Kozmik mikrodalga arka plan ışınımı

Kozmik mikrodalga arka plan ışınımı, fon ışıması veya fon radyasyonu; 1964 yılında keşfedilen ve bütün evreni dolduran bir elektromanyetik dalgadır. 2,725 kelvin sıcaklığındaki kara cisimin ısıl ışınımına denk gelen eden 160,2 GHz frekansında ve 1,9 mm dalga boyunda olduğu COBE uydusu tarafından havaküre (atmosfer) dışında hassas olarak ölçülmüştür. Fon ışıması, evrenin en uzağından yani Büyük Patlama'dan geldiği düşünülen elektromanyetik ışımadır. Bu ışımayı birçok radyo astronom ve fizikçi Büyük Patlama'nın en büyük kanıtı sayarlar.

Keşfi[değiştir | kaynağı değiştir]

1948 yılında George Gamow, Ralph Alpher ve Robert Herman tarafından varlığı teorik olarak öne sürülmüş ve 5 K sıcaklığında bir kara nesnenin yaydığı ışıma ile aynı dalga boyunda olması gerektiği hesap edilmişti. 1964 yılında Amerikalı radyo astronomlar Arno Allan Penzias ve Robert Woodrow Wilson bu dalga boyundaki ışımayı keşfederek 1978 Nobel Fizik Ödülü'nü kazanmışlardır. NASA tarafından atmosfer şartlarından etkilenmeden doğru ölçüm yapması için bu işe özel COBE sondası 18 Kasım 1989'da uzaya gönderildi. COBE'nin gönderdiği resim ayrıntılı değildi. Çıkardığı resim evrenin kabaca bir kozmik arka plan ışımasını gösteriyordu. 1993'te görevi sona eren COBE sondası yerine 30 Haziran 2001'de WMAP sondası uzaya gönderildi. WMAP, COBE'ye oranla daha ayrıntılı bir resim çıkarmıştır ve günümüzde hala bu resim kullanılmaktadır. WMAP halen aktif olarak görev yapmaktadır.

Kuramsal İzahı[değiştir | kaynağı değiştir]

Doppler etkisine göre daha uzaktaki gökadalar daha kırmızı dalga boyuna kayar. Yaklaşan trenin düdüğünün sesinin tiz perdeden gelmesi ve uzaklaşan trenin düdüğünün sesinin kalın perdeden gelmesi gibi uzaklaşan ışığın dalga boyu da kırmızıya kayar (daha uzun dalga boyuna doğru). Uzaktaki gökadaların bizden daha büyük hızlarla uzaklaştığı gözlemlenmiştir. Mantıken evren büyük patlama neticesinde genişlerken gökadalar birbirinden homojen hızlarda genişlemeliydi. Uzaktaki gökadaların daha büyük hızlarla birbirinden uzaklaşması homojen genişlemeyi de doğrular.

O zaman en uzaktaki gökadaların dalga boyu ne olmalıydı. Özel görelik kuramına göre ışık hızı aşılamayacağına göre en uzaktakiler ışık hızından küçük sonlu bir hızla uzaklaşmalıydı. En uzaktaki gökadadan gelen ışık hem en hızlı uzaklaşan hem de en uzak geçmişten gelen ışıktır. En uzak geçmiş ise evrenin oluştuğu zamanlardan gelen ışıktır. Deneysel gözlemlerde böyle bir ışımaya rastlanmış ve ilk önceleri bu ışımanın doğal olmayan bir kaynaktan gelen parazit olduğu sanılmıştı. Sonra ışımanın uzayda her doğrultudan geldiği tespit edildi ve sonra evrenin en uzak geçmişinden gelen kozmik fon ışıması olduğuna hükmedildi. Fon ışıması en uzak geçmişten gelen en uzun dalga boylu ışımadır.

Evren ilk oluştuğunda ışıma serbestçe yayılma fırsatı bulduğunda yani ilk madde öncesi yapıtaşlarının boşluklarından sızabildiği kadarıyla gözlemlenebilmektedir. Uzayda her doğrultuda homojen bir ışıma olmadığı gözlemlenmiştir. Fon ışımasının haritası gözenekli bir yapı sergiler.

COBE Uydusu'ndaki FIRAS cihazı ile ölçülen kozmik mikrodalga arka plan tayfı doğada siyah cisim tayfı ile kesin olarak ölçülür. Teorik eğriyi oluştumak için bu grafikte toplanan veri noktaları ve standart hata çizgileri ihmal edilmiştir.

İlgili çalışmalar[değiştir | kaynağı değiştir]

1989 yılında NASA'nın COBE adlı uydusundan gelen verilerle harekete geçen ve evrenin Büyük Patlamadan 380.000 yıl sonraki halini keşfeden George Smoot ve John C. Mather adlı iki Amerikalı araştırmacı, 2006 yılı Nobel Fizik Ödülü'ne sahip olmuşlardır. Böylece kozmik arka plan ışımalarının varlığı ve Big Bang Teorisi'nin doğruluğu daha fazla netlik kazanmıştır.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

CMBR Theme on arxiv.org 3 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Audio: Fraser Cain and Dr. Pamela Gay – Astronomy Cast. The Big Bang and Cosmic Microwave Background – October 20064 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Visualization of the CMB data from the Planck mission 5 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Copeland, Ed. "CMBR: Cosmic Microwave Background Radiation". Sixty Symbols. Brady Haran for the University of Nottingham. 9 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2014.

Doğanın zaman çizelgesi

−13 —

–

−12 —

–

−11 —

–

−10 —

–

−9 —

–

−8 —

–

−7 —

–

−6 —

–

−5 —

–

−4 —

–

−3 —

–

−2 —

–

−1 —

–

0 —

Karanlık Çağlar

Reiyonizasyon

Maddenin hakimiyet
dönemi

İvmelenerek genişleme

←

←

←

←

←

←

←

←

NGC 188 yıldız kümesi

←

Alpha Centauri

←

Dünya / Güneş Sistemi

←

←

←

←

←

←

İlk hayvanlar / bitkiler

←

Kambriyen patlaması

←

İlk memeliler

←

İlk insansılar / insanlar

Y
a
ş
a
m

(milyar yıl önce)

g t d Kozmoloji
Arka plan	Evrenin yaşı Büyük Patlama Evrenin kronolojisi Evren Gözlemlenebilir evren
Kozmolojik teorilerin tarihi	Kozmik mikrodalga arka plan ışımasının keşfi Büyük patlama teorisinin tarihi Büyük patlama teorisinin dini yorumları Kozmolojik teorilerin zaman çizelgesi
Geçmişteki evren	Kozmik mikrodalga arka planı Kozmik nötrino arka planı Kütleçekimsel dalga arka planı Enflasyon Nükleosentez Yaşanabilir dönem
Şimdiki evren	FLRW metriği Friedmann denklemleri Hubble kanunu Uzayın metrik genişlemesi İvmelenerek genişleme Kırmızıya kayma
Gelecekteki evren	Genişleyen bir evrenin geleceği Evrenin nihai kaderi
Bileşenler	Karanlık enerji Karanlık sıvı Karanlık madde Lambda-CDM modeli
Yapı oluşumu	Gökada iplikçiği Gökada oluşumu Büyük kuasar grubu Büyük ölçekli yapı Reiyonizasyon Evrenin şekli Yapı oluşumu
Deneyler	2dF 6dF BOOMERanG COBE Illustris projesi Gözlemsel kozmoloji Planck SDSS WMAP
'

Kozmik mikrodalga arka plan ışıması anlamı nedir