Plüton'un jeolojisi

Plüton'da jeolojik özelliklerin ilk belirtileri (9 Temmuz 2015).

Plüton'un jeolojisi Plüton yüzeyi, kabuğu ve iç yapısının karakteristiklerinden meydana gelir. Dünya'dan Plüton'un mesafesi fazla olduğundan cüce gezegeni Dünya'dan derinlemesine incelemek zordur. Bu sebeple Plüton ile ilgili birçok detay, New Horizons'un Plüton Sistemi içinden geçmesiyle 14 Temmuz 2015 ve sonrasına kadar bilinemedi.^[1]

Yüzeyi[değiştir | kaynağı değiştir]

Plüton'un yüzeyinin yüzde 98'i metan ve karbon monoksit izlerinin yanı sıra azot buzundan oluşur.^[2] Plüton'un Charon'a bakan yüzü daha fazla azot ve karbon monoksit buz ihtiva ederken diğer yüzü, daha çok metan buzu içerir.^[3]

Hubble Uzay Teleskobu (HST), tarafından çekilen görüntüler üretilen haritalarla birlikte Plüton'un ışık eğrisindeki ve kızılötesi spektrumundaki periyodik değişimlerle^[4] 0,49 ilâ 0,66 arası albedosuyla^[5] Plüton yüzeyinin hem parlaklık, hem de renkler açısından büyük farklılıklar gösterdiğini ortaya koymuştur. Plüton, Satürn'ün uydusu İapetus kadar kontrastı farklı olup, Güneş Sistemi'ndeki en kontrastlı nesnelerden biridir.^[6] Renkleri kömür siyahı, koyu turuncu ve beyaz arasında değişmektedir.^[7] Plüton'un rengi daha çok İo'ya benzeyerek biraz daha fazla turuncu ve Mars'tan daha az kırmızıdır.^[8]

Plüton'un yüzeyinin rengi 1994 ve 2003 yılları arasında değişmiştir: Kuzey kutup bölgesi açıldı ve güney yarı küre karardı.^[7] Plüton'un genel kırmızılığı da 2000 ve 2002 yılları arasında önemli ölçüde artmıştır.^[7] Bu hızlı değişimler, muhtemelen Plüton atmosferinin mevsimlik yoğunlaşma ve süblimleşmesiyle ilgili olup bu durum, Plüton'un aşırı eksenel eğimi ve yüksek yörünge basıklığı yüzünden daha çoktur.^[7]

Plüton'da metan buzu dağılımı
(12 Temmuz 2015).

Plüton üzerinde bulunan donmuş karbon monoksit bölgesi (14 Temmuz 2015).

Plüton -New Horizons'dan bakıldığında Güney Tombaugh Regio ve Norgay Montes (14 Temmuz 2015).
(14 July 2015).^[9]
Plüton - New Horizons tarafından bakıldığında Tombaugh Regio'nun güneybatısındaki dağ silsilesi (14 Temmuz 2015).
Plüton - Tombaugh Regio'nun merkezinin solunda Sputnik Planum'un merkezinde (14 Temmuz 2015).^[10]

İç yapısı[değiştir | kaynağı değiştir]

Plüton'un yoğunluğu 2.03 ± 0.06 g/cm³'tür.^[12] Radyoaktif elementlerin bozunumu, buzları zamanla ısıtarak kayaları buzlardan ayıracağından bilim insanları Plüton'un iç yapısının farklılaşmış olmasını, kayaçların yoğun bir çekirdeğe inip bu çekirdeğin etrafının bir manto ile çevrili olmasını beklemektedirler.^[13]

Çekirdeğin çapının Plüton'un çapı %70'i olup yaklaşık 1700 km kadar olduğu farz edilmektedir.^[11] Bu tür ısıtmanın bugün de devam etmekte olması mümkün olup çekirdek-manto sınırında 100–180 km kalınlığında bir yeraltı okyanusu tabakasının meydana gelmiş olması mümkündür.^[11]^[13]^[14] Alman Havacılık ve Uzay Merkezi (DLR)'in Gezegen Araştırma Enstitüsü'nün hesabına göre Plüton'un yoğunluğun yarıçapına oranı, Neptün'ün uydusu Triton gibi bir geçiş bölgesinde olup Uranüs'ün orta ölçekli buzlu uydularıyla Satürn'ün uyduları ve Jüpiter'in İo uydusu gibi kayalık uyduları arasındadır.^[15]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Plüton'un jeolojik özellikleri listesi

Galeri[değiştir | kaynağı değiştir]

New Horizons'ndan Plüto'nun renkli görünümü
(11 Temmuz 2015)
New Horizons'ndan Plüto'nun görünümü
(12 Temmuz 2015).
New Horizons'ndan Plüto'nun renkli görünümü
(13 Temmuz 2015)

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Brown, Dwayne; Buckley, Michael; Stothoff, Maria (15 Ocak 2015). "January 15, 2015 Release 15-011 - NASA's New Horizons Spacecraft Begins First Stages of Pluto Encounter". NASA. 2 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2015.
^ ^a ^b Owen, Tobias C.; Roush, Ted L.; Cruikshank, Dale P.; Elliot, James L.; Young, Leslie A.; de Bergh, Catherine; Schmitt, Bernard; Geballe, Thomas R.; Brown, Robert H.; Bartholomew, Mary Jane (1993). "Surface Ices and the Atmospheric Composition of Pluto". Science. 261 (5122). ss. 745-748. Bibcode:1993Sci...261..745O. doi:10.1126/science.261.5122.745. PMID 17757212.
^ Boyle, Alan (11 Şubat 1999). "Pluto regains its place on the fringe". MSNBC. 20 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2007.
^ Buie, Marc W.; Grundy, William M.; Young, Eliot F.; Young, Leslie A.; Stern, S. Alan (2010). "Pluto and Charon with the Hubble Space Telescope: I. Monitoring global change and improved surface properties from light curves". Astronomical Journal. 139 (3). ss. 1117-1127. Bibcode:2010AJ....139.1117B. doi:10.1088/0004-6256/139/3/1117. 20 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2015.
^ Hamilton, Calvin J. (12 Şubat 2006). "Dwarf Planet Pluto". Views of the Solar System. 2 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2007.
^ Buie, Marc W. "Pluto map information". 30 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2010.
^ ^a ^b ^c ^d Villard, Ray; Buie, Marc W. (4 Şubat 2010). "New Hubble Maps of Pluto Show Surface Changes". News Release Number: STScI-2010-06. 15 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2010.
^ Buie, Marc W.; Grundy, William M.; Young, Eliot F.; Young, Leslie A.; Stern, S. Alan (2010). "Pluto and Charon with the Hubble Space Telescope: II. Resolving changes on Pluto's surface and a map for Charon". Astronomical Journal. 139 (3). ss. 1128-1143. Bibcode:2010AJ....139.1128B. doi:10.1088/0004-6256/139/3/1128. 7 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2015.
^ Chang, Kenneth (15 Temmuz 2015). "Pluto as New Horizons Saw It: Up Close and Personal". New York Times. 6 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2015.
^ Chang, Kenneth (17 Temmuz 2015). "Pluto Terrain Yields Big Surprises in New Horizons Images". New York Times. 6 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2015.
^ ^a ^b ^c DOI:10.1016/j.icarus.2006.06.005
^ Buie, Marc W.; Grundy, William M.; Young, Eliot F.; Young, Leslie A.; Stern, S. Alan (2006). "Orbits and photometry of Pluto's satellites: Charon, S/2005 P1, and S/2005 P2". Astronomical Journal. 132 (1). s. 290. arXiv:astro-ph/0512491 $2. Bibcode:2006AJ....132..290B. doi:10.1086/504422.
^ ^a ^b "The Inside Story". pluto.jhuapl.edu – NASA New Horizons mission site. Johns Hopkins University Applied Physics Laboratory. 2007. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2015.
^ "What is Pluto made of?". Space.com. 20 Kasım 2012. 20 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2015.
^ DLR Interior Structure of Planetary Bodies 26 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. DLR Radius to Density 26 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. The natural satellites of the giant outer planets... 11 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Pluto viewed through the years (NASA; GIF animation; 15 July 2015).26 Temmuz 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[NASA-20150115-1] Brown, Dwayne; Buckley, Michael; Stothoff, Maria (15 Ocak 2015). "January 15, 2015 Release 15-011 - NASA's New Horizons Spacecraft Begins First Stages of Pluto Encounter". NASA. 2 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2015.

[tobias-2] Owen, Tobias C.; Roush, Ted L.; Cruikshank, Dale P.; Elliot, James L.; Young, Leslie A.; de Bergh, Catherine; Schmitt, Bernard; Geballe, Thomas R.; Brown, Robert H.; Bartholomew, Mary Jane (1993). "Surface Ices and the Atmospheric Composition of Pluto". Science. 261 (5122). ss. 745-748. Bibcode:1993Sci...261..745O. doi:10.1126/science.261.5122.745. PMID 17757212.

[Boyle1999-MSNBC-3] Boyle, Alan (11 Şubat 1999). "Pluto regains its place on the fringe". MSNBC. 20 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2007.

[Buie_2010_light_curve-4] Buie, Marc W.; Grundy, William M.; Young, Eliot F.; Young, Leslie A.; Stern, S. Alan (2010). "Pluto and Charon with the Hubble Space Telescope: I. Monitoring global change and improved surface properties from light curves". Astronomical Journal. 139 (3). ss. 1117-1127. Bibcode:2010AJ....139.1117B. doi:10.1088/0004-6256/139/3/1117. 20 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2015.

[Hamilton-5] Hamilton, Calvin J. (12 Şubat 2006). "Dwarf Planet Pluto". Views of the Solar System. 2 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2007.

[Buie_web_map-6] Buie, Marc W. "Pluto map information". 30 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2010.

[Hubble2010-7] Villard, Ray; Buie, Marc W. (4 Şubat 2010). "New Hubble Maps of Pluto Show Surface Changes". News Release Number: STScI-2010-06. 15 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2010.

[Buie_2010_surface-maps-8] Buie, Marc W.; Grundy, William M.; Young, Eliot F.; Young, Leslie A.; Stern, S. Alan (2010). "Pluto and Charon with the Hubble Space Telescope: II. Resolving changes on Pluto's surface and a map for Charon". Astronomical Journal. 139 (3). ss. 1128-1143. Bibcode:2010AJ....139.1128B. doi:10.1088/0004-6256/139/3/1128. 7 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2015.

[NYT-20150715-kc2-9] Chang, Kenneth (15 Temmuz 2015). "Pluto as New Horizons Saw It: Up Close and Personal". New York Times. 6 Ocak 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2015.

[NYT-20150717-kc3-10] Chang, Kenneth (17 Temmuz 2015). "Pluto Terrain Yields Big Surprises in New Horizons Images". New York Times. 6 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2015.

[Hussmann2006-11] DOI:10.1016/j.icarus.2006.06.005

[BuieGrundyYoung_2006-12] Buie, Marc W.; Grundy, William M.; Young, Eliot F.; Young, Leslie A.; Stern, S. Alan (2006). "Orbits and photometry of Pluto's satellites: Charon, S/2005 P1, and S/2005 P2". Astronomical Journal. 132 (1). s. 290. arXiv:astro-ph/0512491 $2. Bibcode:2006AJ....132..290B. doi:10.1086/504422.

[pluto.jhuapl_Inside_Story-13] "The Inside Story". pluto.jhuapl.edu – NASA New Horizons mission site. Johns Hopkins University Applied Physics Laboratory. 2007. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2015.

[space.com-14] "What is Pluto made of?". Space.com. 20 Kasım 2012. 20 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2015.

[three-up-mess-15] DLR Interior Structure of Planetary Bodies 26 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. DLR Radius to Density 26 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. The natural satellites of the giant outer planets... 11 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

Plüton'un jeolojisi nedir?, Plüton'un jeolojisi anlamı nedir?, Plüton'un jeolojisi ne demektir?