Yatırımcıların geleneksel para birimleri veya diğer dijital para birimleri gibi diğer varlıklar için kripto para birimleri ve dijital para birimleri ticareti yapmasına olanak tanıyan platformlardır. Borsalar, dijital para birimleri veya kripto para birimleri karşılığında kredi kartı ödemelerini, banka havalelerini veya diğer birçok ödeme şekillerini kabul edebilir. Bir kripto para borsası, genellikle alış-satış işlemleri için işlem komisyonu olarak alan veya eşleşen bir platform olarak sadece üyelik ücreti alan bir piyasa yapıcı olabilir.

Robinhood ve eToro gibi hisse senetleri gibi diğer yatırım araçlarına odaklanan bazı aracı kurumlar, kullanıcıların kripto para birimi satın almalarına ve ticaretini yapmalarına izin verir, ancak yatırımcıların kripto paralarını cüzdanlarına çekmelerine izin vermezler. Bununla birlikte, Binance ve Coinbase gibi özel kripto para borsaları yatırımcıların kripto para çekme işlemlerine izin verir.

Operasyon[değiştir | kaynağı değiştir]

Borsalar, bir kullanıcının kişisel kripto para cüzdanına kripto para gönderebilir. Bazıları dijital para bakiyelerini dünya çapındaki ATM'lerden ^[1][2] para çekmek için kullanılabilecek anonim ön ödemeli kartlara dönüştürüp nakit olarak çekmeye izin verirken, bazı dijital para birimleri ise altın gibi yatırım araçları tarafından desteklenir.^[3]

Dijital para birimlerinin yaratıcıları, çoğunlukla dijital para biriminde alım satımı kolaylaştıran ve dijital para birimi ticaretinden bağımsızdır.^[2] Bazı sistemlerde ise, dijital para birimi sağlayıcıları (DCP), yatırımcılar için hesap tutan ve yöneten, ancak bu yatırımcılara doğrudan dijital para birimi ticaretine izin vermeyen işletmelerdir.^[4][5] Yatırımcılar, dijital para birimini yatırımcının DCP hesabına aktaran veya bu hesaptan dijital para birimi borsalarından dijital para ticaretini yapabilir.^[5] Bazı borsalar DCP'nin yan kuruluşlarıdır, ancak çoğu yasal olarak birbirinden bağımsız işletmelerdir.^[4] DCP hesaplarında tutulan tüm fonların değeri, gerçek veya dijital bir para birimi olabilir.^[5]

Dijital para birimi takası, gerçek bir ticari işletme veya kesinlikle çevrimiçi bir işletme olabilir. Bir borsa platformu olarak, geleneksel para birimlerini ve kripto para birimleri olarak takas eder. Çevrimiçi bir borsa platformu olarak, elektronik olarak aktarılan para ve dijital para birimlerini değiştirir.^[4]

Çoğu zaman, dijital para borsaları, düzenleme ve soruşturmalardan kaçınmak için merkezini Avrupa ülkeleri dışında tutar. Bununla birlikte borsalar, Avrupa geleneksel para birimleri ile de ödeme kabul ederler ve bazı ulusal para birimlerinde ödeme kabul edebilmek için çeşitli ülkelerde banka hesapları tutarlar.^[1][2]

Etherdelta, IDEX ve HADAX gibi merkezi olmayan borsalar, kullanıcıların yatırımlarını borsada saklamaz, bunun yerine kişiler arası kripto para ticaretini kolaylaştırır. Merkezi olmayan borsalar, yaşadıkları güvenlik sorunlarından dolayı düşük işlem hacimleri elde ediyorlar.^[6]

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Erken tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Avustralya Menkul Kıymetler ve Yatırımlar Komisyonu (ASIC) tarafından yapılan bir soruşturmanın ardından 2004 yılında Avustralya merkezli üç dijital para birimi borsası kapatıldı. Avustralya Menkul Kıymetler ve Yatırımlar Komisyonu, sunulan hizmetlerin yasal olarak şirketlerin sahip olmadığı bir Avustralya Finansal Hizmetler Lisansı almalarına gerektirdiğine karar verdi.

2006 yılında, New York eyaletinde faaliyet gösteren ABD merkezli kripto para borsası Gold Age Inc., 2002'den beri faaliyet gösterirken 4 yıl sonra ABD Gizli Servisi tarafından kapatıldı.^[7] İşletme operatörleri Arthur Budovsky ve Vladimir Kats, dairelerinden "yasadışı kripto para birimi takası ve para aktarma işi yürütmekle" suçlandılar ve dünya genelinde insanların kripto para hesaplarına 30 milyon dolardan fazla para aktardıkları ortaya çıktı.^[5] Yatırımcılar sınırlı kimlik belgeleri ile bazen 100.000 ABD Dolarını aşan ücretlerle dünya çapındaki herkese para aktarabiliyordu.^[5] Budovsky ve Kats, 2007 yılında " lisanssız para gönderme işine girmekten, devlet bankacılığı yasasını ağır bir şekilde ihlal etmekten" beş yıl hapis cezasına çarptırıldılar ve beş yıl denetimli serbestlik cezası aldılar.^[8]

Nisan 2007'de ABD hükûmeti, E-Gold yönetimine The Bullion Exchange, AnyGoldNow, IceGold, GitGold, The Denver Gold Exchange, GoldPouch Express, 1MDC (Dijital Altın Para Birimi) tarafından sahip olunan ve kullanılan yaklaşık 58 E-Gold hesabını bloke etti ve varlıklarını tasfiye etmeye zorladı..

Birkaç hafta geçtikten sonra, E-Gold dört suçlamayla daha karşı karşıya kaldı.^[9]

Temmuz 2008'de WebMoney kurallarını değiştirerek birçok borsayı olumsuz yönde etkiledi. 2008 yılından sonra WebMoney hesabında E-Gold ve kripto para ticareti yasaklandı.

Yine Temmuz 2008'de E-Gold'un üç yöneticisi savcılarla bir pazarlığı kabul etti ve bir "kara para aklama amaçlı ticaret" ve "lisanssız para aktarma" suçunu kabul etti.^[10] E-Gold 2009 yılında faaliyetlerini durdurdu.

2013 yılında, ESSEC ISIS araştırma görevlisi Jean-Loup Richet, Birleşmiş Milletler Uyuşturucu ve Suç Ofisi için yazılan bir raporda siber suçluların kullandığı yeni kara para aklama tekniklerini araştırdı. Siber olarak kara para aklamada en çok kullanılan yöntem, geleneksel para birimlerini kripto paraya çeviren ve anonim olarak gönderilip alınabilen bir dijital para birimi borsası kullanmaktı. Kripto para birimini alan kişi, kripto parayı küçük bir ücret karşılığında nakde çevirebiliyordu. Mayıs 2013'te, kripto para borsası kurucusu olduğu iddia edilen Arthur Budovsky Belanchuk ve diğer dört kişi Kosta Rika, İspanya ve New York'ta "kara para aklama, lisanssız para aktarma ve bir örgütün operasyonunu yürütmek için komplo kurmak suçlamasıyla tutuklandıktan sonra kapatıldı.^[11] Eski bir ABD vatandaşı olan ve Kosta Rika vatandaşlığına geçen Budovsky, 2006 Altın Çağı baskınıyla bağlantılı olarak mahkum edildi.^[8] 40 milyon dolardan fazla varlık, müsadere edilmek üzere kısıtlama altına alındı ve 30'dan fazla kripto para borsa alan adına el konuldu.^[11][12] Şirketin 6 milyar dolarlık suç geliri akladığı tahmin ediliyor.^[11]

2014 - Günümüz[değiştir | kaynağı değiştir]

2008'de merkezi olmayan bir kripto para birimi Bitcoin'in piyasaya sürülmesinin ve ardından diğer altcoin birimlerinin tanıtılmasının ardından, özellikle merkezi olmayan kripto para birimlerinin değişimi için birçok kripto para borsası oluşturuldu. Bu borsaların düzenlemeleri ise ülkeden ülkeye farklılık gösterir.

Şubat 2014'te, o zamanın en büyük kripto para borsası olan Mt. Gox, kripto para ticaretini askıya aldı, web sitesini ve borsa hizmetlerini kapattı ve Japonya'da kendisini alacaklılardan iflas koruması için bakanlığa başvuruda bulundu.^[13][14] Nisan 2014'te şirket tasfiye işlemlerine başladı.^[15] Bu iflas, 2011'in sonlarında başlayarak zaman içinde doğrudan Mt. Gox sıcak cüzdanından çalınan büyük miktarlarda bitcoin hırsızlığının sonucunda oluştu.^[16][17] Günümüzde ise CoinMarketCap verilerine göre işlem hacmi bakımından en iyi büyük kripto para borsasının Binance olduğu gözükmektedir. 2017 yılında kurulan Binance'de 400'den kripto para birimi ve yüzlerce işlem çifti bulunmaktadır.^[18]

Örnekler[değiştir | kaynağı değiştir]

2018'in başlarında, Bloomberg News, CoinMarketCap tarafından toplanan hacim ve tahmini gelir verilerine dayanarak en büyük kripto para borsalarının listesini oluşturdu.^[19] Benzer şekilde istatistikler, Encrybit tarafından kripto para birimi değişimi sorunlarını anlamak için yapılan bir ankette Statista'da rapor edildi. Ankete göre, en büyük ilk üç kripto para borsası Binance, Huobi ve OKEX. Anketteki diğer veriler ise, kripto para birimi yatırımcılarının kripto para borsalarında yaşadığı sorunları ve yatırımcıların beklentilerini içeriyordu. Güvenlik ve yüksek işlem ücretleri yatırımcılar için en önemli endişeleri olarak belirlendi.^[20][21] Borsaların hepsi oldukça yeni platformlar ve özel olarak düzenleniyorlar. Birçoğu, sahiplerin adları, finansal veriler ve hatta işletmenin konumu gibi temel bilgileri yatırımcılara bildirmiyor bu da yatırımcılarda güvenlik endişesini ön plana çıkarıyor.^[22]

En Büyük Kripto Para Borsaları:

• Binance
• Bitfinex
• bithumb
• Bitstamp
• Coinbase
• Huobi
• Kraken
• OKEx
• upbit
• BTC-e

Mevzuat[değiştir | kaynağı değiştir]

2016 yılına kadar, Avrupa Birliği'nde faaliyet gösteren birkaç kripto para borsası, AB Ödeme Hizmetleri Direktifi ve AB Elektronik Para Direktifi kapsamında lisans aldı.^[23] Bir kripto para borsasının işletilebilmesi için bu tür lisansların yeterliliği konusunda ülkeler arasında görüş birliği yoktur. Avrupa Konseyi ve Avrupa Parlamentosu, kripto borsaları hedef alan daha katı kurallar getirmek için kripto para borsalarının daha zor işletilmesini sağlayacak düzenlemeler çıkaracaklarını duyurdu.

2018'de ABD Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu, "bir kripto borsa platformu, federal menkul kıymetler yasalarında tanımlandığı şekilde menkul kıymetler olan ve bir "borsa" olarak çalışan dijital varlıkların ticaretini sunuyorsa, platformun SEC'e ulusal olarak kaydolması gerektiğini belirtti.^[24] ABD Emtia Vadeli İşlemler Ticaret Komisyonu 2021 yılı itibari ile kripto para türevlerinin halka açık olarak ticaretine izin veriyor.^[25]

Asya ülkeleri arasında Japonya bir kripto para borsası işletmek için Finansal Hizmetler Otoritesinden özel bir lisansa ihtiyaç duyulmasını zorunlu kılıyor.^[26] Çin ise bitcoin madenciliğini yasaklaması ve kripto madencilerinin banka hesaplarını dondurmasıyla kripto paralara karşı düşmanlığını sürdürüyor.^[27][28] Güney Kore ise kripto paralara ve kripto para borsalarına soğuk bakıyor. Avustralya, kripto para birimiyle ilgili kesin düzenlemelerini henüz açıklamamış olsa da, vatandaşlarının dijital varlıklarını sermaye kazancı vergisi için açıklamalarını şart koşuyor.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış Bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Rash (7 Mart 2018). "Crypto-Currency Exchanges, Coin Offerings Facing Likely SEC Regulation". eWeek. Erişim tarihi: 9 Mart 2018.