Modern Yunan Aydınlanması

*Hermes o Logios*, 18. ve 19. yüzyıl Yunan edebiyat dergisi.

Modern Yunan Aydınlanması, (Yunan: Διαφωτισμός, Diafotismos, "enlightenment" ya da "illumination", Neo-Helenik Aydınlanma diye de adlandırılan) Yunan Aydınlanması dönemini ifade eder.^[1]

Kökeni[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Osmanlı Yunanistanı

Aydınlanma Çağı tüm Avrupayı etkilediği gibi Osmanlı toprakları içerisinde yaşamını sürdüren Yunanları'da etkilemişti. Yunan Aydınlanması olarak nitelenen bu gelişme, Osmanlı İmparatorluğu içerisindeki Yunanların, ticaret ve eğitim gibi sahalarda güç kazanmasını hızlandıran bir faktör olmuştur. Bu, Yunan tüccarlara çok sayıda Yunan gencini İtalya ve Almanya'daki üniversitelerde okutacak finansmanı sağlıyordu. Bununla birlikte oradaki gençler Aydınlanma ve Fransız Devrimi düşüncelerini tanımaktaydı.^[2] Son yarım asırda Yunan hayatının belirgin karakteri haline gelen ve 1821'e giden sürece yol açan bu entelektüel canlanmanın maddi kaynağını, zenginleşen Yunan burjuvazisi oluşturmaktaydı. Yanya; Sakız Adası, Smirni ve Ayvalık, Yunan eğitim ve ticaretinde merkez üssü konumundaydı. Bu şehirlerde açılan okul ve matbaalar ile aydınlanma fikri yeni nesle aktarılıyordu.^[3]

Fenerli Rumların Rolü[değiştir | kaynağı değiştir]

Fener'de yaşayan Rumlar, Avrupa'da tahsil görmüş ve yabancı dil bilen kişilerden oluşuyordu. Bu nedenle Osmanlı Devleti bünyesinde tercümanlık faaliyeti yürütürlerdi. 18. yüzyıldan itibaren Eflak ve Boğdan prensliğine voyvoda olarak atanan Fenerli Rumlar; yıllar içerisinde bu bölgelerde güç ve nüfuz kazanmaya başladılar. Buralardaki çoğu voyvoda, Yunan eğitim; kültür ve matbaasının hamisi gibi hareket ediyordu. Bu akademiler, Ortodoks toplulukların genelindeki öğretmen ve öğrencileri cezbediyor ve Orta Avrupa'daki entelektüel eğilimler ile temasa geçiyordu. Ekseriyetle Osmanlı yönetim sistemini desteklediler ve Yunan ulusal hareketinin ortaya çıkmasında önemli bir rol oynayamadılar. Bununla birlikte çok sayıda Yunan bilim insanı, Fenerli Rumların beyliklerinde oluşturdukları kozmopolit ortam ve onların eğitime verdiği destekten faydalanmıştır.^[4]

Bu ortam yaygın olarak, Osmanlı İmparatorluğundaki genç; hırslı ve eğitimli Yunan halkının aydınlanmasında etkili olan özel bir cazibe merkeziydi. Bükreş ve Yaş'taki Kraliyet Akademileri de bu harekette kritik bir rol oynamıştır. Dönemin dikkat çekici eserlerinden biri olan "Geographia Neoteriki" adlı eserin her iki yazarı da (Daniel Philippidis ve Grigorios Konstantas) burada eğitim görmüşlerdir.^[5]^[6]

Sonrası[değiştir | kaynağı değiştir]

Aydınlanma dilsel alanı da etkilemiştir. Bir kısım grup halkın konuştuğu dil olan Demotiki dilini savunuyor; diğer bir grupta daha zor bir gramere sahip olan Attika Grekçesi'ni savunmaktaydı. Attik dilin basitleşmiş hali olan Katarevusa resmi dil ilan edildi. 1976'ya kadar Katarevusa tüm resmi kurumlarda kullanıldı ve bu tarihten sonra Demotiki Yunanistan'ın resmi dili ilan edilmiştir.^[2]

Aydınlanma fikrinin Yunan düşüncesine de aktarılması milli bir şuurun gelişimini etkilemiştir. "Hermes o Logios" adlı derginin yayımlanması da Aydınlanma fikirlerini teşvik etti. Derginin hedefi Yunan bilim, felsefe ve kültürünü ilerletmekti. Yunan Aydınlanmasının iki ana figürü olan Velestinli Rigas ve Adamantios Korais; Yunan milliyetçilerini çağdaş siyasal düşüncenin peşinden gitmeye yönlendiriyordu.^[7]

Yunan Aydınlanması sadece dil ve beşeri bilimleri değil, aynı zamanda bilimleri de ilgilendirmekteydi. Methodios Anthrakites; Evgenios Voulgaris, Athanasios Psalidas, Balanos Vasilopoulos ve Nikolaos Darbaris gibi bazı akademisyenler de matematik ve fizik konusunda çalışmalara sahipti. Yunan okullarında okutulmak üzere Yunanca bilimsel kitaplar yayımlamışlardır. Ayrıca Velestinli Rigas bir fizik antolojisi kitabı yayımlamıştır.

Sanat[değiştir | kaynağı değiştir]

Yunan Aydınlanması İyonya Okulu sanatını da kapsıyordu. Yunan Aydınlanmasının sanatta öne çıkmış isimleri şunlardır: Panagiotis Doxaras, Nikolaos Doxaras, Nikolaos Kantounis, Nikolaos Koutouzis ve Gerasimos Pitsamanos'dur. Yunan sanatı artık kendi tarzını sergiliyordu. Yunan resim sanatı dönemleri; Yunan Rokoko, Yunan Neoklasizm ve Yunan Romantizm'ini kapsamaktadır. Bağımsızlık hareketleri Yunan sanatçıları Modern Yunan Sanatı dönemine taşımıştır.

İyonya Adası'ndan olmayan ancak bu dönemle bağlantılı başka sanatçılarda vardır. Bu sanatçılar Osmanlı İmparatorluğu'nun ya da Venedik Cumhuriyeti'nin değişik bölgelerindendi. Christodoulos Kalergis ve Emmanuel Skordilis gibi bazı sanatçılar da Kiklad Adaları'nda etkindi. Ioannis Koronaros Girit'ten Mısır'a ve nihayetinde Kıbrıs'a yerleşti. Girit Rönesans'ı sona ermesine karşın hala adada birkaç aktif atölye bulunmaktaydı.

Sanatta Modern Yunan Aydınlanması sadece İyonya Okulu'na ait değil; tüm Yunan topluluklarına ve Antik Yunan Uygarlığının atalarına aitti. Yine çok sayıda Yunan sanatçı Kostantinopolis'te sanat icra etti. Ulusal Helenik Araştırma Vakfı (NHRF) tarafından araştırmalar sürmektedir.

Önemli Kişi ve Topluluklar[değiştir | kaynağı değiştir]

Velestinli Rigas
Theophilos Kairis
Adamantios Korais
Theoklitos Farmakidis
Eugenios Voulgaris
Yunanca Sözlüğü (1835 ed.), Anthimos Gazis

Neophytos Doukas (1760–1845), 70 civarında kitap yazan ve birçok antik metini Modern Yunancaya kazandıran üretken bir yazardır.
Velestinli Rigas, Fransız Devriminden etkilenmişti ve hümanist fikirlerini Yunan dünyasında yaymayı umuyordu. Osmanlı'ya karşı Balkanlarda ayaklanma planladı. Yakalanıp idam edilmiştir.
Adamantios Korais (1748-1833) Fransız Devriminin de tanığıdır. Entelektüel ilhamını Aydınlanma'dan aldı. Fikirlerini bol miktarda Thomas Hobbes, John Locke ve Jean-Jacques Rousseau gibi filozoflardan ödünç aldı. Kendini Yunan kültürüne adamıştır. Yunan toplumunun içine düştüğü çelişkiyi aşabilmesi için dört kavram üzerine düşünmesini önermiştir. Bunlar: adalet, erdem, özgürlük ve mutluluktur.^[8]
Evgezios Voulgaris, Almanya'da ders verdiği yıllar içerisinde Aydınlanmanın önünü açtı ve Yunan müfredatına liberal fikri getirdi. Anadolu ve Balkanlar'daki Rum okullarında fikirleri yayıldı. Aydın Despotluğu fikrini benimsedi. Din ve vicdan özgürlüğü gibi kavramları Yunan düşüncesine kazandırmıştır.^[8]
İosipos Moisiodaks (1725-1880). Voulgaris'in öğrencisidir. Eğitimde ön plana çıkmıştır. Felsefede Aristoculuğun arındırılması gerektiğini savunur. Bireysel özelliklerin ön plana çıkarıldığı, öğrenciyi sorgulamaya iten bir öğretim programını savunmaktadır. Yunan öğretmenleri eleştirmiştir.^[8]
Theophilos Kairis, bağımsız Yunanistan için farklı bir vizyon geliştirmiştir. Ona göre kilise ve devlet ayrılmalıydı.
Theoklitos Farmakidis, Fransız Devriminden ilham aldı. Güçlü bir Batı yanlısıdır ve İstanbul Rum Ortodoks Patrikhanesi için kritiktir.
Filiki Eterya: Adı Dostluk Cemiyeti anlamına gelmektedir. Aydınlanma Çağının hümanist fikirleri üzerine kurulmuştur. Amacı Osmanlı Devleti'ni yıkıp yeniden Bizans'ı canlandırmak olan 19. yüzyılın başlarında faal olmuş gizli bir cemiyettir.

Tepkiler[değiştir | kaynağı değiştir]

Aydınlanma düşüncesine karşı başta Patrikhane olmak üzere gelenekçi çevreler tepki gösterdi. Ortodoks Kilisesi bu yeni hareketleri bir tehdit olarak algıladı. Aydınlanma karşıtı risaleler ve aforozlar ile aydınlanmacılar hedef alınmıştır. Aydınlanmacı düşünürler üzerinde Antiklerikalizm fikri hakimdi ve çatışmanın merkez noktasını oluşturuyordu. Bu çatışma özellikle okullara yansımıştır.^[8]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ Patiniotis, Manolis. (2015) "Neo-Hellenic Enlightenment: In Search of a European Identity," in Arabatzis T., Renn J., Simões A. (ed.), Relocating the History of Science. Boston Studies in the Philosophy and History of Science, sayı 312. Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-319-14553-2_9
^ ^a ^b Greek history, The intellectual revival. Encyclopædia Britannica. 2008. 11 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2021.
^ "Greek history, The mercantile middle class". Encyclopædia Britannica. 2008. 12 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ "Greek history, Transformation toward emancipation, The Phanariotes,". Encyclopædia Britannica,. 2008. 23 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ Kopeček, Michal (2006). Discourses of collective identity in Central and Southeast Europe (1770–1945): texts and commentaries. Orta Avrupa Üniversitesi Yayınları. ss. 73-79. ISBN 978-963-7326-52-3. 28 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2021.
^ Sussex, Roland; John Christopher, Eade (1985). Culture and nationalism in nineteenth-century Eastern Europe. Slavica Yayınları. s. 8. ISBN 978-0-89357-146-7. 28 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2021.
^ M. Kitromilides, Paschalis (1979). The Dialectic of Intolerance: Ideological Dimensions of Ethnic Conflic. Journal of the Hellnice Diaspora. s. 4. 22 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2021.
^ ^a ^b ^c ^d "Çağdaş Yunan Aydınlanma Hareketinin Coğrafyası Ortaya Çıkış Süreci ve Eğitim Alanındaki Etkileri". Batı Kültür ve Edebiyatlarında Aydınlanma. İbrahim Kelağa Ahmet. Ankara Üniversitesi Basımevi. ss. 237-266. 28 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2021.

[1] Patiniotis, Manolis. (2015) "Neo-Hellenic Enlightenment: In Search of a European Identity," in Arabatzis T., Renn J., Simões A. (ed.), Relocating the History of Science. Boston Studies in the Philosophy and History of Science, sayı 312. Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-319-14553-2_9

[:0-2] Greek history, The intellectual revival. Encyclopædia Britannica. 2008. 11 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2021.

[3] "Greek history, The mercantile middle class". Encyclopædia Britannica. 2008. 12 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[4] "Greek history, Transformation toward emancipation, The Phanariotes,". Encyclopædia Britannica,. 2008. 23 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[5] Kopeček, Michal (2006). Discourses of collective identity in Central and Southeast Europe (1770–1945): texts and commentaries. Orta Avrupa Üniversitesi Yayınları. ss. 73-79. ISBN 978-963-7326-52-3. 28 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2021.

[6] Sussex, Roland; John Christopher, Eade (1985). Culture and nationalism in nineteenth-century Eastern Europe. Slavica Yayınları. s. 8. ISBN 978-0-89357-146-7. 28 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2021.

[7] M. Kitromilides, Paschalis (1979). The Dialectic of Intolerance: Ideological Dimensions of Ethnic Conflic. Journal of the Hellnice Diaspora. s. 4. 22 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2021.

[:1-8] "Çağdaş Yunan Aydınlanma Hareketinin Coğrafyası Ortaya Çıkış Süreci ve Eğitim Alanındaki Etkileri". Batı Kültür ve Edebiyatlarında Aydınlanma. İbrahim Kelağa Ahmet. Ankara Üniversitesi Basımevi. ss. 237-266. 28 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2021.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

Modern Yunan Aydınlanması nedir?, Modern Yunan Aydınlanması anlamı nedir?, Modern Yunan Aydınlanması ne demektir?