Hydaspes Muharebesi
Büyük İskender'in seferleri
Hydaspes Muharebesi sırasında İskender ve Porus, Francesco Fontabasso
Tarih M.Ö. Mayıs 326 Bölge Hydaspes Nehri (günümüzde Pencab, Pakistan) Sonuç Makedon zaferi Pencab'ın ilhakı Porus, yeni eyaletlerin tam yetkili Satraplığına atandı.[1][2][3][4] Coğrafi Değişiklikler Makedonya İmparatorluğu Pencab bölgesinin geniş alanlarını Hydaspes'ten Hyphasis'e kadar ilhak etti.[2][5]
Taraflar
Makedonlar Yunan Ligi Persli müttefikler Hint müttefikler	Porus
Komutanlar ve liderler
Büyük İskender Craterus Coenus Hephaestion Ptolemy Perdiccas Seleucus Lysimachus Demonicus Peucestas Taxiles	Porus Spitakes Porus'un oğulları
Çatışan birlikler
40,000 piyade, 5,000[6] - 7,000[7] süvari, Asyalı birlikler[8]	20,000,[9] 30,000[10] veya 50,000[11] piyade, 2,000[9] - 4,000[10] süvari, 200,[10] 130[11] (Green'e göre en olası),[12] veya 85[13] savaş filis, 1,000 savaş arabasıs.[14]
Kayıplar
80[15] - 700[16][17] piyade, 230[15] - 280[16] süvari öldürüldü. Modern tahminler ≈1000 kişi öldürüldü.[18]	12,000 kişi öldürüldü ve 9,000 kişi esir alındı,[19] veya 20,000 piyade ve 3,000 süvari öldürüldü.[15]

Hydaspes Muharebesi, İskender ile Kral Porus arasında MÖ 326 yılında yapıldı. Hint alt kıtasının Pencap bölgesinde (günümüz Pencap, Pakistan), Jhelum Nehri'nin (antik Yunanlar tarafından Hydaspes olarak bilinir) kıyısında gerçekleşti. Muharebe; bir Yunan zaferiyle ve Porus'un teslim olmasıyla sonuçlandı.^[20] Pencap'ın geniş bölgeleri İskenderiye İmparatorluğu'na dahil oldu ve mağlup edilmiş, tahttan indirilen Porus, İskender tarafından ikincil bir yönetici olarak görevine tekrar getirildi.

İskender'in; Porus'un ordusunu kanatta yakalamak için musonun etkisiyle kabaran nehri geçme kararı (yakın Hint gözetimine rağmen), onun "şaheserlerinden" biri olarak anılır.^[21] Galip gelmesine rağmen, aynı zamanda Makedonlar tarafından yapılan en maliyetli savaştı.^[22] Porus ve adamları tarafından ortaya konan şiddetli direniş, İskender'in saygısını kazandı ve savaştan sonra Porus'tan onun satraplarından biri olmasını istedi.

Bu muharebe, tarihsel olarak önemlidir; çünkü antik Yunan siyasi ve kültürel etkilerinin Hint alt kıtasına maruz kalmasına neden oldu ve Greko-Budist sanatı gibi yüzyıllar boyunca etkisini sürdüren eserler ortaya çıktı.

Muharebenin yeri[değiştir | kaynağı değiştir]

Muharebe, şu an Pakistan'ın Pencap Eyaleti olan Hydaspes Nehri'nin (günümüzde İndus Nehri'nin bir kolu olan Jhelum Nehri olarak bilinir) doğu kıyısında gerçekleşti. İskender daha sonra bölgede Nicaea şehrini kurdu; ancak bu şehir henüz keşfedilmedi.^[23] Antik savaş alanını bulmaya yönelik herhangi bir girişim, zaman içerisinde manzarada yapılan önemli değişiklikler nedeniyle karmaşıklaşmaktadır.^[23] Şu an için en makul yer; antik ana yolun nehirle kesiştiği ve bir Budist kaynağının Nicaea olabilecek bir şehirden bahsettiği Jhelum şehrinin hemen güneyidir.^[23] Modern Jalalpur/Haranpur yakınlarındaki savaş alanının teşhisi, nehir (antik zamanlarda) bu şehirlerden çok uzakta kıvrılarak aktığı için kesinlikle hatalıdır.^[23]

Muharebenin arka planı[değiştir | kaynağı değiştir]

İskender; MÖ 328'de Ahameniş İmparatorluğu'nun Bessus ve Spitamenes komutasındaki son güçlerini yendikten sonra, MÖ 327'de imparatorluğunu Hindistan'a doğru daha da genişletmek için yeni bir sefere başladı. Baktriya'yı 10.000 adamla güçlendiren İskender, Hayber Geçidi üzerinden Hindistan'ı işgal etmeye başladı. Savaşta çok daha büyük bir orduya sahip olmakla birlikte; tahminen 40.000 piyade ve 5.000 süvari, düşmanla çarpışmak için nehri geçti.^[6] Bu savaş sırasında İskender, önceki zaferlerine kıyasla ağır kayıplar verdi.

Ana Yunan ordusu Hayber Geçidi'ne girdi; ancak İskender'in kişisel komutasındaki daha küçük bir kuvvet, yol üzerindeki Aornos (günümüz Pir-Sar) kalesini alarak kuzey yolundan ilerledi - Yunanlar için mitolojik öneme sahip bir yer; efsaneye göre Herakles, Hindistan'da sefer yaptığı sırada burayı işgal etmeyi başaramamıştı. Burada Hindu Kush'un Hindu boyları; İskender'in ordusuna karşılaştıkları en zorlu muhalefeti verdi. Ancak kaynağa göre (3:1 ile 5:1 arasında bir yerde)^[24] İskender, sayıca az olmasına rağmen yine de galip geldi.

Sonraki yılın ilkbaharının başlarında İskender, Taxila Kralı Taxiles (Ambhi Kumar olarak da bilinir) ile bir ittifak kurdu. Güçlerini Taxiles'in komşusu Hydaspes Kralı Porus'a karşı birleştirdiler. Ancak Porus, İskender'in teslim olma emrini geri çevirmeyi seçince savaş hazırlıkları başladı.

Muharebenin nedenleri[değiştir | kaynağı değiştir]

İskender doğuya doğru ilerlemeye devam etmek için Kral Porus'u boyun eğdirmek zorunda kaldı.^{[kaynak belirtilmeli]} Böyle güçlü bir rakibi yanlarında bırakmak, daha fazla fethi tehlikeye atacaktı. İskender, daha önce boyun eğdirilmiş Hint prenslerinin sadakatini korumak istiyorsa, herhangi bir zayıflık göstermeyi göze alamazdı. Porus, krallığını savunmak zorunda kaldı ve İskender'in ilerlemesini kontrol etmek için mükemmel yeri seçti. Savaşı kaybetmesine rağmen, İskender'in kaydedilen en başarılı rakibi oldu.^{[kaynak belirtilmeli]} Tarihçi Peter Green'e göre Porus'un savaştaki performansı, hem Rodoslu Memnon'u hem de Spitamenes'i geride bıraktı.^[24]

Muharebe öncesi manevralar[değiştir | kaynağı değiştir]

İskender, ordugâhını nehrin sağ kıyısındaki Jhelum kasabası yakınlarında kurdu.^[25] MÖ 326 baharında Porus, herhangi bir geçişi engellemek için Jhelum Nehri'nin güney kıyısına çekildi.^[26] Jhelum Nehri yeterince derin ve hızlıydı ki, herhangi bir geçiş girişimi muhtemelen saldıran gücü mahvederdi. İskender, doğrudan bir yaklaşımın başarı şansının çok az olduğunu biliyordu ve alternatif yollar bulmaya çalışıyordu. Porus onu izlerken, o her gece atlı birliklerini nehir kıyısında bir aşağı bir yukarı hareket ettiriyordu.

Sonunda İskender, ordugâhının yaklaşık 27 km (17 mil) akış yukarısında uygun bir geçit buldu ve kullandı. Burası ıssız, ağaç kaplı bir adanın nehri böldüğü bir yerdi.^[27] Birliklerini karşıya geçirirken adaya vardı. Planı klasik bir kıskaç manevrasıydı.^[28] Sonunda, Porus'un ana kuvvetinin her iki tarafını da kuşatan Hint süvarilerine sağdan saldıracaktı.^[28] Porus'un geçişini öğrenmemesi için, generali Craterus'u ordunun çoğuyla birlikte geride bırakarak güçlü bir birlikle nehri akıntıya karşı geçti. İskender'in birliği; MS 2. yüzyıl Yunan tarihçisi Arrian'a göre, 6.000 yaya ve 5.000 atlıdan oluşuyordu, muhtemelen daha büyüktü.^{[kaynak belirtilmeli]} Craterus'a; eğer Porus İskender'e bütün birlikleriyle hücum ederse nehri geçip saldırması, Porus İskender'e ordusunun sadece bir kısmıyla saldırırsa konumunu koruması emredildi.^{[kaynak belirtilmeli]} Meleager, Attalus ve Gorgias komutasındaki diğer kuvvetlere manevra sırasında çeşitli yerlerden nehri geçmeleri emredildi.^[27]

İskender'in, karşı kıyıdaki Hint kuvvetlerinin gözleri önünde Hydaspes'i geçmesi dikkate değer bir başarıydı. Geçiş için karmaşık hazırlıklar, sayısız aldatmaca yöntemlerinin kullanılmasıyla gerçekleştirildi. Porus, bunun bir blöf olduğuna karar verip rahatlayana kadar sürekli hareket halindeydi. İskender, geçiş bölgesine her ziyaretinde, planın gizliliğini korumak için iç kesimlere doğru dolambaçlı şekilde bir yol aldı. Ayrıca, üssün yakınındaki sahte bir kraliyet çadırında İskender'e benzeyen birisi olduğu bildirildi.

İskender, sessizce ordunun kendi kısmını akıntıya karşı hareket ettirdi ve daha sonra ‘samanla dolu deri dubalar’ ve ‘küçük olanları yarıya bölünmüş, üç parça halinde otuz kürekli kadırga’ kullanarak nehri son derece gizli bir şekilde geçti.^[29] Ayrıca Craterus, sık sık nehri geçebileceğini düşündüren numaralar yapıyordu. Sonuç olarak, 'artık karanlıkta ani bir girişim beklemeyen Porus, bir güvenlik duygusuna kapıldı.'^[29] İskender yanlışlıkla bir adaya indi, ancak kısa süre sonra diğer tarafa geçti. Porus, rakibinin manevrasını algıladı ve İskender'in geçişini engelleyebileceğini umarak onlarla savaşması için Porus adlı oğlunu emrine küçük bir süvari ve savaş arabası kuvveti vererek gönderdi. Şans eseri o gece, geçidin seslerini bastıran bir fırtına çıktı.

Nehri geçtikten sonra İskender, tüm atlıları ve okçularıyla birlikte Porus'un ordugâhının bulunduğu yere doğru ilerledi ve falanksını geriden takip etmesi için bıraktı.^[29] Genç Porus'un kuvvetiyle karşılaştıktan sonra; atlı okçuları düşmanı ok yağmuruna tutarken, ağır süvarileri muharebe düzenine girmeden hemen hücuma geçti.^[30] Genç Porus da beklenmedik bir dezavantajla karşı karşıya kaldı, savaş arabaları nehir kıyısındaki çamur yüzünden etkisiz hale gelmişti.^[18] Genç Porus'un küçük kuvveti, İskender'in sayıca üstün süvarileri tarafından tamamen bozguna uğratıldı ve genç Porus da ölüler arasındaydı.^[31] Olanları duyan kral Porus; İskender'in nehrin kendi tarafına geçtiğini anladı ve Craterus'un ırmağı geçme ihtimaline karşın arkasında küçük bir müfreze bırakarak, ordusunun en iyi kısmı ile birlikte İskender'le savaşmak için hızla hareket etti.^[30]

Muharebe[değiştir | kaynağı değiştir]

Sonunda iki kuvvet bir araya geldi ve savaş için hazırlandılar. Hintler her iki yanda süvarilerle hazırdı, önlerinde savaş arabaları vardı. Merkezleri ise Makedon süvarilerini caydırmak için, önleri her elli fitte bir savaş filleri ile konuşlandırılmış piyadelerden oluşuyordu. Hint savaş filleri ağır zırhlıydı ve sırtlarında okçu üçlüsü ve ciritçi taşıyan kale benzeri bir mahfe vardı. Porus'un askerleri çelik miğferler, parlak eşarplar ve kılıç kayışları; ellerinde baltalar, mızraklar ve gürzlerle gösterişli renklere sahip kıyafetler giymişlerdi. Hint krallarının bir savaş arabasıyla dövüşmesinin alışmış geleneğinden kaçınan Porus, en uzun savaş filinin üzerine çıktı. Kral, zincir zırh kuşandığından ve bu nedenle bir kulenin ek korumasına ihtiyaç duymadığından, bu hayvan özel bir mahfe ile donatılmamıştı.^[32]

Porus'un düzeninin en güçlü kısmının merkezde olduğunu fark eden İskender; Hint süvarileri etkisiz hale getirilene kadar, falanksını geride bırakarak süvarileriyle önce kanatlara saldırmaya karar verdi.^[29] Makedon ağır piyade falanksı, Hint piyadelerine karşı sayıca beşte bir oranında daha azdı. Bununla birlikte, Hint piyadeleri zırh eksikliğinden ve rakiplerinin sarissalarının uzun menzilli olmasından dolayı yakın dövüşte önemli bir dezavantaja sahipti. Ağır zırh delici yayları bile kaygan zemin nedeniyle kusurluydu,^[18] ancak çamurlu zemin hafif zırhlı Hintler için de bir avantajdı.^[32]

İskender, muharebeye Dahae atlı okçularını Hint sağcı süvarilerini taciz etmeleri için göndererek başladı.^[18] Zırhlı Yoldaş Süvariler; sol kanattaki sayıca az olan Hint mevkidaşlarına saldırmak için gönderildi ve alışkın olduğu üzere İskender, saldırıyı kendisi yönetti.^[31] Hint süvarilerinin geri kalanı, sağ kanattan baskı altındaki soydaşlarının yardımına dörtnala koştu; ancak Coenus'un bölüğü derhal hareketlerini takip etti ve onlara arkadan saldırdı. Hint atlılar her iki saldırıya da karşı koymak için ikili bir falanks oluşturmaya çalıştılar; ancak gerekli karmaşık manevralar, saflarında daha fazla karışıklık yarattı ve Makedon süvarilerinin onları yenmesini kolaylaştırdı. Hint süvarileri böylece bozguna uğradı ve fillerinin arkasına kaçtı.^[33]

Savaş filleri Makedon süvarilerine karşı ilerledi, ancak Makedon falanksı ile karşı karşıya kaldı. Güçlü canavarlar; Makedon yayaları arasında ağır kayıplara neden oldu, birçok adamı çelik kaplı fildişleriyle kazığa geçirdi, bazılarını toz haline getirmeden önce havaya kaldırdı, Makedon yayaların yoğun hatlarını ezdi ve dağıttı. Yine de Makedon piyadeleri; fillerin gözlerine ve sürücülerine cirit atan hafif piyadeler ve filleri iki taraflı baltalar ve kopislerle etkisiz hale getirmeye çalışan ağır piyadelerle cesurca direndi.^[32] Bu arada; Hint atlılar başka bir saldırı girişiminde bulundular, ancak İskender'in bir araya toplanmış olan süvari bölüğü tarafından bir kez daha geri püskürtüldüler. Filler sonunda püskürtüldü ve kendi hatlarına kaçtılar. Fil sürücülerinin çoğu, paniklemiş bineklerini zehirli çubuklarla öldüremeden Makedon oklarıyla vurulmuştu ve bu nedenle çıldırmış hayvanlar, kendi piyade ve süvarilerinin çoğunu çiğneyerek büyük bir yıkıma yol açtı. Sonunda Makedon pezhetiroisi, kalkanlarını kilitledi ve kafası karışmış düşman kitlesinin üzerine ilerledi. Bu sırada Makedon süvarileri klasik bir "çekiç ve örs" manevrasıyla arkadan hücum ederek tüm Hint ordusunu bozguna uğrattı.^[33] Bu arada Craterus ve ana ordugâhtaki kuvveti, nehri geçmeyi başardılar ve tam zamanında vararak kaçan Hintleri kapsamlı bir şekilde kovalamaya başladılar.^[34] Muharebe boyunca; İskender'in Porus'un kahramanlığını artan bir hayranlıkla gözlemlediği ve Porus'un yakalanmaktansa savaşta ölmeyi amaçladığını anladığı söylenir. Böyle yetkin bir liderin ve savaşçının hayatını kurtarmayı uman İskender, Taxiles'e Porus'u teslim olması için çağırmalarını emretti. Ancak Porus, düşmanını görünce çileden çıktı ve teklifini dinleme zahmetine bile girmeden öfkeyle ona bir mızrak fırlattı. Porus'un agresif tepkisi Taxiles'ı atıyla kaçmaya zorladı. Benzer bir şekilde kararlı İskender tarafından gönderilen diğer birçok haberci, sonunda Porus'un yakın bir arkadaşı olan Meroes İskender'in mesajını dinlemeye ikna edene kadar reddedildi. Susuzluktan bunalan yorgun Porus, sonunda savaş filinden indi ve su istedi. Kendine geldikten sonra, İskender'e götürülmesine ikna oldu. Hint Kralı'nın yaklaştığını duyan İskende,r onunla buluşmak için yola çıktı ve ünlü teslim toplantısı gerçekleşti.^[24][26][35]

Arrian'a göre, Makedon kayıpları 80 yaya asker, on atlı okçu, yirmi Yoldaş Süvari ve diğer 200 atlıydı.^[36] Ancak askeri tarihçi J.F.C. Fuller, Diodorus'un öldürülen 1.000 kişilik zayiat rakamlarını daha gerçekçi gördü. Bu, muzaffer ordu için kesinlikle yüksek bir rakamdı ve Makedonların Gaugamela'daki kayıplarından daha fazlaydı; ancak Hint savaş fillerinin kısmi başarısı göz önüne alındığında imkânsız değildi.^[37] Arrian'a göre Hint kayıpları 23.000 bin kişiydi, Diodorus'a göre ise 12.000 kişi öldü ve 9.000'den fazla adam esir alındı.^[19][38][39] Son iki sayı oldukça yakındır, bu nedenle Arrian'ın toplam Hint kayıplarına mahkumları da eklediği varsayılabilir. Hint liderliği arasında, Porus'un iki oğlu ve akrabası, müttefiki Spitakes ve ayrıca şeflerinin çoğu muharebe sırasında öldürüldü.^[36] Yaklaşık 80 savaş fili canlı yakalandı.^[40][41] Ayrıca İskender; Kral Porus tarafından çağrılan takviye kuvvetlerinin muharebe bittikten sonra gelmesi, hemen teslim olması ve bu canavarları bir haraç olarak sunması nedeniyle 70 savaş fili daha aldı.^[32]

Sonrası ve miras[değiştir | kaynağı değiştir]

İskender'in kendisine nasıl davranılmasını istediğini sorduğunda Porus, "Bana bir kralın başka bir krala davranacağı gibi davran" yanıtını verdi.^[42] Etkilenen İskender, ona gerçekten de bir kral gibi davrandı ve topraklarını elinde tutmasına izin verdi. Muharebeden sonra İskender bu bölgede iki şehir kurmuştur; biri muharebe yerinde zaferinin anısına Nicaea (Yunanca Zafer anlamına gelir) denilen yerde, diğeri ise Hydaspes'in diğer tarafında sadık atını onurlandırmak için Alexandria Bucephalus denilen, ki atı bu muharebeden kısa bir süre sonra öldü.

MÖ 326'da, İskender'in ordusu Nanda İmparatorluğu'nun sınırlarına yaklaştı. Sürekli seferberlikten bitkin düşen ve bir başka devasa Hint ordusuyla karşılaşma ihtimalinden endişe duyan ordusu, batıya dönmelerini talep etti. Bu, Hyphasis'te (modern Beas) oldu. Tarihçiler, İskender'in birliklerinin bu eyleminin bir isyanı temsil ettiğini düşünmüyorlar; ancak bunu, birlikler arasındaki askeri huzursuzluğun artması olarak adlandırdılar. Bu da İskender'i sonunda razı gelmeye zorladı.^[43] Ancak hemen geri dönmek yerine, orduya güneye yürümesini emretti. İndus boyunca, nehrin kıyılarını imparatorluğunun sınırları olarak güvence altına aldı.

Porus'un mağlubiyetinin ana nedenleri İskender'in taktik kullanması ile Makedonların üstün disiplin ve teknolojisiydi.^[44] Hintler, Yunanların süvari ve falanksından daha kalitesiz olan savaş arabalarını kullandılar. İyi desteklenmiş bir askeri altyapıya veya daimi bir orduya sahip değillerdi. Hint piyade ve süvarileri hafif zırhlıydı, metal zırhları yoktu ve kısa kılıçları Makedonların uzun mızraklarıyla boy ölçüşemezdi. Porus; ilk adımı kendisi atmayı başaramadı, temel olarak rakibinin hamlelerine karşı koymaya çalıştı. Yunan tarihçiler, Porus'un sonuna kadar cesurca savaştığı konusunda hemfikirdir.^[44]

Maurya İmparatorluğu'nun sonraki yönetimi sırasında; taktikçi Çanakya, Hydaspes Muharebesi'ni bir ders olarak gördü ve savaştan önce askeri eğitim ihtiyacını vurguladı. İlk Mauryan imparatoru Chandragupta, daimi bir orduya sahipti. Savaş arabası birlikleri, Mauryan askeri altyapısında marjinal bir rol oynadı.

Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Birçok şiddetli çatışmadan sonra İskender'in zaferi tamamlandı ve Porus teslim oldu.^[20]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Alıntılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynaklar[değiştir | kaynağı değiştir]

Modern[değiştir | kaynağı değiştir]

• Brice, Lee L., (Ed.) (2012). Greek Warfare: From the Battle of Marathon to the Conquests of Alexander the Great. ABC-CLIO. 
• Green, Peter (1974). Alexander of Macedon: A Historical Biography. 978-0-520-07166-7ISBN 978-0-520-07166-7
• Green, Peter (1991). Alexander of Macedon, 356–323 B.C.: A Historical Biography. University of California Press. 
• Kistler, John M. (2006). War Elephants. Greenwood Publishing Group. ISBN 9780275987619. 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2021 – Google Kitaplar vasıtasıyla. 
• Rogers, Guy (2004). Alexander: The Ambiguity of Greatness. New York: Random House.
• Sastri, K. A. Nilakanta, (Ed.) (1988) [1967], Age of the Nandas and Mauryas, İkinci, Delhi: Motilal Banarsidass, ISBN 81-208-0465-1, 11 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 31 Mayıs 2021 
• Fuller, John (1960). The Generalship of Alexander the Great. New Jersey: De Capo Press. ISBN 978-0-306-80371-0. 
• Roy, Kaushik (1 Ocak 2004). India's Historic Battles: From Alexander the Great to Kargil (İngilizce). Orient Blackswan. ISBN 9788178241098. 8 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2021. 

Antik[değiştir | kaynağı değiştir]

• Diodorus Siculus (MÖ 90-30). Bibliotheca Historica.
• Quintus Curtius Rufus (MS 60-70). Historiae Alexandri Magni.
• Plutarch (MS 75). The Life of Alexander the Great, Parallel Lives.
• Arrian (MS 2'nci yüzyılın başları) The Anabasis of Alexander
• Metz Epitome.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

• Hydaspes (Jhelum) 14 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.