Lab, Erişim: 21 Ağustos 2013 Thriller 2 Kasım 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., "...The suspense in this sub-genre comes from the mind, rather than from a psychical threat. The protagonists in Psychological Thrillers must rely on their mental resources to solve the situation...."
^ ^a ^b Dennis Palumbo, 14 Mart 2012, Psychology Today, Taking the Mystery Out of Writing Mysteries: Great mystery thriller scripts depend on characters, not clues, Erişim: 21 Ağustos 2013
^ Erin Whitney, Nov. 15, 2012, Backstage Magazine, Gretchen Mol Returns to the Stage in 'The Good Mother' 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Erişim: 21 Ağustos 2013, "element of a psychological thriller because ... suspenseful feeling of who did what, who’s being honest ... about perception..."
^ Stephen Holden, April 14, 2011, The New York Times, Romance or Film Noir? Both, and a Thriller 26 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Erişim: 21 Ağustos 2013

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Internet Movie Database'de En Çok İzlenen Psikolojik Gerilim Filmleri ve Dizileri 17 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[DictionaryDotCom-1] Dictionary.com, definition of psychological thriller, Psychological thriller 1 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Erişim: 21 Ağustos 2013, "...a suspenseful movie or book emphasizing the psychology of its characters rather than the plot; this sub-genre of thriller movie or book..."

[ScriptLab-2] The Script Lab, Erişim: 21 Ağustos 2013 Thriller 2 Kasım 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., "...The suspense in this sub-genre comes from the mind, rather than from a psychical threat. The protagonists in Psychological Thrillers must rely on their mental resources to solve the situation...."

[PsychologyToday-3] Dennis Palumbo, 14 Mart 2012, Psychology Today, Taking the Mystery Out of Writing Mysteries: Great mystery thriller scripts depend on characters, not clues, Erişim: 21 Ağustos 2013

[4] Erin Whitney, Nov. 15, 2012, Backstage Magazine, Gretchen Mol Returns to the Stage in 'The Good Mother' 5 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Erişim: 21 Ağustos 2013, "element of a psychological thriller because ... suspenseful feeling of who did what, who’s being honest ... about perception..."

[5] Stephen Holden, April 14, 2011, The New York Times, Romance or Film Noir? Both, and a Thriller 26 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Erişim: 21 Ağustos 2013

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

Psikolojik gerilim nedir?, Psikolojik gerilim anlamı nedir?, Psikolojik gerilim ne demektir?