Numidya

Numidya, Afrika'da Sahra'nın kuzeyindeki bir bölgeye Romalıların verdiği ad. Aşağı yukarı Cezayir'in günümüzdeki sınırları içinde kalır. Numidyalılar, Milattan Önce 6. yüzyıldan başlayarak kıyı bölgelerini işgal eden Kartaca ordularına katılmıştır.

Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

Numidyalılar, Cirta (Konstantin, bugün Kosantine) yakınında yaşayan Massili kabilesi şefi Masinissa'nın egemenliğine girinceye değin yarı göçebe bir topluluktu. Önceleri Kartaca'nın müttefikiyken MÖ 206'da Roma tarafına geçen Masinissa, buna karşılık Muluya Nehrine kadar uzanan toprakları aldı. Ardından da Kartaca topraklarının büyük bölümünü ele geçirdi.

MÖ 148 yılından itibaren Krallığını sürdüren Miçipsa MÖ 118 yılında öldü. Ölmeden önce krallığını iki oğlu Adherbal ile Hiempsal ve gayrımeşru oğlu Yugurta (MÖ 160-104) arasında paylaştırdı. Ancak Yugurta, kardeşlerine saldırarak Hiempsal'ı öldürdü ve Adherbal'ı da Numidya sınırlarının dışına sürdü. Adherbal Roma'dan yardım isteme yolunu seçince de, Roma arabuluculuğa soyundu ve Numidya'yı iki kardeş arasında paylaştırdı. Zaten Roma'nın genel Afrika politikası da güçlü bir devlet oluşmaması idi.

Yugurta Savaşı (MÖ 111–104)[değiştir | kaynağı değiştir]

Ancak Yugurta yeniden saldırarak, Roma ile uzun ve sonuçsuz bir savaşa girişti. Birkaç Romalı komutanı da, savaştan önce ve savaş sırasında rüşvetle satın aldı. Yugurta'nın can düşmanı olan Romalı general Gaius Marius, Numidya'daki savaştan Roma'ya döndü ve aristokrat senatörlerin itirazlarına karşın MÖ 107 yılında konsül seçildi. Ardından Marius 105-4 yıllarında Numidya'yı istila etti ve bu süreçte Yugurta'yı ele geçirerek savaşı hızla sonuçlandırdı.^[1]

Romalılar MÖ 104 yılında denetimi yeniden tamamen ellerine geçirmiş oldular. Numidya toprakları oldukça küçülmüştü. Romalılar kendilerine bağlı krallar aracılığıyla ülkeyi yönetmeyi sürdürdüler. Bu savaşın sonrasında Roma, çöl ve dağlardan oluşan doğal surlarına ulaştığından kıtadaki yayılışına hemen hemen tamamen son vererek Kuzey Afrika'daki son Pax Romana (Roma barışı) ortamını sağlamış oldu.^[2]^[3]

I. Iuba'nın bağımsızlık çabası[değiştir | kaynağı değiştir]

Güçlü bir devlet kurmaya çalışan üçüncü ve son Numidyalı I. Iuba oldu. MÖ 60 yılında Roma'ya bağlı bir kral olarak tahta çıkan Iuba, MÖ 49-46 yılları arasında Roma'yla savaştı. İlk savaşta karşılaştığı general Scipio'yu yendi ve Roma generali savaşta öldü. Çok az Romalı gemilerle kaçmayı başardı. Ancak daha güçlü ordularla bizzat Afrika'ya gelen Jül Sezar ve generali Marcus Petreius tarafından Thapsus'ta aldığı bir yenilgiyle mücadelesi son buldu. Farklı kaynaklara göre değişmekle birlikte, muhtemelen General Petreius Iuba'yı öldürmüş ve daha sonra bir kölenin yardımı ile intihar ettiği iddia edilmiştir.^[4]

Roma'ya bağımlılık dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Jül Sezar, Numidya topraklarında Africa Nova (Yeni Afrika) adıyla yeni bir eyalet oluşturdu. Augustus ise daha sonra Africa Nova'yı, Kartaca'yı çevreleyen Africa Vetus (Eski Afrika) eyaletiyle birleştirdi. Septimius Severus döneminde ayrı bir Numidya eyaleti kuruldu. Üçüncü lejyonun sürekli karargahının Lambaesis'te (Lambessa, bugün Tazult lambèse) kurulmasıyla güvenlik sağlanınca, Miladdan sonraki iki yüzyıl boyunca Numidya zenginleşti ve nüfusu arttı.

MS 3. yüzyılda bölgede Hristiyanlık hızla yayıldı ve Numidya 4. yüzyılda Donatusçu tartışmaların merkezi haline geldi. 8. yüzyılda Arapların Kuzey Afrika'yı işgalinden sonra zaman içinde Araplaştılar.

Kralların Listesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Tüm tarihler miladdan öncedir.

Massylii Kralları (Doğu Numidia)[değiştir | kaynağı değiştir]

Son Massylii hükümdarı, Masaesyli'yi ele geçirdi ve birleşik bir Numidya Krallığı kurdu.

Zelalsen (344–274)^[5]
Gala (275–207)^[6]
Ozalces (207–206)
Capussa (206–206)^[7]
Lacumazes (206–206)
Masinissa (206–202?)^[8]

Masaesyli Kralları (Batı Numidya)[değiştir | kaynağı değiştir]

Sifax (bef. 215–202)^[9]
Vermina (202–???)^[10]
Arkobarzane (???–???)^[11]

Numidya Kralları[değiştir | kaynağı değiştir]

Massinissa'nın üç oğlu krallığı paylaştılar. Miçipsa da üç mirasçısına benzer yöntemi denedi, ancak bu bir iç savaşa yol açtı. Roma Cumhuriyeti Yugurta Savaşı sonucunda Numidya'yı ele geçirdi. Sonrasında Gauda küçülmüş Numidya krallığı'nın başına geçti. O da krallık coğrafyasını iki oğlu arasında bölüştürmeyi seçti.

I. Massinissa (202–148)
Miçipsa (148–118), Massinissa'nın oğlu
Gulussa (148–145), Massinissa'nın oğlu
Mastanabal (148–14?), Massinissa'nın oğlu
I. Hiempsal (118–117), Miçipsa'nın oğlu
Adherbal (118–112), Miçipsa'nın oğlu
Yugurta (118–105), Mastanabal'ın oğlu
Gauda (105–88), Mastanabal'ın oğlu
Hiarbas (??–81)

Doğu Numidya[değiştir | kaynağı değiştir]

81 yılından sonra temel Numidya Krallığı oldu.

II. Hiempsal (88–60)
I. Juba (60–46)

Nova Afrika eyaletiyle Roma'ya bağlı (46–30)

II. Juba (29–25)

Batı Numidya[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu, bugünkü Petite Kabylie ile kabaca uyuşan Doğu Numidya'dan çok daha küçük bir krallıktı. Son yıllara doğru başkenti Cirta oldu.

Masteabar

Masteabar (88–81)
II. Massinissa (81–46)
Sittius (46–44), a Roma paralı askerlerinin lideri
Arabio (44–40)

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Afrika (Roma eyaleti)

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Abbott, Frank Frost (1901). A History and Description of Roman Political Institutions. Elibron Classics. s. 100. ISBN 0-543-92749-0.
^ Santosuosso. Storming the Heavens. s. 29.
^ Matyszak, Philip (2004). The Enemies of Rome. Thames & Hudson. s. 64. ISBN 0-500-25124-X.
^ Goldsworthy, Adrian (2006). "XXI". Caesar: Life of a Colossus. New Haven: Yale Press. s. 466.
^ Koch, John T. (2013). Tartessian: Celtic in the South-west at the Dawn of History. Celtic Studies Publications. s. 218. ISBN 9781891271199.
^ Mark, Joshua J. (27 Şubat 2018). "The Masaesyli and Massylii of Numidia". Ancient History Encyclopedia. 29 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2019.
^ Walsh, P. G. (1965). "Massinissa". The Journal of Roman Studies. 55 (1/2). ss. 149-160. doi:10.2307/297437. JSTOR 297437.
^ Oyeniyi, Bukola A. (22 Mart 2019). "Traders, Merchants, and Invaders". The History of Libya. ABC-CLIO. s. 25. ISBN 9781440856075.
^ Warden, Michael (2019). Remember To Rule. Book Four. Personalities of the Republic. Lulu.com. s. 217. ISBN 9780244777333.
^ Astin, A. E.; Walbank, F. W.; Frederiksen, M. W.; Ogilvie, R. M. (1970). "Rome and Chartage". The Cambridge Ancient History. Rome and the Mediterranean to 133 B.C. 8 (2. bas.). Cambridge University Press. s. 143. ISBN 9780521234481.
^ Recueil des notices et mémoires de la Société archélologique de la Province de Constantine (Fransızca). 7. Bibliothèque nationale de France. 1863. 7 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2019.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"Roman Africa". United Nations of Roma Victrix (UNRV). 4 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2019.

[1] Abbott, Frank Frost (1901). A History and Description of Roman Political Institutions. Elibron Classics. s. 100. ISBN 0-543-92749-0.

[Santosuosso-2] Santosuosso. Storming the Heavens. s. 29.

[3] Matyszak, Philip (2004). The Enemies of Rome. Thames & Hudson. s. 64. ISBN 0-500-25124-X.

[4] Goldsworthy, Adrian (2006). "XXI". Caesar: Life of a Colossus. New Haven: Yale Press. s. 466.

[5] Koch, John T. (2013). Tartessian: Celtic in the South-west at the Dawn of History. Celtic Studies Publications. s. 218. ISBN 9781891271199.

[6] Mark, Joshua J. (27 Şubat 2018). "The Masaesyli and Massylii of Numidia". Ancient History Encyclopedia. 29 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2019.

[7] Walsh, P. G. (1965). "Massinissa". The Journal of Roman Studies. 55 (1/2). ss. 149-160. doi:10.2307/297437. JSTOR 297437.

[8] Oyeniyi, Bukola A. (22 Mart 2019). "Traders, Merchants, and Invaders". The History of Libya. ABC-CLIO. s. 25. ISBN 9781440856075.

[9] Warden, Michael (2019). Remember To Rule. Book Four. Personalities of the Republic. Lulu.com. s. 217. ISBN 9780244777333.

[10] Astin, A. E.; Walbank, F. W.; Frederiksen, M. W.; Ogilvie, R. M. (1970). "Rome and Chartage". The Cambridge Ancient History. Rome and the Mediterranean to 133 B.C. 8 (2. bas.). Cambridge University Press. s. 143. ISBN 9780521234481.

[11] Recueil des notices et mémoires de la Société archélologique de la Province de Constantine (Fransızca). 7. Bibliothèque nationale de France. 1863. 7 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2019.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

Numidya nedir?, Numidya anlamı nedir?, Numidya ne demektir?