III. Mamia Gurieli

III. Mamia Gurieli (Gürcüce: მამია III გურიელი; ö. 5 Ocak 1714) veya yaygın olarak bilinen adlarıyla Büyük Mamia Gurieli (Gürcüce: დიდი გურიელი, Didi Gurieli) veya Kara Gurieli (შავი გურიელი, Şavi Gurieli) 1689'dan öldüğü tarihe kadar Guria'nın prensliğini yapmış Gurieli hanedanı üyesidir. Batı Gürcistan'daki savaşlarda çatışan Gurieli, 1701, 1711-1712 ve 1713-1714 tarihlerinde üç kez İmereti kralı olmuştur. Krallık yaptığı ilk dönemde, kayınpederi Giorgi Abaşidze'nin baskısıyla tahttan çekilmiştir. İmereti kralı olduğu sonraki dönemlerde, Imeretili VII. Giorgi ile kan davası içinde olmuştur. Gurieli öldüğünde yerine taht için rekabet ettiği VII. Giorgi geçmiştir.

Guria'da tahta çıkışı ve ilk yılları[değiştir | kaynağı değiştir]

Mamia, III. Giorgi Gurieli ve Tamar Çicavadze'nin küçük oğluydu. Babasının 1684'te İmereti Kralı IV. Alexander'a karşı verdiği savaşta ölmesiyle beraber Osmanlı valisi Yusuf Paşa'nın koruması altında Ahıska'da sürgünde tutulan kardeşlerinin yanına gönderilmiştir. Sürgündeki yılları abisi Kaihosra ve amcası Malakia ile sürtüşmelerle geçmiştir. Abisi ölmüş ve amcasını kör etmiştir. Mamia, 1689'da Gurialı soyluların isteği üzerine Ahıska'dan çağrılmış ve paşanın desteğiyle prens-hükümdar olarak atanmıştır. Kör Malakia ise Mamia tarafından Şemokmedi Piskoposu ilan edilmiştir.^[1]^[2]

Mamia, 1690'da İmereti Kralı IV. Alexander'ın düşmanı olan sürgün edilmiş Kartli kralı XI. Giorgi'yi sarayında ağırlamıştır. Soyluların Giorgi'nin sadakatinden şüphelenmesiyle beraber Mamia, Giorgi'yi Osmanlı kontrolündeki Gonio'ya taşınmaya zorlamıştır. Imereti'deki iktidar mücadelelerinde kayınpederi Giorgi Abaşidze'yi desteklemiş, buna karşın 1699'da Abaşidze'nin görüşmediği damadı Kral Simon'a Kartli'deki sürgününden dönmesi ve yeniden İmereti kralı olması için destek vermiştir. Simon, Mamia'nın desteğine karşılık Abaşidze'nin kızı Anika'dan boşanmayı ve Mamia'nın kız kardeşiyle evlenmeyi kabul etmiştir. Megrelya'nın prens naibi Giorgi Lipartiani tarafından desteklenen Abaşidze, birliklerini Guria sınırlarına getirmiş ve Mamia'dan Simon'u öldürmesini istemiştir. Giorgi, Simon'u öldürürse Mamia'nın İmereti prensi olmasını destekleyeceğine dair söz vermiştir. Gurieli bunu şahsen yapmayı reddetmiş, ancak 1701'de Abaşidze'nin ajanlarının Simon'u banyoda vurarak öldürmesine izin vermiştir.^[1]^[2]

İmereti'deki saltanatı ve Osmanlı istilası[değiştir | kaynağı değiştir]

Abaşidze, söz verdiği gibi Mamia'yı İmereti kralı olarak atamıştır. Abaşidze krallığın sınır ve gelirlerini kontrol ederken, Mamia kendi masraflarını karşılamak için bazı Guria vatandaşlarını köle olarak satmak zorunda kalmıştır. O yılın sonraki dönemlerinde tahttan çekilmek ve Guria'ya yerleşerek emekli olmak zorunda hissetmiştir. Abaşidze Mamia'nın tahttan çekilmesiyle kendini İmereti kralı ilan etmiş ve böylece Guria ve Megrelya'nın hükümdarı olmuştur.^[1]^[2]

1703'te Guria ve Batı Gürcistan'ın geri kalanı, Osmanlı İmparatorluğu tarafından işgal edilmiştir. Kafkasyalı tebaalarını daha da sıkılaştırmak isteyen Osmanlılar, Guria'yı Osmanlı'ya bağlamak ve İmereti'nin sınırlarını daraltmak amacıyla geniş çaplı bir işgal düzenlemiştir.^[3] Edirne Vakası'nın patlak vermesiyle Osmanlı askerleri Gürcistan'ın iç kesimlerinden çekilmiş,^[1]^[2] ancak İmereti Batum ve çevresindeki kıyı bölgelerini kalıcı olarak kaybetmiştir.^[4]

İmereti'de ikinci ve üçüncü saltanatı[değiştir | kaynağı değiştir]

1707'ye gelindiğinde, Abaşidze'nin Batı Gürcistan'da oluşturduğu birlik artık yoktu. 1709'da Abaşidze ve Megrel müttefikleri, Osmanlı'nın desteğini alan VII. Giorgi'ye yenilmiştir. Giorgi daha sonra Mamia'nın Abaşidze'ye verdiği desteğe karşılık Guria'ya baskın düzenlemiş ve şehri yağmalamıştır. Giorgi'nin yaptığı yolsuzluklar kısa sürede İmeretililer için dayanılmaz hale gelmiştir. Ekim 1711'de Mamia, Megrel, Raçalı ve Leçhumili soylularının desteğini almış ve oğlu IV. Giorgi'ye Leçhumi'de bırakarak İmereti kralı olmuştur. Görev süresi boyunca köle ticaretini yasaklamış ve Guria'da okullar açmıştır.^[1]^[2]

Hem VII. Giorgi hem de Giorgi Abaşidze, kan davasını sona erdirmeye çalışan Kartli Kralı VI. Vahtang'a sığınmıştır. Abaşidze, İmereti'deki konutuna dönmüş, tahttan indirilen Giorgi ise Ahıska'ya gitmiş ve Giorgi Abaşidze'nin Mamia tarafından mülksüzleştirilen yeğeni Zurab Abaşidze ile iktidardakileri tahttan indirecek bir komplo teorisi tasarlamıştır. Haziran 1712'de VII. Giorgi ve Zurab Abaşidze, Argveti ilçesini gizlice işgal ederek Mamia ve Giorgi Abaşidze'yi Çhari'de yenilgiye uğratmıştır.^[1]^[2]

Gurieli, Raça'ya ve ardından Kartli kralı VI. Vahtang'ın oğlu Bakar tarafından ağırlandığı Tshinvali'ye kaçmıştır. Kartli hükûmeti tarafından desteklenen Mamia, Guria'ya dönmüştür. Kasım 1713'te Gurieli, Dadiani, Raça dükü Giorgi Abaşidze ve Leçhumililerin verdiği destekle, Kutaisi'de Kral Giorgi'yi yenmiş ve onu Ahıska'ya çekilmeye zorlamıştır. Mamia iki ay sonra ölmüş ve VII. Giorgi yeniden tahta çıkmıştır.^[1]^[5]

Ailesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Mamia Gurieli iki kez evlenmiştir. İlk evliliği 1698'de Giorgi Abaşidze'nin kızı Elene ile olmuştur. Çift 1711'de boşanmış ve Mamia, Raça Dükü I. Papuna'nın kızı ve Prens Papuna Çheidze'nin eski karısı Tamar (ö. 1716) ile evlenmiştir. Tamar Mamia'nın ölümünden sonra, kocasının rakibi İmereti Kralı VII. Giorgi ile evlenmiş, ancak evlilikten kısa bir süre sonra ölmüştür. Naaşı Gelati Manastırı'na gömülmüştür.^[5]

Mamia'nın dört oğlu ve üç kızı vardı:^[5]

Prens IV. Giorgi Gurieli (1702-1726). 1714-1726 yılları arasında Guria'nın prensliğini yapmıştır. Ayrıca 1716'da İmereti Kralı olmuştur;
Prens III. Kaihosro Gurieli (1751 dolaylarında öldü). 1716'da prens naipliği yapmıştır;
Prens Nikoloz (ö. 1755), Şemokmedi piskoposluğu yapmıştır;
Prens Levan, 1711-1713 yılları arasında prens naipliği yapmıştır;
Prenses Tamar (ö. 1742) 1710-1714 yılları arasında IV. Giorgi Dadiani ile, 1716-1720 yılları arasında İmereti Kralı VII. Giorgi ile evli kalmıştır;
Prenses N. Ahıskalı Aslan Paşa'nın eşi;
Prenses N. Guria Dükü Giorgi Şervaşidze'nin karısı.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Bagrationi, Vakhushti (1976). Nakashidze, N.T. (Ed.). История Царства Грузинского [History of the Kingdom of Georgia] (PDF) (Rusça). Tiflis: Metsniereba. ss. 153-159. 22 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 9 Eylül 2020.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Rayfield, Donald (2012). Edge of Empires: A History of Georgia. Londra: Reaktion Books. ss. 228-230. ISBN 978-1780230306.
^ Abou-El-Ha, Rifaʻat Ali (1984). The 1703 rebellion and the structure of Ottoman politics. Leiden: Nederlands Historisch-Archaeologisch Instituut te Istanbul. s. 116.
^ Khakhutaishvili, Davit (2009). "ნარკვევები გურიის სამთავროს ისტორიიდან (XV-XVIII სს.)" [Studies in the history of the Principality of Guria (15th–18th centuries)]. სამტომეული, ტ. 2 [Works in three volumes, Vol. 2] (Gürcüce). Batumi: Shota Rustaveli State University. s. 77. ISBN 978-9941-409-60-8.
^ ^a ^b ^c Grebelsky, P. Kh.; Dumin, S.V.; Lapin, V.V. (1993). Дворянские роды Российской империи. Том 4: Князья Царства Грузинского [Noble families of the Russian Empire. Vol. 4: Princes of the Kingdom of Georgia] (Rusça). Vesti. ss. 38-39.

Resmî unvanlar
III. Mamia Gurieli Gurieli Hanedanı
Önce gelen Malakia Gurieli	Guria Dükü 1689–1714	Sonra gelen IV. Giorgi Gurieli
Önce gelen Simon	İmereti Kralı 1701	Sonra gelen IV. Giorgi Abaşidze
Önce gelen VII. Giorgi	İmereti Kralı 1711-1712	Sonra gelen VII. Giorgi
Önce gelen VII. Giorgi	İmereti Kralı 1713-1714	Sonra gelen VII. Giorgi

[Vakh-1] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Bagrationi, Vakhushti (1976). Nakashidze, N.T. (Ed.). История Царства Грузинского [History of the Kingdom of Georgia] (PDF) (Rusça). Tiflis: Metsniereba. ss. 153-159. 22 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 9 Eylül 2020.

[rayfield-2] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Rayfield, Donald (2012). Edge of Empires: A History of Georgia. Londra: Reaktion Books. ss. 228-230. ISBN 978-1780230306.

[3] Abou-El-Ha, Rifaʻat Ali (1984). The 1703 rebellion and the structure of Ottoman politics. Leiden: Nederlands Historisch-Archaeologisch Instituut te Istanbul. s. 116.

[4] Khakhutaishvili, Davit (2009). "ნარკვევები გურიის სამთავროს ისტორიიდან (XV-XVIII სს.)" [Studies in the history of the Principality of Guria (15th–18th centuries)]. სამტომეული, ტ. 2 [Works in three volumes, Vol. 2] (Gürcüce). Batumi: Shota Rustaveli State University. s. 77. ISBN 978-9941-409-60-8.

[DRRI-5] Grebelsky, P. Kh.; Dumin, S.V.; Lapin, V.V. (1993). Дворянские роды Российской империи. Том 4: Князья Царства Грузинского [Noble families of the Russian Empire. Vol. 4: Princes of the Kingdom of Georgia] (Rusça). Vesti. ss. 38-39.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

III. Mamia Gurieli Nereli