TUSAŞ Hürkuş
Hürkuş
Türü	Temel eğitim uçağı Keşif-gözlem uçağı Hafif kara saldırı uçağı
Ulusal köken	Türkiye
Üretici	TUSAŞ
Tasarımcı	TUSAŞ
İlk uçuş	29 Ağustos 2013[1]
Hizmete giriş	Kabul testleri yapılıyor[2]
Durumu	Seri üretim aşamasında
Ana kullanıcı	Türk Hava Kuvvetleri
Diğer kullanıcılar	Nijer Silahlı Kuvvetleri
Üretim sayısı	18[3]
Değişimleri	Hürkuş-A (Sivil kullanım)[4] Hürkuş-B (Temel eğitim)[4] Hürkuş-C (Hafif kara saldırı)

TUSAŞ Hürkuş (İngilizce:TAI Hürkuş), TUSAŞ tarafından tasarlanan ve geliştirilen, temel eğitim ve hafif kara saldırı uçağı olan iki kişilik, alçak kanatlı, tek motorlu turboprop bir uçaktır. Adı Birinci Dünya Savaşı ve Türk Kurtuluş Savaşı gazisi, ilk Türk uçak üreticisi Vecihi Hürkuş'tan esinlenerek verilmiştir.

Geliştirme süreci[değiştir | kaynağı değiştir]

2006 yılının Mart ayında SSB ile TUSAŞ arasında imzalanan anlaşma ile "Türk Başlangıç ve Temel Eğitim Uçağı Projesi" yürürlüğe girmiştir.^[4] HÜRKUŞ eğitim uçağı projesi çerçevesinde, özgün bir eğitim uçağı prototipinin tasarlanması, geliştirilmesi, test ve doğrulamasının yapılması, üretiminin ve sertifikasyonunun gerçekleştirilmesi ve sisteme ait teknik veri paketinin oluşturulması hedeflenmiştir. HÜRKUŞ, EASA CS 23 kurallarına göre tasarlanmış, sertifiye edilmiştir. Gece ve gündüz görev yapabilme kabiliyeti ile öğretmen ve öğrenci pilotun arka arkaya oturduğu, tek turboprop motorlu bir tasarım sahiptir. Uçak ayrıca, genel kullanım, aletli uçuş, seyrüsefer ve formasyon eğitim aşamalarını gerçekleştirebilme özelliklerini de taşımaktadır. Standart uçak sistemlerinin yanı sıra, kabin basınçlandırma, koltuk fırlatma sistemi ve uçak üzeri oksijen üretimi sistemine (OBOGS) sahiptir. 2014 yılının Aralık ayı içerisinde Milli Savunma Bakanlığından yapılan açıklamada ilk HÜRKUŞ'un 2018 yılında Türk Hava Kuvvetlerinin envanterine alınmasının öngörüldüğü belirtilmiştir.^[5]

Genel özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

HÜRKUŞ uçağı aynı zamanda “glass/cam kokpit” olarak bilinen tamamen dijital elektronik gösterge sistemlerine sahiptir. Bu dijital elektronik göstergelerin temel amacı kokpitteki aşırı miktarda gösterge saati kalabalığını azaltarak pilotların kontrol yeteneklerini artırmaktır. Elektronik dijital göstergelerin kullanımı verilerin pilota, muharip uçaklardaki bütünlük içerisinde ulaştırılmasını sağlayacaktır. Bu anlamda HÜRKUŞ oldukça çağdaş ve yüksek teknoloji kullanan bir eğitim uçağı olacak ve pilotları muharip uçaklara hazırlayacaktır. Tüm uçuş, yatış-dönüş, suni ufuk ve durum göstergeleri, motor göstergeleri ve uçak sistemlerine ait göstergeler 2 ana LCD ekranda pilota iletilecektir. Bunun dışında yedek uçuş göstergesi de bağımsız bir LCD ekran olacaktır. Tüm seyrüsefer ve iletişim ekipmanları tek bir elektronik panelden kontrol edilecek, bu da kontrollerin oldukça düzenli olmasını sağlayacaktır. Bu üstün elektronik yetenekleri HÜRKUŞ’u sınıfının en iyilerinden biri yapmaktadır. Tahminlere göre 2010 lu yıllarda dünya ordu ve hava yollarının envanterlerindeki eğitim uçaklarının pek çoğu ekonomik ömrünü doldurmaktadır. Dolayısı ile yüzlerce eğitim uçağı açığından oluşan ciddi bir Pazar beklenmektedir. Bu nedenle HÜRKUŞ’un EASA’dan sertifiye edilmiş ve sınıfında üstün özellikler taşıyan bir uçak olması oldukça önemlidir. Üstün elektronik özellikleri ve bir eğitim uçağı için sıra dışı olan uçak sistemleri (OBOGS, 0/0 fırlatma koltuğu gibi...) sayesinde bir jet uçağındaki sistemlere oldukça yakındır. Dolayısı ile HÜRKUŞ temel pilotaj eğitimi yanı sıra muharip pilotların temel eğitimlerinde de kullanılabilecek bir uçaktır. Projede gelişmiş elektronik, mekanik ve aerodinamik özelliklerin gerçekleştirilebilmesi için kalabalık bir ekip çalışmıştır.

Ayrıca HÜRKUŞ'un farklı modelleri için çalışmalar da başlamıştır. Sahil Güvenlik Komutanlığı için Keşif ve Gözetleme amacıyla kullanılacak bir türevi geliştirilmektedir.

HÜRKUŞ uçağı aynı zamanda TUSAŞ mühendisleri tarafından geliştirilen uçuş kontrol yazılımını içeren merkezi kontrol bilgisayarlarını da taşımaktadır.

İnsan makine arayüzünün uygun bir şekilde sağlandığı, pilot güvenliği; pilot rahatlığı, kullanılabilirlik, güvenlik ve idame edilebilirlik kriterlerinin ergonomik açıdan da düşünüldüğü bir uçak olacaktır. HÜRKUŞ'ta teknik özelliklerin sağlanmasının yanı sıra ürünün insan ilişkisi ile ilgili çalışmalarda yapılmaktadır.

12 Temmuz 2016'da Avrupa Havacılık Emniyet Ajansı (European Aviation Safety Agency / EASA) ve Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü (SHGM)'nden tip sertifikalarını, İngiltere Farnborough International Airshow (FIA) sırasında almıştır. Alınan sertifikalar için 18 Ağustos'ta da Ankara Tusaş tesislerinde tören düzenlenmiştir.^[6] Törende konuşan Milli Savunma Bakanı Fikri Işık, Hürkuş projesinde yerlilik oranının %60'lara geldiğini ve amaçlarının %80'ler seviyesine gelmek ve nitelik artışı yakalamak olduğunu belirtti.^[7]

HÜRKUŞ, A (Temel eğitim uçağı), B (Askeri eğitim uçağı) ve C (Silahlı yakın hava desteği uçağı) olmak üzere üç farklı konfigürasyonda üretilecektir.^[8]

Varyantlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Hürkuş-B[değiştir | kaynağı değiştir]

Hürkuş'un askeri eğitim uçağı versiyonu olan Hürkuş-B, Hürkuş-A'dan yaklaşık 100 kg daha hafiftir. Aviyonikleri ve içerdiği sistemler güncel askeri pilot eğitim ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde geliştirilmiştir. Kokpiti savaş uçağı kokpitleri gibi tasarlanmıştır. Bu varyant ilk test uçuşunu 2018 yılında yapmıştır.^[9] İlk operasyonel uçaklar 2019 yılında hava kuvvetlerine teslim edilmeye başlandı.^[10]

Hürkuş-C[değiştir | kaynağı değiştir]

Hürkuş ile aynı sınıftaki uçaklar, hafif yer taarruz görevleri için de kullanılıyor. TUSAŞ da Hürkuş'un benzer görevleri yerine getirebilmesi için, Hürkuş-C sürümü üzerinde Hava Kuvvetleri Komutanlığı ile koordinasyon içinde çalışıyor.^[11]

Savunma uzmanları Hürkuş-C’nin silahlandırılarak terörle mücadeleye yapacağı en büyük katkının hava harekâtlarının maliyetinin azaltılması olacağını belirtiyor. Hürkuş-C sayesinde F-16’ların kalkış sayısı azalacak, maliyetler aşağıya çekilecek. Uzun havada kalış ve yakın atış desteği verecek olan milli uçakta lazer güdümlü füzelerin dışında iki tane 12.7 milimetrelik makineli tüfek bulunuyor. Kanat altındaki podlara 8’er km menzile sahip 2x2 UMTAS ile 2x4 Cirit takılacak Hürkuş-C, yine Roketsan üretimi lazer güdümlü roket Mızrak ile birlikte eğitim bombaları BDU33 ve MK106 da kullanabilecek. Hürkuş-C’nin envantere girmesiyle TSK’nın hava harekâtlarında çeşitlilik sağlayacağı kaydediliyor. Uzmanlar 2018 yılında TSK’nın yakın hava desteğini Bayraktar TB2 İHA, T-129 ATAK, Hürkuş-C ve Silahlı ANKA ile dörde çıkaracağını ifade ediyor.^[12]

Hürkuş-C; silah sistemleri dışında termal görüntüleme ve nişangah sistemine, zırhlandırılmış yapı, kendini koruma sistemi, gece görüş uyumlu sayısal kokpit ve gelişmiş aviyonik sistemlere sahip olmasının yanında dijital güvenli haberleşme ile video ve veri linki sayesinde görüntü aktarımı da yapabilecek. Silahlı İHA’dan en büyük farkı taşıma kapasitesi olan Hürküş-C; 7 adet harici yük istasyonuyla 1500 kilograma kadar harici yük kapasitesine, 4 saati geçen uzun havada kalma süresine ve dar alandaki yüksek manevra kabiliyetine sahip olacak.^[13]

2018 yılında TSK envanterine girmesi planlanan Hürkuş-C'nin silahlı versiyonu TSK’nın özellikle terörle mücadelede çok ihtiyaç duyduğu yakın hava desteğini sağlayacak.^[14]

07 Nisan 2017'de HÜRKUŞ uçağının ilk silahlı modelinin LUMTAS füzesi atış testi Karapınar'da bulunan Milli Savunma Bakanlığı Atış Test ve Değerlendirme Grup Komutanlığında başarı ile gerçekleştirildi.^[15]

Hürkuş-SİHA[değiştir | kaynağı değiştir]

Hürkuş'un insansız modeli

Hürkuş-2[değiştir | kaynağı değiştir]

Hürkuş'un ikinci fazı ^[16]

Hürkuş'un performans özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

• Elektronik Güç Yönetim Ünitesine sahip 1 × PT6A-68T Pratt & Whitney Kanada turboprop uçak motoru (1.600 mil beygir gücü (1.193 kW))
• 5 palli alüminyum Hartzell HC-B5MA-3 pervane
• Martin-Baker MK T16N 0/0 fırlatma sandalyesi
• 30 saniye ters uçuş kabiliyeti
• Ergonomik kokpit
• Kuş çarpmalarına karşı güçlendirilmiş kanopi
• Arka kokpitte yüksek görüş açısı
• Uçakta oksijen üretim sistemi
• Kabin basınçlandırma sistemi
• Askeri eğitim uçaklarına özgü yüksek şok dayanımlı iniş takımları
• Anti-g Sistemi
• Kokpit iklimlendirme sistemi
• Hands On Throttle and Stick (HOTAS / Pilotun, levye ve gaz kolundan uçağın tüm temel işlevlerini kontrol edebilmesi)^[7]

Teknik özellikler (Hürkuş)[değiştir | kaynağı değiştir]

Bilgi kaynağı:Türk Uzay Sanayii AŞ (TUSAŞ)^[17]

• Teknik özellikler
  • Uzunluk: 11,17 m
  • Gövde uzunluğu: 10,8 m
  • Yükseklik: 3,70 m
  • Gövde yüksekliği: 2,16 m
  • Gövde Genişliği: 1,01 m
  • Kanat açıklığı: 10,91 m
  • Kanat alanı: 16,76 metrekare (180 ft²)
• Güç kaynağı
  • Motor: 1 × PT6A-68T Pratt & Whitney Kanada turboprop uçak motoru
  • Motor gücü: 1.600 mil beygir gücü (1.193 kW)
• Performans
  • Azami hız: 310 knot (574 km/sa)
  • Azami seyir irtifası: 34.700 fit (10.577 m)
  • Azami havada kalış süresi: 15.000 ft irtifada 4 saat 15 dakika
  • Azami tırmanma hızı: 4.370 fit/dakika (22 m/s)
  • Azami menzil: 798 deniz mili (1.478 km)
  • Kalkış mesafesi: 1.605 fit (489 m)
  • İniş mesafesi: 1.945 fit (593 m)
  • Perdövites hızı: 77 knot (143 km/sa)
  • G limitleri: -3,5/+7g

Silah sistemleri[değiştir | kaynağı değiştir]

• Roketsan UMTAS
• Roketsan CİRİT
• Roketsan MAM-L
• Roketsan MAM-C
• Roketsan MAM-T ^[18]
• LGK81^[19]
• TUBİTAK SAGE TOGAN^[20]

Kullanıcılar[değiştir | kaynağı değiştir]

•  Türkiye:
  • Türk Hava Kuvvetleri: 1 adet Hürkuş-B temel eğitim uçağı kullanımda. 14'ü kesin, 40'ı opsiyonlu olmak üzere toplam 54 adet Hürkuş-B sipariş edildi.^[21]

Gelecek kullanıcılar[değiştir | kaynağı değiştir]

•  Nijer: Hürkuş'un ilk yurt dışı kullanıcısının Nijer olduğu duyuruldu.^[22]
•  Libya: 21 Mayıs 2022 tarihinde Libya, Hürkuş'un ihraç edildiği ikinci ülke oldu.^[23]
•  Çad: Hürkuş'un üçüncü ihracat müşterisi Çad olmuştur.^[24][25]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

TUSAŞ Hava Araçları

• TUSAŞ MMU
• TUSAŞ Hürjet
• TUSAŞ Anka
• TUSAŞ Aksungur
• TUSAŞ Anka-3
• TUSAŞ T-129 Atak
• TUSAŞ T-625 Gökbey
• TUSAŞ T-70
• TUSAŞ T-629
• TUSAŞ T-925
• TUSAŞ T-929 Atak 2

Muadilleri

• Embraer EMB 314 Super Tucano
• Beechcraft T-6 Texan II
• KAI KT-1 Woongbi
• Pilatus PC-21

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Bu madde önerilmeyen biçimde kaynaklandırılmıştır. Gösterilen kaynaklar kaynak gösterme şablonları kullanılarak dipnot belirtme biçemine uygun olarak düzenlenmelidir. (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin)