Kazlı Çeşme

Kazlı Çeşme
Genel bilgiler
Tür	Meydan çeşmesi
Mimari tarz	Osmanlı klasik üslubu
Konum	Zeytinburnu, İstanbul, Türkiye
Koordinatlar	40°59′26″K 28°54′53″D / 40.99056°K 28.91472°D
Açılış	1546-1547

Kazlı Çeşme, İstanbul'un Zeytinburnu ilçesinde bulunan ve adını aynasındaki kaz kabartmasından alan klasik üslupta bir Osmanlı çeşmesi.

Kazlıçeşme mahallesindeki Demirhane (Abay) Caddesi üzerindedir. Ayna çeşmesinde bulunan beyaz mermer üzerindeki bitki ve kaz kabartması meşhurdur. Bu kaz kabartmasından ötürü "Kazlı Çeşme" denilen çeşme, içinde bulunduğu semtin isminin kaynağıdır.

Bizans devşirme malzemesi olan ve 5. yüzyıla tarihlenen mermerin üstündeki kaz figürü 2002'de tahrip edilmiş ve 2010'da restore edilmiştir.

Tarih[değiştir | kaynağı değiştir]

Çeşmenin ilk defa İstanbul'un fethi sırasında yapıldığı rivayet edilir. Rivayete göre Osmanlı ordusunda su sıkıntısı baş gösterdiğinde sakabaşı bölgede uçan kazları takip ederek bir su kaynağı keşfetmiş bu haberin orduyu sevindirmesi üzerine suyun bulunduğu yere bir çeşme yaptırılmıştır.^[1]

H. 953 yılında (M. 1546-1547) aynı yere üzerinde kaz motifinin olduğu bir çeşme yapıldı. Bir duvar çeşmesi görünümündeki yapı, günümüzde arkasından geçen yol nedeniyle bir meydan çeşmesi görünümünü almıştır. Kitabesinde çeşmeyi yaptıranın Mehmet Bey olduğu yazar. Mehmet Bey’in şık Pir Mehmed Çelebi olduğu düşünülür.^[2]

Kaz motifi, çeşme nişindeki Bizans devşirme malzemesi olan beyaz mermerin üstünde bulunur. Çeşme, bu kaz motifi ile tanınmış ve semt, çeşmedeki kaz motifinden dolayı "Kazlıçeşme" adını almıştır. Evliya Çelebi, Seyahatnâmesi'nde çeşmenin üstündeki kaz motifi hakkında şu sözleri yazar:^[3]

“

Yedikule kasabasının dışında bir çeşme-i canfezarin (taze can veren) kemeri altında carköşe (dört köşe) bir beyaz mermer üzerine üstad-ı mermer bir kaz tasvir etmiştir ki, dillerle tabiri imkansızdır.

”

Geçmişte, çeşmenin arkasında bir namazgâh bulunmaktaydı.^[2] Bu alan, uzun zaman kahvehane olarak kullanılmıştır.^[2]

2002’de çeşmedeki kaz kabartması altın avcıları tarafından altın yumurta veya para bulma umuduyla tahrip edildi.^[4]^[5] Definecilerin geride bıraktığı mermer parçaları incelenip 5. yüzyıla ait oldukları ispatlandı.^[6] Kırılan parçalar ters çevrilip bir araya getirildiğine ortaya çıkan desenlerin bir kristogram motifine ait olduğu; Bizans dönemine ait mermerin Osmanlı döneminde ters çevrilip üzerine tombul bir kaz tasviri yapılmış olduğu anlaşıldı.^[6] Mermer, 2010'da orijinaline uygun olarak restore edilmiştir.^[3]

Çeşme[değiştir | kaynağı değiştir]

Haznesiyle birlikte kesme taştan yapılan çeşme, tek cephelidir. Silmelerle belirlenmiş dikdörtgen cephesinde basık sivri kemerli çeşme nişi bulunur. Kemerin kilit taşına kabartma olarak küçük bir rozet işlenmiştir.

Kemerin üst kısmındaki mermer kitabede "Her canlı şeyi sudan yarattık" ayeti (Enbiyâ Suresi 30. ayeti) işlenmiştir. 1930'lu-1940'lı yıllara ait fotoğraflarda görülen orijinal mermer kitabe kaybolmuştur. Mevcut kitabe, 2000'li yıllardaki restorasyon sırasında uzman bir hattat tarafından yazılarak yerine konulmuş yenisidir.^[2]

Çeşme aynasında, dilimli beş kartuşa yazılmış dikdörtgen mermer kitabe yer alır. Kitabenin alt kısmında bulunan beyaz mermer Bizans devrine aittir. Kabartmada çeşmeye adını veren ve Osmanlı döneminde yapıldığı tespit edilen kaz figürü bulunur. Kaz figürünün önünde yıldız biçiminde yaprak olan bir dal vardır.

Çeşmenin iki yanınaki kesme taş yüzeyde yuvarlak kemerli birer tas koyma yuvası bulunur.

Sivri kemerli niş derinliğinde teknesi bulunur. Eski fotoğraflarda, çeşmenin sağında biraz geride duran iki lüleli ayrı bir tekne olduğu görülür.^[2]

Çeşmenin yanlarında birer sadaka taşı vardır.^[6]

Kitabe[değiştir | kaynağı değiştir]

Çeşme aynasındaki sülüs hatla yazılmış Türkçe kitabede şu sözler yazılıdır:^[2]

“

Kim nazar etdi bu âb-ı sâfiye
Dedi buna Kevser olmaz kâfiye
Mehmed Bey ki yapdı hayr-i âlî
Getürdü âleme bir mâ-i cârî
Gördü bir âşık dedi târîhini
Nûş iden yârâne sahhan âfiye.

”

— Sene 953

Kitabede ebced hesabıyla H. 953 (M.1546) tarihi düşülmüştür. Kitâbede adı geçen Mehmet Bey’in, H. 979 yılında Üsküp’te ölen müderris şık Pir Mehmed Çelebi olduğu düşünülür.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ "Kazlıçeşme". kulturvadisi.com. 2 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2024.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Sarıdikmen, Gül. "Zeytinburnu'nun Târihî Çeşmeleri". Zdergisi İstanbul. 30 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2024.
^ ^a ^b "1600 Yıllık Kaz Figürü Restore Ediliyor..." Zeytinburnu Belediyesi. 25 Şubat 2010. 28 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2024.
^ "Kazlıçeşme'deki 'kaz' figürü, polisin gözü önünde çalındı!". v3.arkitera.com. 14 Kasım 2002. 8 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2024.
^ "Kazlıçeşme'nin kazı kaybolalı bir yıl oldu". www.hurriyet.com.tr. 24 Ağustos 2003. Erişim tarihi: 11 Nisan 2024.
^ ^a ^b ^c Taymaz, Beyza (2022). "Osmanlı dönemi İstanbul sebil ve çeşme kitabelerinin biçim ve içerik açısından değerlendirilmesi". İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü doktora tezi.

[1] "Kazlıçeşme". kulturvadisi.com. 2 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2024.

[:0-2] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Sarıdikmen, Gül. "Zeytinburnu'nun Târihî Çeşmeleri". Zdergisi İstanbul. 30 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2024.

[:1-3] "1600 Yıllık Kaz Figürü Restore Ediliyor..." Zeytinburnu Belediyesi. 25 Şubat 2010. 28 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2024.

[4] "Kazlıçeşme'deki 'kaz' figürü, polisin gözü önünde çalındı!". v3.arkitera.com. 14 Kasım 2002. 8 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2024.

[5] "Kazlıçeşme'nin kazı kaybolalı bir yıl oldu". www.hurriyet.com.tr. 24 Ağustos 2003. Erişim tarihi: 11 Nisan 2024.

[:2-6] Taymaz, Beyza (2022). "Osmanlı dönemi İstanbul sebil ve çeşme kitabelerinin biçim ve içerik açısından değerlendirilmesi". İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü doktora tezi.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

Kazlı Çeşme nedir?, Kazlı Çeşme anlamı nedir?, Kazlı Çeşme ne demektir?