Microsoft Exchange Server

Geliştirici(ler)	Microsoft Corporation
Güncel sürüm	Exchange Server 2016 CU15 / 17 Aralık, 2019
İşletim sistemi	Microsoft Windows
Platform	x86-64 (64-Bit) (Önceki Sürümler: x86)
Erişilebilirlik	Çoklu dil destekli
Tür	Yardımcı yazılım
Lisans	Microsoft EULA
Resmî sitesi	www.microsoft.com/exchange

Microsoft Exchange Server, Microsoft tarafından üretilen bir haberleşme yazılımıdır. Sunucu ürünlerinden Microsoft Servers'ın bir parçası olup Microsoft altyapısına sahip sistemlerde sıkça kullanılmaktadır. Exchange'in öne çıkan özellikleri e-posta, takvim, kişiler ve işler, bilgiye web tabanlı erişim olanağı ve veri depolama desteğidir.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Microsoft'un Xenix tabanlı yönetim sisteminden Exchange Server ortamına geçişi Nisan 1993'te başladı^[1] ve Ocak 1995 itibarıyla 500'ü aşkın

11 Haziran 1996 tarihinde piyasaya sürülen Exchange Server 4.0, aynı adlı ürünün satışa açık özgün sürümüydü. Bu sürüm Microsoft Mail 3.5'in ardılı olarak kabul edilmektedir. Aslında, Microsoft Mail'in özgün sürümü Lotus'un cc:Mail'i satın almasından haftalar sonra güncellenmişti.^[2] Buna karşın, Exchange Server X.400 tabanlı yeni bir istemci-sunucu haberleşme sistemiydi. Ayrıca program bünyesinde kullanılan veritabanı X.500 dizin hizmetlerini de desteklemekteydi. Exchange Server'da kullanılan dizin kısa süre içerisinde Microsoft'un LDAP uyumlu dizin sunucusu olan Active Directory hizmetine çevrildi. Active Directory, Windows sunucu alan adlarına temel oluşturacak biçimde Windows 2000'e tümleşik hale getirildi.

Exchange Server 5.0 23 Mayıs 1997'de piyasaya sürüldü. Bu sürüm Exchange Administrator'ı içermesinin yanı sıra SMTP tabanlı ağlara erişim olanağı da sağlıyordu. Microsoft Mail'in aksine (bu program bağımsız bir SMTP kurulumu gerektiriyordu) Exchange Server 5.0, "Internet Mail Connector" eklentisi aracılığıyla sunucularla doğrudan bağlantı kurabiliyordu. Ayrıca, daha sonra Outlook olarak adlandırılacak olan yeni bir web tabanlı e-posta arayüzü olan Exchange Web Access de bu sürüme dahildi. Bu sürümde bulunan yeni özelliklere koşutluğun sağlanması amacıyla Microsoft, Microsoft Outlook 8.01, Microsoft Exchange Client 5.0 ve Microsoft Schedule+ 7.5'i piyasaya sürdü.

Kasım 1997'de piyasaya sürülen Exchange Server 5.5'in standart ve ticari olmak üzere iki sürümü bulunuyordu. Bu iki sürümün ayrıştıkları noktalar veritabanı boyutu, e-posta alma/gönderme aracıları ve kümeleme yetenekleriydi. Standart sürüm Exchange Server'ın önceki sürümlerinde olduğu gibi 16 GB'lık bir veritabanı sunarken ticari sürümde kullanılan veritabanı 16 TB'a kadar çıkabiliyordu (her ne kadar Microsoft'un test sonuçları belgesinde 100 GB sınırının aşılmaması gerektiğinden söz edilse de). Standart sürümün yapıtaşları site sihirbazı, MS posta sihirbazı, İnternet posta hizmeti, İnternet haber hizmeti ve Lotus Notes ve Novell GroupWise ile eşgüdümlü çalışabilen bir yazılım olarak kabul edilen cc:Maildır. Ticari sürüm bunlara ek olarak X.400 bağlantı sihirbazı ve SNADS, PROFS uyumlu betikler sunmaktaydı. Bu sürümde Microsoft Küme Sunucusu özelliği de desteklenmekteydi. Exchange Server 5.5'in sunduğu ek özellikler arasında Outlook Web Access'in yeni bir sürümü, IMAP4 desteği, LDAP 3 ve silinmiş dosyaları geri yükleme özelliği bulunuyordu. Exchange Server 5.5 ayrık dizinleri destekleyen son sürümdü. Exchange Client ve Schedule+ için yeni sürümler geliştirilmedi ancak Exchange Server'ın yeni sürümünü desteklemek amacıyla Microsoft Outlook 8.03 piyasaya sürüldü.

29 Kasım 2000'de piyasaya sürülen Exchange Server 2000 (v6.0) öncüllerinin sahip olduğu kısıtlamaların çoğuna çözüm getirdi. Veritabanı boyutlarının artırılması ve bir küme içindeki sunucu sayısının ikiden dörde çıkarılması bu gelişmelere örnek olarak verilebilir. Ne var ki, son olarak Exchange Server 5.5'te kullanılan standart dizin hizmetini içermeyen Exchange Server 2000, Active Directory altyapısına sahip olmayan sistemlerde çalışmıyordu. Bu durum, birçok kullanıcının bu sürüme geçmesini engelledi. Exchange Server 5.5'in yeni sürüme yükseltilmesi bir hayli güçtü ve her iki sistemin çevrimiçi durumda olmasını zorunlu kılıyordu. Exchange Server 2000 anında mesajlaşma desteği de sağlıyordu ancak bu özellik bir süre sonra Microsoft Office Canlı İletişim Sunucusu'na devredildi. Sürümler arası geçiş Exchange Server 2003'ün piyasaya sürülmesiyle kolaylaştı ancak birçok kullanıcı yeni sürümün ancak Windows 2000 sunucularında çalışacak olmasından ötürü sunucularını yükseltmek durumunda kaldı. Bazı kullanıcılar ise Microsoft'un artık desteklemediği Exchange Server 5.5 ve Windows NT 4.0'ı birlikte kullanmayı sürdürdüler.

Exchange Server 2003[değiştir | kaynağı değiştir]

Exchange Server 2003 (v6.5) 28 Eylül 2003'te piyasaya sürüldü. Exchange Server 2003'ün desteklediği işletim sistemleri Windows 2000 Server (Service Pack 4 gerektiriyor) ve 32-bit Windows Server 2003'tür. Windows Server 2003'e benzer biçimde Exchange Server 2003'te farklı uyumluluk kiplerine sahiptir (yazılımı yükseltmek amacıyla). Bu özelliğin farklı konumlarda Exchange Server kurulumu bulunan büyük şirketler için yararlı olduğu gözlenmiştir.

Exchange Server 2003'teki yeni özelliklerden biri sistem yöneticilerinin sunucuyu kısa sürede erişilebilir kılmasını sağlayan gelişmiş afet yönetimi sistemidir. Bu sistem, sunucunun iletileri yedekten geri yüklemesi sırasında posta alıp göndermesi yöntemine dayanır. Microsoft Mobile Information Server'ın 2001 ve 2002 sürümlerinde bulunan yazılımların bazıları Exchange Server'a eklenmiştir. Outlook Mobile Access, sunucu tabanlı ActiveSync bunlara örnek olarak gösterilebilir. Gelişmiş virüs ve spam koruma yordamları ürüne eklenen diğer özelliklerdir. Bunun yanında, açık kaynak kodlu ve *nix tabanlı e-posta sunucularında sıkça kullanılan IP adresi, SPF ("Gönderici Kimliği") ve DNSBL süzgeçleri de ürünün özellikleri kapsamındadır. Başka bir yenilik ise posta yönlendirmedeki gecikmelerin önüne geçmek amacıyla gelen e-postaların tümüyle işlenmeden silinmesidir. Gelişmiş ileti ve ileti kutusu yönetimi yöneticilerin küçük işleri daha hızlı bir biçimde yapabilmelerine olanak tanır. Diğer özelliklerden anında haberleşme ve Exchange konferans sunucusu farklı ürünler yaratmak amacıyla bu ürünün kapsamı dışında tutulmuştur. Microsoft'un şu anki tutumu Microsoft Office, Microsoft Office Live Communications Server, Live Meeting ve Sharepoint'in bileşimi olacak bir yardımcı yazılım üretmektir. Exchange Server'ın günümüzdeki işlevi e-posta ve planlama olarak kabul edilmektedir.

Sürümler[değiştir | kaynağı değiştir]

Exchange Server 2003'ün standart ve ticari olmak üzere iki sürümü bulunmaktadır. Standart sürüm sunucu başına 16 GB'lık bir ileti veritabanına izin verir. Service Pack 2'nin ardından ürün, 75 GB'lık veritabanlarını desteklemeye başladı ancak 18 GB'lık varsayılan boyutun üzerine çıkabilmek icin Windows Kayıt Defteri'nde bazı değişiklikler yapmak gerekmektedir.^[3] Ticari sürüm 16 TB'lık veritabanı boyutuna izin verirken bir sunucuda kullanılabilecek veritabanı sayısı 20'dir.^[4]

Microsoft Small Business Server 2003 Standard ve Premium sürümlerinde bulunan Exchange Server 2003 yalnızca 32-bit sistemlerde çalışır.

İstemciler[değiştir | kaynağı değiştir]

Microsoft Exchange Server özel bir RPC protokolü olan MAPI/RPC[1]13 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.'yi kullanır. Exchange Server'ın gelişmiş özelliklerini kullanabilen istemciler Microsoft Outlook, Novell Evolution ve Microsoft Entourage için üretilen son sürümüdür.

Exchange Server üzerinde saklanan e-postalara POP3 ve IMAP4 protokolleri üzerinden erişilebilir. (Bu protokoller sunucu üzerinde etkinleştirilmelidirler. Exchange Server'ın son sürümleri bu protokolleri devre dışı bırakmaktadır.) Bu amaç için kullanılabilecek bazı yazılımlar Outlook Express, Mozilla Thunderbird ve Lotus Notes'tur.

Exchange Server ileti kutularına web tarayıcısı yoluyla erişilebilir. Exchange Server'ın gezgin aygıtlarda kullanılmak üzere tasarladığı araç Outlook Mobile Access (OMA) adıyla anılır.

Windows Mobile 5.0 AKU2 ve üzeri sürümlerle birlikte kullanıldığında Exchange Server 2003 SP2 gezgin aygıtlara canlı e-posta aktarımı yöntemini destekler.^[5][6]

Bir önceki sürümün aksine Exchange Server 2003 anında haberleşme desteğinden yoksundur. Microsoft bu açığı kağatmak amacıyla Live Communication Server'ı geliştirmiştir.

Exchange 2003 Spam Süzgeci[değiştir | kaynağı değiştir]

Exchange Server 2003 birçok basit süzgeç yöntemi kullanır. Bunlar spam'i önleyebilecek kadar iyi olmasalar da posta kutusunun gereksiz yere dolmasını engelleyebilirler. Bir önceki sürümde bulunan gönderici adresi engelleme ve belirli bir alan adından gelen tüm postaları geri çevirme gibi özellikler Exchange Server 2003'te korunmuştur. Bu sürüme eklenen süzgeç yöntemleri ise şunlardır:

Bağlantı süzgeci

Karalistedeki adreslerden^[7] ya da elle oluşturulmuş IP adreslerinden gelen iletiler engellenir

Alıcı süzgeci

Sunucu üzerinde elle atanan alıcılara (yalnızca İntranet adresleri için geçerlidir) ya da sunucu üzerinde bulunmayan alıcılara gönderilen iletiler engellenir

Gönderici kimliği süzgeci

Bir tür SPF

Akıllı İleti Süzgeci

Sezgisel ileti çözümlemesi yoluyla iletileri engelleyen parasız bir Microsoft eklentisi.^[8]

Exchange Server 2007[değiştir | kaynağı değiştir]

Exchange Server 2007, 2006 yılının son aylarında Microsoft'un yeni ürünlerinde benimsediği dağıtım politikası uyarınca yalnızca ticari müşteriler için piyasaya sürüldü. Yazılımın önemli özellikleri yeni kümeleme yetenekleri, 64-bit desteği, sesli haberleşme işlevi, web hizmetleri için gelişmiş arama yeteneği ve süzgeç betikler ve yeni bir Outlook Web Access arayüzüdür.

Exchange Server 2007 (v8) yalnızca Windows Server'ın 64-bit x86-64 sürümünde çalışır. Bu gereklilik yalnızca desteklenen üretim ortamlarına özgüdür ve 64-bit deneme sürümü kullanılabilir. Ne var ki, 32-bit destekli sistemlere sahip şirketlerin Exchange Server'ın yeni sürümünü kullanabilmeleri için donanımlarını güncellemeleri gerekmektedir. 64-bit destekli sunucular üzerinde çalışan şirketler de 2000 ya da 2003 sürüm sunucularını 2007'ye yükseltmek durumundadırlar.

Exchange Server 2007'nin ilk test sürümü (o tarihte "Exchange 12" ya da E12 olarak adlandırılıyordu) Aralık 2005'te çok küçük bir test öbeğine sunuldu. Microsoft Exchange ekibinin web güncesine göre Mart 2006'da daha geniş bir test öbeği yazılımı elde etme olanağı bulmuştur.^{[kaynak belirtilmeli]} Microsoft 25 Nisan 2006 tarihinde yaptığı açıklamada yeni Exchange Server sürümünün Exchange Server 2007 olarak adlandırılacağını duyurdu.

Kaydadeğer gelişimler[değiştir | kaynağı değiştir]

Microsoft tarafından tanımlanan ilkesel gelişimler şöyle:^[9]

• Koruma: Spam ve virüs koruması, veri uygulamalarına koşut kümeleme, gelişmiş güvenlik ve şifreleme
• Gelişmiş Bilgi İşçisi Erişimi: Gelişmiş zamanlama ve web erişimi, bütünleştirilmiş haberleşme
• Gelişmiş BT Deneyimi: 64-bit başarım ve ölçülebilirlik, komut satırı desteği ve yalınlaştırılmış arayüz, etkin yönlendirme
• Exchange Yönetim Katmanı: Sistem yönetimi için komut satırı destekli yeni bir katman (Windows PowerShell tabanlı). Katman kullanıcıları Exchange Server arayüzü kullanılarak yapılabilen tüm işlemleri yerine getirebilir, sık gereksinim duyulan ve karmaşık yapılı işleri kaydedilebilir, paylaşılabili ve yeniden kullanılabilir betiklere dönüştürebilirler. Exchange Yönetim Katmanı, Microsoft Exchange Server 2007'nin özelliklerini yönetmek amacıyla 375'ten fazla özgün komut içerir.^[10]
• Kullanıcıların sesli ileti, e-posta ve fakslarını ileti kutularına kaydetmelerini, bu ileti kutularına cep telefonlarından ya da diğer kablosuz aygıtlardan erişmelerini sağlayan "bütünleştirilmiş haberleşme". Sesli komutlar e-postaların cep telefonu üzerinden dinlenebilmesini sağlar (ayrıca "Geç kalacağım" gibi birtakım basit iletiler gönderilebilir)
• Veritabanı boyutu üst sınırı kaldırıldı. Veritabanı boyutu donanım özelliklerine sıkı sıkıya bağımlı hale geldi.
• Bir sunucuda bulunabilecek veritabanı sayısı artırıldı (Exchange Server 2003'ün standart sürümünde 1 olan bu sınır 5'e yükseltildi, Exchange Server 2003'ün ticari sürümünde 20 olan rakam ise 50'ye çıkarıldı).

Kümeleme ve yüksek erişilebilirlik[değiştir | kaynağı değiştir]

Exchange Server'ın ticari sürümü Windows Server 2000 altında 4, Windows Server 2003 altında 8 düğümün kümelenmesine olanak tanır. Exchange Server 2003 iki düğümlü kümeler için etkin-etkin kümelenme özelliği de sunmaktadır. Bu tasarım küme içindeki iki sunucunun aynı anda etkin çalışmasını sağlar. Bu, Exchange'in varsayılan özelliklerinden biri olan etkin-edilgen sunucu kipine uymamaktadır. Bu kip, işlev bozukluğu giderilen bir sunucunun kısa sürede etkinleştirilmesini engeller. Bu sunucuların eski durumlarına dönmeleri için çekirdek sunucuların çökmesini beklemeleri gerekir. Etkin-etkin kipinin neden olduğu sürekli başarım sorunları Microsoft'u bu yöntemi kullanmaktan vazgeçirmiştir.^[11] Daha özel anlamda, etkin-etkin kümeleme desteği Exchange Server 2007 ile sonlandırılmıştır.

Exchange'in kümeleme yöntemi (etkin-etkin ve etkin-edilgen kipler) küme düğümlerindeki sunucuların aynı fiziksel veriyi paylaşma zorunluluğu nedeniyle eleştiri konusu olmuştur. Exchange Server'daki kümeleme uygulama olarak gereksiz kaynak tüketimine neden olur.^[12] Bu bakış açısı verinin bir çöküş noktası olarak algılanmasına yol açar. Ne var ki, Microsoft'un bu olguya ilişkin yorumu farklıdır.^[13] Bu boşluk veri depolayıcısı üreticileri tarafından coğrafi-kümeleme ve eşzamanlı olmayan veri çoğaltma gibi çözümlerle doldurulmuştur.^[14] Exchange Server 2007'nin yarattığı yeni kümeleme terimleri dizgesi önceden kullanılan "paylaşımlı veri yapısı"nın sorunlarına çözüm üretmiştir.^[15]

Exchange Server 2007, SQL Server için tasarlanmış eşzamanlı olmayan veri çoğaltma yöntemini destekler^[16] Paylaşımlı olmayan kümeler düşük maliyetlidir ve doğal afet durumlarında sistemin tümüyle göçmesini engellemek amacıyla iki veri merkezi arasında kurulabilir. Bu kümelerin olumsuz özelliği yalnızca iki düğüme izin vermeleri ve bağlanacak üçüncü bir düğümün bir dosya aktarım tanığından farklı olmayacak olmasıdır^[17] Bir diğer küme türü önceki sürümlerde de kullanılan geleneksel kümeleme yöntemidir ve bugün için TKK (Tek Kopya Kümesi) olarak adlandırılmaktadır. Exchange Server 2007 yukarıda sayılan iki küme türü için yalınlaştırılmış bir kurulum arayüzü sunar (kurulum aşamasında). Yerel Sürekli Çoğaltma "yıkık dökük küme" olarak anılmaktadır. Bu, veriyi sisteme eklenen bir sürücüye kopyalama ve yerel depolama hatalarına karşı koruma kalkanı olma işlevlerini görmektedir ancak sunucunun göçmesi durumunda herhangi bir koruma işlevine sahip değildir.

Exchange Server 2007 için hazırlanan SP1 Kasım 2007'de duyurulmuştur. Bu hizmet paketi YSÇ (Yedek Sürekli Çoğaltma) adlı yüksek erişilebilirlik yöntemini içerir. Bu yöntem kümelerin aynı veri merkezinde bulunmalarını zorunlu kılmadan veri çoğaltma işlevini yürütebilmektedir.

Lisans[değiştir | kaynağı değiştir]

Windows Server ürünlerine benzer biçimde Exchange Server İstemci Erişim Lisansına gerek duyar. Kurumsal lisans sözleşmeleri (örn. ticari sözleşme) Exchange Server lisansını kapsar. Microsoft'un diğer Windows Server ürünleri gibi kullanıcı ve aygıt lisansı seçme hakkı tanınmaktadır. Aygıt lisansları bir aygıta atanır (iş istasyonu, dizüstü bilgisayar ya da PDA gibi). Kullanıcı lisansları ise ileti kutusuna değil, bir kullanıcı ya da çalışana atanmaktadır ve kullanıcının Exchange e-posta hizmetine istediği aygıttan erişebilmesini sağlar. Bu iki lisansın ücretleri aynıdır ancak bunlar birbirleri ile değişimli kullanılamazlar. Microsoft Exchange'i sunucularında saklamak isteyen hizmet sağlayıcılar aylık bir hizmet ücreti karşılığında HSLS (Hizmet Sağlayıcı Lisans Sözleşmesi)ne taraf olabilirler. Exchange erişim lisansının standart ve ticari olmak üzere iki türü bulunmaktadır. Ticari lisans standart lisansın bir eklentisi olarak kabul edilmektedir.

Exchange sunucusu[değiştir | kaynağı değiştir]

Microsoft Exchange Server bir sunucu hizmeti olarak da kullanılabilmektedir.^[18]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Haberleşme UPA (HUPA)
• Microsoft Servers

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Bibliyografya[değiştir | kaynağı değiştir]

• Walther, Henrik. Exchange Server 2007 Yapılandırma Hileleri. ISBN 1-59749-137-3. 
• Morimoto, Rand. Exchange Server 2007. ISBN 0-672-32920-4. 
• McBee, Jim. Microsoft Exchange Server 2007'de Uzmanlaşma. ISBN 0-470-04289-3. 
• Cavalancia, MCSE, MCT, MCNE, MCNI, Nick. Yeni Başlayanlar İçin Microsoft Exchange Server 2007. ISBN 0071486392. KB1 bakım: Birden fazla ad: yazar listesi (link)

Logoları[değiştir | kaynağı değiştir]

• 
  2010–2013 tarihleri arasında kullanılan logo.
• 
  2013–2019 tarihleri arasında kullanılan logo.
• 
  2019'dan beri kullandığı logosu.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

• Microsoft yazılımları listesi

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Microsoft Exchange29 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.