Mişima

Mishima: A Life in Four Chapters
Filmin vizyon posteri
Yönetmen	Paul Schrader
Yapımcı	Mataiçiro Yamamoto Tom Luddy
Senarist	Leonard Schrader Paul Schrader
Anlatıcı	Roy Scheider Ken Ogata
Oyuncular	Ken Ogata Kenji Savada Toşiyuki Nagaşima Yasosuke Bando
Müzik	Philip Glass
Görüntü yönetmeni	John Bailey
Kurgu	Michael Chandler Tomoyo Oşima
Yapım şirketi	American Zoetrope Lucasfilm M Company Tristone Entertainment Inc.
Dağıtıcı	Warner Bros.
Çıkış tarih(ler)i	4 Ekim 1985 (1985-10-04)  ABD
Süre	120 dakika
Ülke	Amerika Birleşik Devletleri
Dil	Japonca İngilizce
Bütçe	5 milyon $
Hasılat	502.758 $

Mişima (Orijinali: Mishima: A Life in Four Chapters), Paul Schrader'ın yazdığı ve yönettiği bir biyografik film. Japon yazar Yukio Mişima'nın hayatını ve eserlerini konu eden film, yazarın Altın Köşk Tapınağı, Kyōko no Ie (Kyoko'nun Evi) ve Kaçak Atlar kitaplarından belirli bölümlerin uyarlamalarıyla harmanlanmıştır. Filmin yapımcılığını Francis Ford Coppola ve George Lucas üstlenmiştir.

Filmin konusu[değiştir | kaynağı değiştir]

Film Mişima'nın hayatının son günü olan 25 Kasım 1970'te başlar. Yazar bir metne son rötuşları yapmaktadır. Daha sonra kendisi için tasarladığı bir üniformayı giyer ve paramiliter ordusundaki en sadık silah arkadaşlarıyla buluşur.

Yazarın yaşamından önemli anlara yapılan dönüşlerde seyirci, büyükannesinin gölgesindeki çelimsiz çocuğun Japonya'nın savaş sonrasındaki en büyük yazarlarından birine dönüşmesini izler. Modern Japonya'nın materyalizmine duyduğu öfke Mişima'yı sağcılığa ve tradisyonalizme itmiştir. Mişima özel bir ordu kurar ve amacının imparatoru yeniden devletin başına geçirmek olduğunu ilan eder.

Yazarın yaşamını anlatan kısımlar, Mişima'nın üç romanından kısa uyarlamalarla örülmüştür: Altın Köşk Tapınağı'nda genç kekeme bir keşiş, güzelliği karşısında aşağılandığını hissettiği ünlü bir Zen Budist tapınağını ateşe verir. Kyōko no Ie, genç bir adamla borçlu olduğu kendisinden yaşça büyük kadının sadomazoşist ilişkisini (ve ölümle sona erişini) anlatır. Kaçak Atlar'da bir grup aşırı milliyetçi genç başarısız bir darbe girişiminde bulunur ve liderleri sonunda intihar eder. Filmin ana hikâyesi, geçmişe dönüşleri ve uyarlamaları filme adını veren dört bölümde birleşir: bunlar "Beauty" (Güzellik); "Art" (Sanat); "Action" (Eylem) ve "Harmony of Pen and Sword"dur (Kalemin ve Kılıcın Uyumu).

Film, Mişima ve takipçilerinin bir Japonya Öz Savunma Kuvvetleri generalini rehin almasıyla son bulur. Mişima garnizondaki askerlere bir konuşma yapar ve imparatoru devletin başına getirmesine yardım etmeleri için bir çağrıda bulunur. Konuşması dinleyen askerlerce dinlenmez ve aşağılanır. Mişima bunun sonrasında generalin odasına döner ve seppuku ile canını alır.

Filmin arka planı[değiştir | kaynağı değiştir]

Edebi esinler ve yazarın hayatıyla benzerlikler[değiştir | kaynağı değiştir]

Schrader'ın filmi Mişima'nın üç romanından uyarlamalar içerir: bunlar Altın Köşk Tapınağı, Kyōko no Ie (Kyoko'nun Evi) ve Kaçak Atlar'dır. Yazarın homoseksüel bir erkeğin bir kadınla evliliğini incelediği Kinjiki (Yasak Renkler) romanını kullanma hakkı, Mişima'nın eşinden alınamamıştır.^[1] Schrader filmi yazarken Mişima'nın erken, orta ve son döneminden, yazarın hayatıyla benzerliklere sahip olan eserleri seçmiştir. Aynı zamanda üç roman, filmin üç konusuna da odaklanmaktadır: 1. Güzellik ile obsesif ilişki; 2. Cinsel ikilem ve narsisizm; 3. Mişima'nın devrimciliği.^[2]

Bir Maskenin İtirafları adlı bir diğer, yine otobiyografik unsurlar içeren romanına filmde değinilmese de birçok gönderme bulunmaktadır. Küçük Mişima'nın Aziz Sebastian resmine duyduğu cinsel arzu ve sınıf arkadaşına olan aşkı, kitaptan sahnelerdir. Anlatıcının konuşmalarında Mişima'nın Taiyō to tetsu (Güneş ve Çelik) isimli denemelerinden faydalanılmıştır.

Senaryoya esin kaynağı olan kitaplar filmde birkaç sahneye indirilmiştir. Mişima'nın dört kişiliğini temsil eden dört ana karakterin anlatıldığı Kyōko no Ie romanından yalnızca bedenini annesinin borçlu olduğu kadına satan narsist aktörün hikâyesi alınmıştır. Kinjiki'nin haklarını alamayan Schrader, diğer dillerde yayımlanmamış Kyōko no Ie'nin haklarını almıştır. Romandan seçtiği sahneler, Schrader'ın Kinjiki'de ilgisini çeken cinsel ikilem ve narsisizm konularına eğilmesini sağlamıştır.^[2]

Film Mişima'nın seppuku ile intihar etmesiyle sona erse de, bu olayın kendisi filmde gösterildiğinden daha uzun sürmüştür. Mişima'nın yakın dostu Morita Masakatsu da orada intihar etmek istemiş ama başarısız olmuştur. Üçüncü bir kişi ikisinin de kafasını uçurmuştur. Geriye kalan üç kişi daha sonra tutuklanmıştır.^[3] Film eleştirmeni Roger Ebert, filmin vahşet göstermeme tercihini övmüş ve bu ayrıntıların filmin ruhunu zedeleyeceğini düşündüğünü belirtmiştir.^[4] Film, Schrader'ın söz verdiği üzere Mişima'nın hayatından uzaklaşmamıştır.^[2][5]

Yapım aşaması[değiştir | kaynağı değiştir]

Paul Schrader, yapımcılar Tom Luddy ve Francis Ford Coppola, 1980'lerin başından beri Yukio Mişima hakkında bir film çekme hayali kurmaktaydı. Mişima'nın dul eşi ve yazarın edebi haklarının sahibi Jun Şiragi'yi ikna etmek iki yıl daha alacaktı. Geçmişte Bob Rafelson, Elia Kazan, Roman Polański,^[6] Nagisa Oşima ve Akira Kurosava gibi yönetmenler Mişima'nın hayatını filme çekmek istemişlerdi. Yapımcı Mataiçiro Yamamoto'nun inisiyatifi ve Japon yapım şirketleri Tōhō ve Fuji Television'ın katkıları sonucu filme 2 milyon dolarlık bir bütçe belirlendi.^[7][8]

Senaryoyu Paul Schrader kardeşi Leonard ve Japon eşi Chieko ile yazdı. Chieko Schrader filmdeki diyalogları Japoncaya çevirmiş, aynı zamanda filmin başta düşünüldüğü gibi Mişima'nın intiharıyla değil, bir "aydınlanma" sahnesiyle bitmesi gerektiğinde ısrar etmiştir.^[9] Filmin sonuna ölen Mişima'nın romanlarındaki karakterleriyle bütünleştiği bir sahne eklenmiştir. Filmin set tasarımını Eiko İşioka, müziklerini ise Philip Glass yapmıştır.

Filmin yapım aşamasında Mişima'nın eşi kocasının homoseksüelliğinin ve darbe girişiminin ayrıntılarının resmedilmesinden rahatsız olmuş ve iznini geri çekmiştir. Sözleşmeler yapıldığı için filmin çekimi devam etse de, araya bazı engeller girmiştir. Sağcı gruplar özellikle yapımcı Yamamoto'yu tehdit etmeye başlamışlardır. Bu grupların başlıca eleştirisi, taparcasına sevdikleri Mişima'nın hayatının yabancı bir ekip tarafından filme alınıyor olmasıydı. Korkulan bir saldırı gerçekleşmediyse de, Tōhō ve Fuji şirketleri filmden çekileceklerini belirttiler. Borç altındaki Yamamoto'nun çekilmeleri halinde intihar edeceğini söylemesiyle iki şirket de bu kararından vazgeçmiştir. Mişima'nın hayatını yazan Henry Scott Stokes'un Schrader'ı intihalle suçladığı bir basın toplantısı,^[6] Japon basınında ilgi görmemiştir. Mişima'yı oynayacak olan Ken Takakura filmden çekilmiş ve rolü Ken Ogata üstlenmiştir. Schrader daha sonra Ogata'nın oyunculuğundan memnun kalmadığını, Mişima'nın ikircikli cinselliğini temsil etmeyi başaramadığını söylemiştir.^[2]

Filmin çoğu Japon bir ekip ile yapılan çekimleri 1984 bahar ve yaz aylarında Tokyo'da Tōhō stüdyolarında gerçekleşmiş, Kōriyama ve Fuji Dağı yakınlarında dış çekimler yapılmıştır.^[5] Fukuşima'daki Kōriyama vilayethanesi Mişima'nın darbe girişimi sahneleri için kullanılmıştır; yapımcı Alan Poul'a göre olayların geçtiği yerde film çekilmesi yasaklanmıştır. Poul'a göre çekim yapılması için Japonya Kültür Bakanlığı ve Dış İşleri Bakanlığı'ndan gerekli izinleri ülkenin ABD elçisi Mike Mansfield almıştır. Tom Luddy ise siyasetçilerle ilişkileri olan Yakuza'ya verilen bir rüşvet ile çekim izinlerinin alındığını söylemektedir. Vilayethane binası, Hanami bayramı sırasında boş olduğu sırada kullanılmıştır.^[7]

Nisan 1984'te George Lucas'ın girişimleriyle Warner Bros. stüdyoları başta reddetmesine rağmen filme 3 milyon dolar daha sağlamayı kabul etmiştir.^[7][8] Kevin Jackson ile yaptığı bir röportajda Schrader stüdyodakilerin filmin hasılat yapmayacağını bilmediğini söylemiş, buna rağmen iyi bir iş çıkarmak istediği için baskı ve sorumluluk altında hissettiğini dile getirmiştir.^[2]

Vizyon[değiştir | kaynağı değiştir]

Mişima, 15 Mayıs 1985 tarihinde Cannes Uluslararası Film Festivali'nde seyirciyle buluştu. Chicago Tribune gazetesine yazan Roger Ebert'e göre ilk eleştiriler olumluydu; Die Zeit'a yazan Karsten Witte ise beğenmeyenlerin olduğunu dile getiriyordu.^[10][11][12] 20 Eylül 1985'te film Birleşik Devletler'de vizyona girdiyse de 450.000 $'ın altında bir hasılat elde edebildi.^[13] Roger Ebert'ın yazdığına göre Schrader, Cannes'daki gala sırasında Amerika'da hasılatın yüksek olmayacağını biliyordu.^[10] Avrupa'da da durum farklı olmadı; ABD'den önce vizyona girdiği Paris'te film önce dokuz salonda oynamış, seyircilerin ilgisini çekemediği için kısa sürede üç salona düşmüştür.^[11]

Tokyo Uluslararası Film Festivali başta filmi davet etse de, daha sonra sağcı grupların tehditleri ve Mişima'nın eşinin itirazları sonucu programından çıkarma kararı almıştır. Filmin yapımcıların "ibraz hatası" sonucu festivale giremediğini belirtmişlerdir. Martin Scorsese, Woody Allen ve Louis Malle gibi yönetmenlerin imzalarının olduğu bir itiraz mektubuna rağmen festival yöneticileri kararından vazgeçmemiştir. Mişima Japonya sinemalarında bugüne kadar hiç gösterilmemiştir. Tōhō stüdyoları filme bütçe sağlamayı bile reddetmiştir.^[14][15]

Mişima filmi Türkiye'de vizyona girmemiştir.

Filmin görsel üslubu[değiştir | kaynağı değiştir]

Yazarın hayatındaki farklı dönemleri ve kısmen kurgusal sahneleri birbirinden ayırmak için film farklı renk paletleri kullanmıştır: 1970 sahnelerinde doğal, soluk renkler; geçmişe ait sahnelerde siyah-beyaz; Altın Köşk Tapınağı sahnelerinde altın ve yeşil; Kyōko no Ie sahnelerinde pembe ve gri; Kaçak Atlar sahnelerinde turuncu (daha doğrusu tapınaklarda kullanılan "şu" ya da 朱 rengi) ve siyah kullanılmıştır. Schrader'ın isteğiyle 2008 tarihli DVD'de Kaçak Atlar sekansının sonundaki intihar sahnesinde gökyüzü lacivertten turuncuya dönüştürülmüştür. Bununla birlikte roman uyarlaması olan sahnelerde değişen dekor, boyanmış arka plan gibi teatral ayrıntılar kullanılmıştır.^[5][14][16]

Kameraman John Bailey roman sahnelerini modern üslupta çekse de, geçmişte geçen sahnelerde 1930–1950'ler arası Japon sineması üslubu esin alınmıştır. 25 Kasım 1970 sahnelerinde Schrader'ın deyimiyle "Costa Gavras benzeri" bir belgesel üslubu kullanılmıştır.^[2][17]

Mişima'nın kameraya dönüp kendini öldürdüğü son sahnelerden birinde Schrader "dolly zoom" efektine başvurmuştur. Alfred Hitchcock'un Vertigo filmindeki meşhur kullanımından dolayı "Vertigo efekti" olarak da bilinen bu kamera numarası, perspektifi genişleterek görsel olarak seyirciyi rahatsız ettiği için kullanılmıştır.

Altın Köşk Tapınağı ve Kyōko no Ie için Schrader, Bernardo Bertolucci'nin Konformist filmi ve Nikolas Roeg'in Performance filmlerinden ilham almıştır.^[2]

Filmin müzikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Yapımcı Tom Luddy, Schrader'ı besteci Philip Glass ile tanıştırmıştır.^[7] Schrader var olan eserlerden bir "geçici film müziği" oluşturmak istememiş, Glass'a senaryoyu ve Mişima eserlerini vermiştir. Glass daha sonra synthesizer ile film müziğini bestelemiş, yönetmen bu parçaları istediği yerlerde kullanmış ve değiştirmiştir. Yönetmenin kullandığı son versiyon üzerinden Glass besteyi tamamlamıştır.^[2][18]

Mişima film müzikleri orkestra ve synthesizer ile seslendirilmiştir. 1970 sahnelerinde askerî bir hava vermek için perküsyon kullanılırken, Kyōko no Ie sahnelerinde elektro gitar izleyiciye rock'n'roll havası verir. Yazarın hayatından sahnelerde yaylılara başvurulmuştur (Kronos Quartet). Filmin Batılı izleyiciler tarafından izleneceğini bilen Glass, müzikteki Uzakdoğu unsurlarını korumakla birlikte rüzgâr çanı kullanmaktan vazgeçmiştir.^[19] Glass daha sonra String Quartet No. 3 adıyla yeniden yazacağı bestelerinin en sevdikleri arasında olduğunu dile getirmiştir.^[20][21]

Filmin konuları[değiştir | kaynağı değiştir]

Japonya merakı[değiştir | kaynağı değiştir]

Kevin Jackson, Schrader'ın eserlerinde Japonya'ya dair devam eden bir ilgi olduğunu dile getirmiştir. 1972 tarihinde Schrader, Yasujirō Ozu filmleri hakkında bir yazı kaleme almıştır;^[22] kardeşi Leonard ile yazdığı ilk senaryosu Yakuza (1974, yön. Sydney Pollack) Japonya'daki suç dünyasını konu almıştır. Schrader kardeşinin ve kendisinin merakını şu şekilde açıklamıştır: "Japonya her türlü davranışın ve görgü kuralının katı bir şekilde belirlendiği küçük bir ahlâki evren. İnsanın bir hapisten kaçıp diğerinde kendisini bulması alışılmadık bir durum değil. Grand Rapids'deki [Schrader'ın doğum yeri] kültür hayatının kardeşimle başkaldırdığımız, ama sonrasında özlediğimiz unsurlarını Japonya'da bulduk. Ama yabancı bir ülkede olduğumuz için onlar tarafından sınırlandığımızı hissetmedik."^[2]

Bir karakter olarak yazar[değiştir | kaynağı değiştir]

Schrader, Mişima'nın kariyerinde en çok sevdiği filmi olduğunu söylemiş ve şöyle eklemiştir: "Mişima eğer var olmasa yaratmak isteyeceğim türden bir karakterdi. Kurmacanın gücünü tamamen kişiliğinde barındırıyor. Hatta büyük bir yazarın yarattığı bir karakter olduğu için, bir roman karakteri de. (...) Hayatının yazdığı son eser olduğunu düşünüyorum ki Mişima'nın da bu şekilde düşündüğüne inanıyorum."^[2]

Roger Ebert, 2007 tarihli yazısında bu görüşleri destekler. Schrader yazarlık hayatı boyunca "odadaki adam" karakterinden etkilenmiştir. Tıpkı Schrader'ın Taxi Driver senaryosundaki gibi odadaki bir adam giyinir ve odadan çıkarak amacına ulaşmaya gider. Ebert, Mişima için "'odadaki adam'ın en üstün hali" demiştir.^[10] Village Voice'a yazan Nick Pinkerton da benzer şeyler söylemiştir: Schrader için Mişima ve Taxi Driver benzerdirler. "Her iki eser de kendilerini mit haline getiren ve sanki bir bıçağı bileyliyormuşçasına yazan iki yalnız karakteri anlatır."^[23]

Schrader'ın gözünde, Mişima televizyonun icadından beri modern yazarların aklındaki bazı sorulara yanıt aramıştır. "Günümüzde yazarlar daha çok medya kişilikleri ile biliniyor. Mişima bu değişimin oldukça erken farkına varmıştı."^[2]

Bir sanatsal eylem olarak intihar[değiştir | kaynağı değiştir]

Mişima, Schrader'ın çekemediği Hank Williams biyografisinden beri aklında var olan, intihar eğilimleri olan bir sanatçı hakkında film çekme ihtiyacını gidermişti. İntihar içgüdüsü, sanatçının dünyayı değiştirme içgüdüsüyle yakından bağlantılıdır: "İntihar sanatsal sürecin bir parçasıdır," diye yazar Nick Pinkerton. "Yazarın son anı eleştirel olmayan bir açıdan gösterilir; Mişima bu eseri başyapıtı olarak, kanlı intiharının örtemediği kusursuz bir bütünlük anı olarak hayal etmiştir," diye yazar.^[23]

Mişima üçü seppuku geleneğine göre gerçekleştirilen üç intiharı resmeder: yazarın intiharı; Kyōko no Ie'deki çifte intihar ("şinju", ya da 心中); Kaçak Atlar'da Isao'nun intiharı ve Mişima'nın yönettiği ve oynadığı Yūkoku'da kısaca gösterilen Takeyama'nın intiharı. Her üç seppuku'nun da siyasi, milliyetçi bir arka planı vardır: Mişima imparatorluğu yeniden kurma hayalini gerçekleştiremediği için; Isao modern Japonya'nın temsilcilerine karşı planlanan bir greve karşı ihanetten; Takeyama ise 1936'daki başarısız darbe girişimi yüzünden intihar eder.

Siyaset ve fetişizm[değiştir | kaynağı değiştir]

Schrader'a göre Mişima'nın siyasi düşünceleri "yüzde 75 teatral" idi: "İmparator saplantısı çok güçlü ve cinsel bir boyuta sahip olduğu gibi militaristti de; buna rağmen gelenekçi ve sanatsal bir saplantıydı bu. (...) Tıpkı D'Annunzio'nunki gibi bir maskeydi."^[2] Henry Scott Stokes ise bunun tersine, Tokyo'da Öz Savunma Kuvvetleri merkezinde gerçekleşen intiharın açıkça siyasi olduğunu söylemektedir.^[24] Ebert için Mişima'nın paramiliter kuvveti, hayatı ve eserlerine yönelik libidinal ilişkisinin bir boyutuydu: "Özel ordusu ritüeli bastırılmış cinsellikle birleştiriyordu. Askerleri genç, yakışıklı ve onun için ölmeye hazırdı; üniformaları Nazilerinki gibi fetiş öğeleri taşıyordu."^[10]

Eşcinsellik[değiştir | kaynağı değiştir]

Schrader'dan Mişima'nın eşcinselliğini geri plana alması ya da tamamen yok sayması istenmişti. Schrader şöyle söylemiştir: "Mişima eşcinsel çevrelerde takdir gören bir kişilik olsa da filmi yapma nedenim bu değildi. Hayat ve sanat arasındaki ilişkinin ikilemini incelemek istedim. Eşcinsellik bunun bir parçası olsa da bu ilişkinin bir bileşeni sayılmayabilirdi. Aynı ikilem heteroseksüel bir ilişkide de var olabilir." Schrader aynı zamanda filmdeki sayılı homoerotik sahneyi (örn. Mişima'nın bir gey barda bir başka erkekle dans ettiği sahne) eklemekte zorlandığını, çünkü çağdaşlarıyla yapılan konuşmalar gibi biyografik ayrıntılar üzerinden hayat hikâyesini resmetmek istediğini söylemiştir.^[2][5]

Mişima sonrası[değiştir | kaynağı değiştir]

Schrader geleneksel Japon toplumunda bile Mişima'nın ölümünün sıra dışı ve inanılmaz bir eylem olduğunu söylemektedir. "Japonya bir oydaşmacı toplumdur (...) bunu ne kadar söylesem az. Mişima öldüğünde 15 sene geçsin, size onun hakkında ne düşündüğümüzü söyleyelim, dediler. 15 yıldan fazla oldu, insanlar hâlâ ne diyeceklerini bilmiyor. Mişima artık bir insan değil sanki. İnsanlar ismini okuyor ama resmi bir görüşleri yok. Bir sofrada adını söylediğinizde sessizlik çöküyor."^[2][5]

Mişima'nın ölümünün üzerinden otuzu aşkın yıl geçtikten sonra 2012'de Japon yönetmen Koji Wakamatsu yazarın darbe girişimini 11:25 Jiketsu no Hi adlı bir filmde anlatmıştır.^[25]

Oyuncular[değiştir | kaynağı değiştir]

Eleştiriler ve ödüller[değiştir | kaynağı değiştir]

Eleştiriler[değiştir | kaynağı değiştir]

Rotten Tomatoes sitesi Mişima'ya %90 puan vermiştir; film 22 eleştiriden ortalama 7,4/10 ortalamaya sahiptir. Sitede şöyle yazmaktadır: "Paul Schrader'ın başyapıtı olağanüstü bir müzik ve etkileyici bir görüntü yönetmenliği ile zenginleştirilmiş şık ve hayalperest bir portre."^[26] 2008 tarihli film rehberinde Leonard Matlin filmin "iddialı ve stilize edilmiş bir dram" olduğunu söylemiştir ve "uzun ve izlemesi zor olsa da ve her açıdan başarılı denemese de büyüleyici" diye eklemiştir.^[27] 2007'de Roger Ebert filmi "Great Movies" (Büyük Filmler) listesine eklemiş ve film için "tasarruflu senaryonun ve filmciliğin bir zaferi. Filmin sıra dışı yapısı (...) kusursuz bir açıklıkla önümüze seriliyor, kendi mantığını açıyor," demiştir.^[28]

Time Out Film Guide'a yazan Chris Peachment şöyle yazmıştır: "Schrader kahramanlarıyla birlikte aradığı o kanlı dönüşümü nihayet gerçekleştirmişe benziyor; bu film o sondaki kılıcın keskinliğine ve güzelliğine sahip. (...) Bir benzeri daha yok."^[29]

Ödüller[değiştir | kaynağı değiştir]

Filmin galası 15 Mayıs 1985 tarihinde Cannes Film Festivali'nde yapıldı ve görüntü yönetmeni John Bailey, set tasarımcısı Eiko İşioka ve besteci Philip Glass "En İyi Sanatsal Katkı" ödülünü aldılar.^[30]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Vikisöz'de Mişima (film) ile ilgili sözleri bulabilirsiniz.

• Filmin IMDb sayfası: Mishima: A Life in Four Chapters
• Rotten Tomatoes'ta Mişima (film)
• Roger Ebert'ın Mishima: A Life in Four Chapters üzerine yazısı 22 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)