Ormangülü
Rhododendron ponticum
Biyolojik sınıflandırma
lem: Plantae Şube: Spermatophyta Sınıf: Magnoliopsida Klad: Eudicots Takım: Ericales Familya: Ericaceae Oymak: Rhodoreae Cins: Rhododendron L., Sp. Pl.: 392 (1753).[1]
Türler
metne bakınız.

Ormangülü, fundagiller (Ericaceae) familyasından Rhododendron cinsinin 800 kadar türünü içeren çiçekli bitkilerin ortak adı. Gösterişli çiçekleri nedeniyle bahçelerde ve saksıda yetiştirilir.

Özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Kışın yaprağını döken veya her dem yeşil çalı, ağaççık ender olarak ağaç halini alan odunsu bitkilerdir. Tomurcuklar kiremitvari dizilmiş olan çok sayıda pullarla örtülüdür. Yaprakların sürgünlere dizilişi almaşıktır. Çiçek ve yaprakların saplarında yağ bezeleri bulunur. Çiçekler çoğunlukla terminal durumlu mürekkep salkım durumlu bazen de teker teker bulunur. 5 parçalı çanak serbest veya birbirleri ile kaynaşmıştır. Taç; çan, huni veya benzeri değişik şekiller arz eder. Etaminler 5-10'dur. Yumurtalık 5-10 gözlüdür. Meyve yumurta biçiminde 8–10 mm boyunda kapsüldür. Tohumlar gayet küçük ve boldur. Rüzgarla etrafa uçup dağılma özelliği gösterir.

En ufak tür 10–20 cm, R. arboreum ise en büyük tür olup boyunun 50 metreyi bile aştığı tespit edilebilmiştir. Yapraklar spiral konumlu, yaprak boyu 1–2 cm ile 50 cm arasında değişmektedir, sadece R. sinogrande türünde yaprakların uzunluğu 100 cm kadardır.

Dağılım[değiştir | kaynağı değiştir]

Ormangülü çok geniş alana yayılmış bir bitki cinsidir, kurak alanlar dışında, Kuzey Yarımküre'nin tamamı ile Güney Yarımküre'de güneydoğu Asya ve kuzeydoğu Avustralya'ya kadar dağılım göstermektedir. Himalaya dağlarında, orta Nepal ve Sıkkım ile doğuda Yunnan ve Sichuan bölgeleri arasında en zengin tür çeşitliliği görülmektedir. Çin-Hindi dağları, Kore, Japonya ve Tayvan tür çeşitliliği bakımından diğer önemli alanlardır. Ayrıca, güneydoğu Asya ile kuzey Avustralya arasında yer olan Borneo adasında 55, Yeni Gine adasında 164 tür olmak üzere, önemli sayıda tropikal ormangülü türü bulunmaktadır. Kuzey Amerika ve Avrupa kıtaları ise daha az sayıda türe sahip bulunmaktadırlar. Mor çiçekli ormangülü (Rhododendron ponticum) ise Karadeniz Bölgesi'ne özgü bir türdür.

Sınıflandırma[değiştir | kaynağı değiştir]

Ormangülleri sekiz alt cins altında toplanmaktadır:

• Alt cins Rhododendron L.: yapraklar küçük (yaprakların alt yüzleri pullarla örtülü); birkaçyüz türü vardır. 300 kadar türe sahip Vireya grubunun tropikal ormangülleri genellikle buraya dahil edilmekle birlikte bazı uzmanlarca dokuzuncu altcins olarak ayrılmaktadırlar.
• Alt cins Hymenanthes Koch: yapraklar büyük (yaprakların alt yüzlerinde pullar yok); 140 civarında türü bulunmaktadır.
• Alt cins Pentanthera Don: yaprak döken ormangülleridir; yaklaşık 25 tür.
• Alt cins Tsutsusi: yaklaşık 15 tür.
• Alt cins Azaleastrum Planch.: beş tür.
• Alt cins Candidastrum Philipson & Philipson: sadece bir türü mevcuttur Rhododendron albiflorum.
• Alt cins Mumeazalea: tek türü vardır Rhododendron semibarbatum.
• Alt cins Therorhodion: bir türü vardır Rhododendron camtschaticum.

Son genetik çalışmalar bu cins içindeki türlerin yeniden sınıflandırılmasına yol açmış, eskiden cins olarak kabul edilen Ledum, şimdi Rhododendron alt cinsi içine alınmıştır. Hymenanthes grubunun Pentanthera içine dahil edilmesi gibi, alt cinsler içinde yeni sınıflandırmalar önerilmektedir [1].

Ormangüllerinde Hibritler yapay yollarla yoğun olarak geliştirilmekte, doğada ise farklı türlerin dağılım alanlarının kesiştiği bölgelerde ortaya çıkmaktadır. 20 binin üzerinde kültür ırkı ayırt edilebilmektedir. Bunların çoğu çiçekleri, bir kısmı ise süs bitkisi olarak dekoratif yaprakları veya gövdeleri için geliştirilmektedir.

Labrador çayı[değiştir | kaynağı değiştir]

Labrador çayı olarak kullanılan türler:

• Rhododendron tomentosum
• Rhododendron groenlandicum
• Rhododendron columbianum

Türkiye'deki türler[değiştir | kaynağı değiştir]

Ormangülleri Türkiye'de Karadeniz Bölgesinin bol yağış alan dağlık kısımlarında bulunur. Doğal olarak yetişen 5 ormangülü türü vardır. Ayrıca birçok melez ormangülü taksonu tespit edilmiştir.

• Sarı çiçekli ormangülü (Rhododendron luteum) Batı, Orta ve Doğu Karadeniz.
• Mor çiçekli ormangülü (Rhododendron ponticum) Bütün Karadeniz sahili boyunca.
• Kafkas ormangülü (Rhododendron caucasicum) Rize, Trabzon, Artvin.
• Pembe çiçekli ormangülü (Rhododendron smirnowii) Rize, Artvin.
• Beyaz çiçekli ormangülü (Rhododendron ungernii) Artvin.

Melez taksonlar

• Rhododendron x sochadzeae (R. ponticum x R. caucasicum melezi) Artvin.
• Rhododendron x rosifaciens (R. smirnovii x R. ungernii melezi) Tiryal Dağı.
• Rhododendron x filidactylis (R. ponticum x R. ungernii melezi) Tiryal Dağı.

• 
  Kafkas ormangülü
  (Rhododendron caucasicum)
• 
  Kırmızı ormangülü

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Amerika Ormangülü Derneği 3 Kasım 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Vikitür'de Rhododendron ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.
• Wikimedia Commons'ta Ormangülü ile ilgili çoklu ortam kategorisi bulunur.