Kapadokyalı İoannis (Yunanca: Ἰωάννης ὁ Καππαδόκης) (fl. 530lar, 548'de hayattaydı) İmparator I. Justinianus (h. 527-565) döneminde Bizans İmparatorluğu'nda Doğu praefectus praetoriosuydu (532–541). Aynı zamanda bir patrici ve 538'in consul ordinarius idi.^[1]

Hayatı[değiştir | kaynağı değiştir]

Hem Lidyalı İoannis hem de Zacharias Rhetor, İoannis'in Kapadokya'daki Caesarea'nın bir yerlisi olduğunu bildirmişlerdir. Prokopius, İoannis Malalas, Chronicon Paschale ve Zacharias, İoannis (Latince Johannes) adı o dönem yaygın olarak kullanıldığından, belirsizliği gidermek için onun için "Kapadokyalı İoannis" adını kullanmışlardır. Lidyalı İoannis ve İoannis Malalas bazen ondan sadece "Kapadokyalı" olarak bahsederler. Aile bağlantıları belirsizdir ve sadece tek kızı olan Euphemia ile Ioannes Maxilloplumacius adında bir akrabası bilinmektedir.^[1]

Güce yükselmesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Çağdaşı tarihçiler, özellikle Prokopius ve Lidyalı İoannis olmak üzere ona karşı önyargılıdırlar ve hikâyeleri genellikle bu önyargılar ile renklenir. Prokopius, İoannis'i kötü eğitimli olarak belirtir, ancak Kapadokyalı'nın büyük doğal yeteneklerinin öne çıkmasına neden olduğunu isteksizce kabul eder. İlk olarak kaynaklarda kimliği belirsiz bir magister militum'un hizmetinde bir scriniarius (noter) olarak görünür. İdari fikirlerinin İmparator Justinianus'un dikkatini çektiği ve mali sorumlulukları olan pozisyonlara terfi etmesine neden olduğu bildirilmiştir. Oradan, bir vir illustris ve sonunda vekil Prefect'i olmak için yeterince destek kazandı. İmparator Justinianus ile yakın ilişkisinin, Justinianus'un Bizans tahtına yükselmesinden önce 520'lerde magister militum praesentalis olarak hizmetinde bulunduğuna dair bir teori vardır.^[1]

İoannis, İmparator Justinianus'un yeni yasal külliyatı Corpus Juris Civilis'in ilk komisyonuna başkanlık etmek üzere atandı ve Justinianus'un baş hukuk danışmanı oldu. Ayrıca Doğu praefectus praetoriosu olarak atandı ve ona nüfusa yeni vergiler getirme gücü verdi. Yeni vergiler pek popüler değildi ve 532'deki Nika Ayaklanması'na karışan kalabalık, hem Kapadokyalı İoannis'in hem de quaestor sacri palatii Tribonianus'ın görevden alınmasını talep etti. İsyanlar bastırılana kadar İmparator Justinianus bunu yaptı, ardından İoannis'i praetorios ve Tribonianus'u quaestor olarak geri atadı. Üst sınıf Senatörler tarafından desteklenen ayaklanmadan sonra, Justinianus ile aynı alt sınıf geçmişine sahip olan İoannis, siyasi meselelerde daha da önemli hale geldi. İoannis, İmparator Justinianus'un askeri kararlarını etkileyerek Pers Kralı I. Hüsrev (h. 531-579) ile Sürekli Barış'ın taslağının hazırlanmasına yardımcı oldu ve Justinianus'un Kuzey Afrika'daki Vandal Krallığı'na karşı büyük bir seferle hazineyi boşaltmamasına ikna etti. İoannis, hem Konstantinopolis'te hem de taşrada bürokrasinin boyutunu azaltmak için Bizans imparatoru ile birlikte çalışarak iptidai bir meritokrasi geliştirdi.

Zacharias, Kapadokyalı'nın İmparator Justinianus üzerindeki etkisinden ve birçok kişiye suçlama getirme eğiliminden dolayı yaygın olarak korkulduğunu bildirir. Ayrıca hizmetinde birkaç dalkavukun olduğu rivayet edilir. Lidyalı İoannis, Kapadokyalı'nın Konstantinopolis Praetorium'u içinde bir hapishane inşa ettiğini bildirir. Orada mahkumlar düzenli olarak işkence görüp ve idam ediliyordu. Lidyalı İoannis, Kapadokyalı'nın kurbanlarından para aldığını iddia eder ve böyle bir kurbanın infazına dair bir Görgü tanığının ifadesi verir.^[2]

Lidyalı John, Praetorium'daki yaşamdaki diğer değişiklikleri bildirmeye devam eder. Kapadokyalı, dairesini üst kata taşıyarak praetoriosun geleneksel yaşam alanlarını kendisinden sonra gelenlere sundu. praetoriosun resmi personeline sıradan köleler gibi davrandığı rivayet edilir. Praetorium'un hamamlarını atları için bir ahıra dönüştürdü ve kendisi için çeşmelerle donatılmış konforlu yeni bir banyo inşa etti. Resmi konutunu cömert ziyafetler vermek ve aynı zamanda lüks bir özel konutu korurken "her türlü sefahat içinde" şımartmak için kullandığı rivayet edilir. Prokopius, Kapadokyalı'nın sabahlarını vergi mükelleflerini soymakla, günün geri kalanını "sınırsız sefahate" ayırarak geçirdiğini söyleyerek bu rivayetler ile hemfikir görünür. Prokopius ayrıca Kapadokyalı'nın güvenliğini sağlamak için binlerce koruma kullandığını iddia eder.^[2]

Gözden düşüşü ve sürgünü[değiştir | kaynağı değiştir]

Kapadokyalı İoannis'in gözden düşüşü, İmparatoriçe Theodora ve general Belisarius ile devam eden bir rekabetin sonucu gibi görünmektedir. İmparator Justinianus üzerinde bağımsız ve benzersiz etkisi için Theodora'nın rakibi olarak kabul edilir. O zaman her ikisinin de imparator üzerindeki etkisi o kadar büyüktü ki, birbirlerine çok düşman oldular ve tek başına hükümeti etkileyebilmek için biri diğerini suçladı. Belisarius'un Gotlar Savaşı'ndan döndükten sonra çok popüler bir destek kazandığı ve Kapadokya'nın onu bir başka rakip olarak gördüğü söylenir. Prokopius'a göre, Theodora ve Belisarius'un karısı Antonina, praetoriosa karşı ittifak kurdular. Antonina, sözde Justinianus'a karşı komplo kurmak için İoannis ile özel bir görüşme ayarladı. İoannis, onunla Kalkedon yakınlarındaki Rufinianae sarayında buluşmayı kabul edip ve Justinianus'un Antonina ile gizli toplantılardan kaçınma emrini ihlal ettiği rivayet edilir. İki kadının önceden ayarladığı gibi, sözde özel konuşmaları aslında Marcellus ve Narses tarafından duyuldu.^[3] Theodora, Marcellus ve Narses'e, ihanet içeren konuşma yapması durumunda İoannis'i öldürmelerini emretti. Ancak takip eden kargaşada, İoannis kaçtı ve bir kiliseye sığındı, Marcellus ise İoannis'in muhafızlarından biri tarafından yaralandı. İoannis hemen görevden alındı ve Kizikos'a sürgüne gönderildi.^[4][5]

Theodotus, 541 yılının Mayıs ayının sonlarında veya Haziran ayının başlarında, İoannis'in yerine praefectus praetorios olarak geçti. Marcellinus Comes'in devamı, İoannis'in Konstantinopolis'teki özel konutunun Belisarius'un mülkiyetine geçtiğini bildirir. Kapadokyalı, iradesi dışında bir papaz olarak atandı, ancak iktidara geri dönme şansını mahvedeceği korkusuyla rahiplik yapmaktan kaçındığı rivayet edilir. Servetine el konuldu, ancak Justinianus eski favorisine aşırı sert davranmaya isteksizdi ve daha sonraki bir tarihte İoannis'in özel mülklerinin bir kısmını ona geri verdi. Prokopius, İoannis'in lüks bir hayat yaşayacak kadar zengin kaldığını, ancak sorunlarının bitmediğini kaydeder. Yeni amiri Kizikos Piskoposu Eusebius'a düşmandı ve Eusebius öldürüldüğünde, Kapadokyalı'nın kendisi suça ortak olmakla suçlandı.^[6]

John hapsedildi, onu kaçıranlar bir itirafta bulunmak için onu dövdüler. Suçu tespit edilmedi, ancak servetine tekrar el konuldu. Bu sefer Justinianus ona karşı çok daha sertti. Yeni sürgün yeri Mısır'daki Antinoöpolis idi. Oraya gemiyle nakledildi, sadece ucuz bir pelerin giymek ve yoldaki her durakta bir dilenci olarak hayatını kazanmak zorunda kaldı. Prokopius, anlatımını İoannis'in sürgününün üçüncü yılında, yani 544'te yazmıştır. İoannis, iktidara geri dönme umutlarını hala kaybetmemişti. İskenderiye'nin çeşitli vatandaşlarını vergi kaçırmakla suçlamaya başlamıştı. Prokopius, Theodora'nın İoannis'i cinayetten yargılamak için devam eden çabalarını not eder, ancak Kizikos sakinleri ona karşı tanıklık etmeyecektir.^[7]

548'de Theodora öldü ve Justinianus, İoannis'i Konstantinopolis'e geri çağırdı. Ancak Kapadokyalı asla siyasi iktidara geri dönmedi ve istemediği rahiplikten istifa etmesine izin verilmedi. İoannis Malalas, Kapadokyalı'nın bir süre sonra Konstantinopolis'te huzur içinde öldüğünü belirtir. Dönemin tarihçileri onun sorunları tespit etme ve çözüm üretme yeteneğini kabul eder, ancak onun kötülüğünü, açgözlülüğünü ve servetini çarçur etme şeklini kınar.^[7]

Kültürel tasvir[değiştir | kaynağı değiştir]

İoannis, Justinianus'un erken dönem hükümdarlığını tasvir eden 1954 tarihli bir Kılıç ve sandalet filmi olan Theodora, Köle İmparatoriçe filminde Antagonisttir. Karakteri Henri Guisol canlandırmıştır.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel

Genel

• Bury, John Bagnell (1923) [1889]. History of the Later Roman Empire: From Arcadius to Irene (395 A.D. to 800 A.D.) (İngilizce). II. New York, New York ve Londra, Birleşik Krallık: Macmillan & Company Limited. 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Şubat 2022. 
• Martindale, John R., (Ed.) (1992). The Prosopography of the Later Roman Empire: Volume III, AD 527–641 (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-20160-8. 

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]